در مورد تاریخ بنای مقبره ملاحسن شیرازی چند نظریه وجود دارد

عده ای آن را از بناهای زمان صفویه می دانند و عده ای نیز آنرا به اوائل قرن هشتم و آغاز دوره صفویه نسب می دهند . بهر صورت بنای نامبرده بعلت طرح خاص خود بی اندازه مورد توجه با ستانشناسان می باشد.

اين بناي آرامگاهي در جنوب شرق محوطه تاريخي گنبد سلطانيه قرار دارد، كه در زمان شاه طهماسب صفوي براي مولانا حسن كاشي معروف به شيرازي از علماي حكمت الهي ساخته شده است مقبره مولانا حسن كاشي مطابق با الگوي مقبره سازي عصر صفوي ساخته شده يعني ساخت بنا يا پلان هشت ضلعي كه در نماي داخلي تبديل به فضاي چليپايي مي گردد.

از جمله ويژگيهاي بارز اين بنا، كاربرد خط معقلي با بنايي كه به شيوه آجر و كاشي به رنگ فيروزه اي بر گلوي گنبد و نماي خارجي بدنه اجراء شده، قرينه سازي در ساختار، و تزئينات مقرنسي از نوع معلق به رنگ سفيد و قهوه اي در سطوح داخلي گنبد مي باشد. اين بقعه از نماي بيروني داراي پلان هشت ضلعي و دورنماي داخلي با تركيب و تلفيق ايوانهاي جانبي به مربع تبديل شده است. اضلاع هشتگانه به قرينه مقابل به هم هر يك 5/8 متر و 70/7 متر طول دارند.

ايوانهاي چهار گانه در طبقه هم كف با دهليز زيبايي به يكديگر مرتبط است. ايوانهاي كوچك كه به دو طبقه تقسيم شده با يك پله ارتباطي با ايوانهاي بزرگ در طبقه هم كف مرتبط مي گردند.

حاصل اين ارتباط، گنبد زيبايي است كه بر هسته چهار گوش مركزي نشسته، اين گنبد با ساقه نسبتا بلند از نوع گنبدهاي دو پوششي است كه يك پوشش تزئيني نيز بر آن افزوده شده و من حيث المجموع با گنبد الله مقبره شيخ صفي الدين اردبيلي قابل مقايسه است.

ساقه گنبد از نظر تزيينات به چهار بخش تقسيم شده، بخش نخست نقش نخل معقل به طور معكوس تكرار گرديده، قسمت دوم اسماء جلاله و جملاتي نظير اللهم صل علي محمد و آل محمد، به خط كوفي معقل اجراء شده است.

و قسمت سوم تزئينات زيگزاگ و بالاخره تزئينات خطوط موازي از تلفيق آجر بر كاشي فيروزه اي پوشيده شده است در كاشيهاي لايه زيرين دو بيت شعر كه ماده تاريخ اتمام بنا در آن منعكس است بدين مضمون به نظر مي رسد:

رشگ جنت شد به يمن دولت طهماسب شاه تربت كاشي كه آمد خاك مشك آبش گلاب

خواستم تاريخ اتمامش بدانم عقل گفت: سال تاريخ همان از «رشگ جنت» كن حساب

كه «رشگ جنت» با محاسبه حروف ابجد در سال 973 هجري قمري يعني اواخر دوران شاه طهماسب است.

تزئينات داخلي بنا كه از عبارت مقرنس كاري گچي است در دوره فتحعلي شاه قاجار به هزينه عبدالله ميرزا دارا، حاكم زنجان ساخته شده و در زير مقرنس كاري كتيبه اي به خط نستعليق نوشته شده است.

اين بقعه توسط ديواري كه از لاشه سنگ اجراء شده محصور بود ولي امروزه با پيگردهايي كه انجام پذيرفته حدودا ديوار دقيقاشناسايي و مورد مرمت و احيا قرار گرفته است.

در ورودي اين مجموعه محدثاتي وجود دارد كه شامل اطاقهاي نگهباني و سرايداري در طرفين آن است و ديوار اطاقها از نماي بيروني به طاق نماهايي تبديل گرديده و در وسط آن عبارت الله، محمد، علي به خط كوفي معقل نوشته شده كه كلمات از تركيب آجر و كاشي فيروزه اي رنگ پديد آمده، و در حاشيه طاق نماها عبارت لا اله الا الله تكرار گرديده است.

عسگریان معاون میراث فرهنگی از احداث باغ مقبره ملا حسن کاشی خبر دادو گفت:اینطرح از پروژه های پیشنهادی میراث فرهنگی استان است.

وی افزود:این پروژه در صورت تخصیص اعتبار سال آینده به بهره برداری می رسد.

عسگریان گفت: این طرح در راستای جذب گردشگر و ایجاد اقامت موقت برای بازدیدکنندگان اجرا می شود.