خبری که اگر چه در قیاس با سیل اقدامات «خون‌بار» این گروه تروریستی کمتر بازتاب رسانه‌ای داشت و احتمالا در مقایسه با اعمالی همچون بریدن سر انسان‌ها، کمتر وجدان شنوندگان را جریحه‌دار کرد اما واقعیت آن است که این جنایت اخیر اگر تکان دهنده تر و تلخ‌تر از گرفتن جان انسان‌ها نباشد، قطعاً چیزی از آن‌ها کم ندارد.

در اقدام اخیر داعش کتابخانه «فیصلیه» که کتابخانه اصلی شهر موصل محسوب می‌شود و یکی از آثار تاریخی کشور عراق است به آتش کشیده شد و این اقدام درحالی انعکاس رسانه‌ای یافت که همین گروه تروریستی هفته گذشته نیز ۸ هزار کتاب و اثر خطی مربوط به این کتابخانه را به آتش کشیده بود. ریشه این اقدامات چیست؟

کتابسوزی؛ میراث تمام جاهلان

اگر مروری بر تاریخ تحولات بشر در دوران‌های مختلف داشته باشیم به نکته جالبی برخورد خواهیم کرد. مقابله با «کتاب و کتابخوانی» که در بسیاری از موارد به صورت «کتابسوزی» عیان شده است، ردپایی دیرپا در تاریخ جهان دارد.

در مقاطع زمانی مختلفی شاهد به آتش کشیدن کتاب از سوی مدعیان جاهل بوده‌ایم. سنتی مشترک در میان آنانی که بیش و پیش از هر گزاره دیگر به «برتری خود بر دیگران» می‌اندیشیدند. فرقی هم نمی‌کند؛ از مغولان و نازی‌ها گرفته تا طالبان و دنباله منحوس‌شان یعنی داعش.

نکته تأسف بار اینکه بنابر اطلاعات تاریخی ثبت شده در این زمینه برخی موارد خاص از کتاب‌سوزی آسیب‌های جبران ناپذیری را به میراث فرهنگی کشورها وارد کردند چراکه بسیاری از کتاب‌های سوخته شده به هیچ عنوان قابل جایگزینی نبودند. از این دست می‌توان به اقداماتی مانند سوزاندن کتابخانه اسکندریه، سوزاندن کتاب‌ها و دفن دانشمندان در چین، نابود کردن کدکس‌های مایاها به وسیله اسپانیایی‌ها و در دوران معاصر کتاب‌سوزی‌های انجام گرفته به وسیله نازی‌ها و همین اقدامات اخیر گروه های تکفیری اشاره کرد.

چرا کتابسوزی؟

در مرور و رصد اقدام به «کتابسوزی» در مقاطع مختلف زمانی نکته قابل توجه استدلال عاملان به این اقدام است. وجه مشترک استلال این گروه حذف «اندیشه دیگری» است.

یکی از معروف‌ترین نمونه‌ها در این زمینه کمپین «کتاب‌سوزان نازی‌ها» بود که در ۱۰ مه ۱۹۳۳ میلادی در آلمان رسما! فعال شد و مهمترین هدفش این بود که کلیه کتاب‌هایی که در تضاد با ایدوئولوژی حزب سوسیالیست ملی کارگران آلمان تشخیص داده می‌شد را از کتابخانه‌ها و کتاب‌فروشی‌های سراسر آلمان جمع و به طور یک‌جا در مراسم رسمی کتاب‌سوزی نابود کنند.

نمایی از مراسم کتابسوزی نازی‌ها

در استدلال فعال شدن این کمپین و برگزاری چندین مراسم کتاب سوزی در آلمان، یوزف گوبلز، وزیر سرشناس تبلیغات نازی‌ها که برگزارکننده این مراسم بود، در سخنرانی خود در شب کتاب‌سوزان اعلام کرد: «کتاب‌های فاسد بدتر از غذاهای فاسد است که ذهن بچه‌های آلمانی را خراب می‌کند.» طنز تلخ تاریخ اینکه تنها چند سال پس از این تئوری‌پردازی و در ۱۹۴۶ زمانی که آلمان به اشغال متفقین درآمد فهرستی بالغ بر سی هزار عنوان کتاب به جا مانده از نازی‌ها شناسایی و میلیون‌ها نسخه از آن توسط مسئولان فرهنگی متفقین توقیف و نابود شد!

از این دست استدلال را به راحتی می توان در میان اظهارات دیگر نمایندگاه سپاه جهل در مقاطع تاریخی دیگر هم رصد کرد. کمااینکه گروه‌های تندور طالبان در استدلال خود برای تعطیلی مکتب‌خانه‌ها و به آتش کشاندن کتاب‌های فارسی، به لزوم جلوگیری از انحراف فکری کودکان افغان اشاره کرده بودند!

یک نگرانی و هشدار جهانی

رویکرد گروه‌های تندرو در مواجهه با تقابل با «کتاب» و «میراث فرهنگی» در کشورهای مختلف در سال‌های اخیر به حدی نگران کننده شده که علاوه‌بر هشدارها و اعتراضات پراکنده از سوی دلسوزان و دغدغه مندان عرصه فرهنگ، واکنش برخی محافل جهانی را هم برانگیخته است.

