حادثه یازده سپتامبر و اجرای آنچه که دولتمردان آمریکا "برنامه مبارزه با تروریسم‌" می‌دانند بهانه خوبی بود تا تعداد آزمایشگاه‌های تحقیقات بیولوژیک در این کشور روز به روز افزایش یابد.

موضوع نامه‌های آلوده به سیاه‌زخم نیز جنجال دیگری بود که می‌توانست مردم و نمایندگان کنگره آمریکا را قانع کند تا با این ادعا که "دشمن علیه ما تسلیحات بیولوژیک به کار می‌برد" هزینه‌هایی را که قرار بود صرف تولید دارو برای مداوا بیماران شود به تحقیق بر روی تسلیحات بیولوژیکی اختصاص دادند. در نهایت هم مظنونین به ارسال نامه‌های آلوده، دانشمندان آمریکایی حوزه تحقیقات سلاح‌های بیولوژیک بودند.

دو نامه آلوده به سیاه‌زخم که برای دو سناتور دموکرات آمریکایی ارسال شد
در جریان ارسال نامه‌های مشکوک، 5 نفر کشته و 11 نفر آلوده به باکتری سیاه زخم شدند

نتیجه این اقدام این شد که هم اکنون بیش از 400 مرکز تحقیقاتی در درجات امنیت بیولوژیک 3 و 4 در آمریکا فعال هستند که توانایی تولید عواملی همچون باکتری سیاه زخم و فراورده‌های آن را دارند و بیش از چهارده هزار نفر بر روی تولید چنین عوامل خطرناکی کار می‌کنند. در گزارش پیش رو سعی گردیده تا برخی از این مراکز به ظاهر علمی معرفی گردد.

*مرکز فورت دیتریک

دولت آمریکا در بهار سال 1942 به دستور فرانکلین روزولت ـ رئیس‌جمهور وقت این کشور ـ در ایالت یوتا اولین تحقیقات خود برای ساختن بمب‌های میکروبی و ویروسی را آغاز کرد. در 1943 با در اختیار گرفتن محققین این تحقیقات توسعه یافت و بلافاصله آزمایشگاه فورت دیتریک در ایالت مریلند به مرکز اصلی تحقیقات تسلیحات بیولوژیک تبدیل شد. در خلال سال‌های پس از آن، آمریکا موفق شد انبار عظیمی از عوامل و سلاح‌های بیولوژیک به وجود آورد.

این برنامه تا سال 1969 در این آزمایشگاه پیگیری می‌شد. تا این که در این سال رییس جمهور وقت آمریکا ریچارد نیکسون به ظاهر این نوع تسلیحات و تحقیقات را به طور رسمی مذموم و مطرود دانسته و اهداف فورت دیتریک را تغییر داد.

بعد از يازده سپتامبر، دولت نومحافظه‌كار بوش به یکباره چهل و سه ميليارد دلار براي انجام تحقيقات جديد بر روي سلاح‌هاي نامتعارف بيولوژيك تخصيص داد. بعد از دستور دولت بوش جهت توسعه و از سر گيري تحقيقات تسليحات بيولوژيك، ارتش آمريكا انستيتوي نظامي بيماري هاي عفوني را در فورت ديتريك به يك لابراتوار جديد تبديل كرد كه بخشي از يك كمپ بزرگ به ظاهر دفاع بيولوژيك بود كه شامل چندين گروه مي شد. توسعه کار لابراتوار فورت دیتریک تنها یکی از اهداف اختصاص بودجه میلیاردها دلاری به آن بود، بودجه‌ای که بعد از پخش نامه‌های آلوده به "باکتری سیاه زخم" در اکتبر 2001 به تصویب کنگره رسید و به مراکز تحقیقاتی آمریکا و در راس آن‌ها فورت دیتریک اختصاص یافت.

سایت مرکزی فورت دیتریک در مریلند امریکا

براساس برنامه‌های اعلامی، پایگاه جدید انستیتوی بیماری‌های عفونی ارتش آمریکا در فورت دیتریک تا اواخر سال 2015 به تکمیل پرسنل خود خواهد پرداخت. آن گونه که برای این پایگاه برنامه‌ریزی شده قرار است، حدود یک‌هزار دانشمند و 800 کارمند که هم اکنون در ساختمان‌های بنا شده سال 1960 مشغول به کار هستند، به این مرکز ملحق شوند تا تحقیق روی عوامل خطرناک بیولوژیک همچون باکتری‌ها و ویروس‌ها را آغاز کنند.