به عنوان نمونه اخیرا و پس از آنکه بعد از تخریب آثار تاریخی موزه موصل‌، نیروهای داعش به کتابخانه این شهر عراقی یورش برده و بیش از ۱۰۰ هزار جلد کتاب و دست‌نوشته را در آتش سوزاندند. دبیرکل یونسکو این اقدام را «یکی از مخرب‌ترین اقدام‌های تاریخ بشر علیه مجموعه‌های نگه‌داری‌شده در کتابخانه‌ها» توصیف و نسبت به آن هشدار داد. 

بنابر آمار و گزارش‌های منتشر شده با هجوم وحشیانه داعش به کتابخانه مرکزی موصل، تمام روزنامه‌های عراقی از ابتدای قرن بیستم‌، نقشه‌ها‌، کتاب‌ها و مجموعه‌هایی از دوره عثمانی به بعد در آتش سوختند!

تصویر منتشر شده از «جشن کتابسوزی» داعش

تاسف‌بار اینکه این اقدام گروه تروریستی داعش مسبوق به سابقه بوده و این گروه پیش‌تر و در قالب برنامه‌ای که خود آن را «جشن کتابسوزی» عنوان کرده بودند اقدام به کتابسوزی در دیگر نقاط عراق مانند استان دیالی کرده بودند. منابع محلی در دیالی عراق، گزارش کردند که داعش بیش از هزار جلد کتاب علمی، ادبی و دینی را که هنگام هجوم به منازل مردم جمع آوری کرده بودند در اطراف منطقه الزور در شمال المقدادیه به آتش کشیدند.

داعش پیشتر هم کتابخانه ها و کتاب های ارزشمند بسیاری را در مناطق السعدیه و جلولا در حوض حمرین سوزانده بود.

هراس از «خواندن» یا «دانستن»!؟

در کنار گروه تروریستی داعش یکی دیگر از نمونه‌های جدید مقابله با «کتاب و کتابخوانی» گروه تروریستی- تکفیری «بوکو حرام» است. گروهی که با نام گذاری عجیب خود سعی کردند دشمنی خود با کتاب و مطالعه «اندیشه دیگری» را در عنوان گروه خود نیز جار بزنند! 

«بوکو حرام» که اشاره به لغت انگلیسی book به معنی کتاب دارد، بر این باور است که مطالعه هرآنچه در قالب کتاب از سوی غربیان منتشر شده، حرام است و اقدام به آن مستوجب مجازات است. در همین راستا هم این گروه در صورت‌های مختلف مانند حمله به مدارس و تخریب کتابخانه‌ها برای به اجرا درآوردن باور مضحک خود در زمینه «حرام بودن کتابخوانی» اقدام می کنند.

از این منظر شاید بتوان به دیگر وجه مشترک سپاهیان جهل در طول تاریخ که همانا «هراس از کتابخوانی» یا به تعبیر دقیق‌تر «هراس از دانستن» است اشاره کرد. 

حکایت ما و یک واقعیت تلخ

آنچه در این گزارش مرور شد بازخوانی رویکرد تقابلی و حذفی جاهلان تاریخ نسبت به «کتاب و کتابخوانی» است. رویکردی که از منظری می‌توان آن را چند گام فراتر از نگاه و تحلیل برخی عاقلان تاریخ دانست! اینکه گروه‌های تکفیری امروز و برخی از مهمترین سپاهیان ظلم و ستم در طول تاریخ تا این اندازه بر اهمیت و تاثیر کتاب و کتابخوانی اشراف داشته و دارند که مقابله و حذف آن را در صدر برنامه‌های خود قرار داده‌ و می‌دهند و این نکته‌ای قابل تامل است.

بسیاری از کتابخانه‌ها و کتاب‌هایی که در گزارش‌های تاریخی ثبت شده از آئین‌های مختلف «کتابسوزی» برای‌شان مرثیه سرایی شده است، تا پیش از فروغلتیدن در آغوش شعله‌های آتش، فراموش شدگانی غبارگرفته بودند که شاید هیچگاه «عاقلان» به فکر غبارزدایی از آن برنمی‌آمدند و این واقعیتی تلخ است!

جاهلان و سپاهیان غفلت در طول تاریخ، لااقل در این زمینه یک گام پیش‌تر از عاقلان رفتار کرده و دشمنان خود را به خوبی شناخته و نشانه رفته‌اند. کتاب و کتابخوانی به راستی سلاح اصلی مبارزه با «جهل» است اما دریغ که تنها شعله آتش جهل است که چشم آدمیان را به سمت این فراموش شدگان غبارگرفته خیره می کند!

آتش جهل میراث داران‌ غافلان تاریخ بشر، نه دیروز و امروز که قطعاً تا فرداهای دیگر هم کماکان و تاآنجا که در توان دارد حیات «کتاب‌ها» را تهدید کرده و به مخاطره خواهد افکند. از این منظر است که در قبال جهل «داعش» راهی نیست جز برافروختن شعله «دانش». دعوت به کتاب و کتابخوانی از این نظر نه پیشنهادی برای پرکردن «اوقات فراغت» که هشدار و دستورالعملی برای «فراغت از سیطره جاهلان» است. کتاب هنوز هم «یار مهربان» انسان ها است.