براساس اعلام کارشناسان ارتش آمریکا از جمله "اریک شوماخر" این آزمایشگاه با پیشرفته‌ترین تکنولوژی کنترل آلودگی‌های بیولوژیک تجهیز خواهد شد تا از انتشار اتفاقی ارگانیسم‌های خطرناکی مانند باکتری سیاه زخم، باکتری طاعون و ویروس ابولا جلوگیری به عمل آید.

از معروف ترین افرادی که در مرکز فورت دیتریک مشغول به فعالیت هستند می توان به رابرت گالو (Robert Charles Gallo) اشاره نمود. نام وی به خاطر ایفای نقش در کشف ویروس ایدز و شناسایی آزمایش‌های خونی برای کشف این بیماری شناخته شده است.

رابرت گالو

در حالی که مطابق ادعای برخی دانشمندان بیولوژیک مانند "جاکوب سگال" (Jakob Segal) ویروس ایدز توسط ایالات متحده و در همین مرکز فورت دیتریک ایجاد شده است.

پروفسور جاکوب سگال

سگال مدعی بود که رابرت گالو از جمله کسانی است که در تولید این ویروس نقش جدی بر عهده داشته است.

*مرکزPine Bluff Arsenal (PBA)

این مرکز که در ایالت آرکانزاس آمریکا واقع شده از دیگر مراکز تحقیقات سلاح‌های بیولوژیک آمریکاست که ذخایر متنوعی از این نوع سلاح‌ها را در خود جای داده است. مرکز PBA در سال 1941 احداث و در ابتدا برای تولید تجهیزات نظامی به کار می‌رفت. در سال‌های پس از آن – 1953 الی 1969- با تغییر رویکرد این مرکز به مکانی برای تحقیقات درباره سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیک تبدیل شد.

نقشه تقریبی مکان مرکز تحقیقاتی PBA

وظیفه این مرکز در حال حاضر تحقیق بر روی مواد شیمیایی، ذخیره مواد و خدمات فنی به ارتش ایالات متحده در خصوص سلاح‌های شیمیایی است. در سال 2005 میلادی حادثه‌ای در این مرکز به وقوع پیوست که نام آن را بیشتر بر سر زبان ها انداخت. 

در این سال مطابق گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، وقوع نشت در مخازن نگهداری مواد شیمیایی فسفر سفید منجر به آتش سوزی مهیبی در این مرکز گردید. مطابق گزارش‌های منتشر‌شده دود سفید ناشی از این انفجار از فاصله 6 مایلی نیز قابل مشاهده بوده که آتش سوزی 19 ساعت بعد خاموش گردید. بر‌اساس این گزارش‌ها در اثر این آتش سوزی در حدد 7500 مخزن نگهداری فسفر سفید از بین رفتند.

جابجایی مواد شیمیایی در مرکز PBA

در مرکز PBA مطابق برخی آمار در حدود 12 درصد سلاح‌های شیمیایی ایالات متحده نگهداری و ذخیره شده است.

*مرکز Anniston Army Depot (ANAD)

این مرکز تحقیقات و نگهداری سلاح‌های شیمیایی در ایالت آلاباما آمریکا واقع شده و از دهه 1960 میلادی در حدود 7 درصد ذخایر سلاح‌های شیمیایی آمریکا در این مرکز نگهداری می‌شود. این مرکز در حدود 65 کیلومتر مربع مساحت و در حدود 2 هزار نفر پرسنل در اختیار دارد.این مرکز به جز ذخیره مهمات و تسلیحات شیمیایی که از زمان جنگ دوم جهانی به این منظور استفاده می‌شود، وظیفه تعمیر و اورهال تجهیزات نظامی سنگین ارتش آمریکا را نیز برعهده دارد.

مرکز تحقیقاتی ANAD

در زرادخانه سلاح‌های شیمیایی مرکز تحقیقاتی ANAD عامل‌های شیمیایی سارین، عامل اعصاب و گاز خردل نگه‌داری می‌شود که بخشی از آن‌ها در سال 2011 امحاء شده است. 

*مرکز آزمایشگاهی لوس آلاموس

آزمایشگاه ملی لوس آلاموس (Los Alamos National Laboratory) که در ایام جنگ دوم جهانیتاسیس شد در ناحیه لوس آلاموس ایالت نیو‌مکزیکوی آمریکا واقع شده است و یکی از بزرگترین انستیتوهای به اصطلاح علم و تکنولوژی در جهان است که ظاهرا به مطالعات میان رشته‌ای می‌پردازد و در خصوص نانو‌تکنولوژی و داروهای بیولوژیک نیز فعالیت دارد. این مرکز در حدود 900 نفر پرسنل داشته و بودجه سالیانه آن در حدود 2/2 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

آزمایشگاه ملی لوس آلاموس به تحقیقات بیولوژیکی، ژنتیکی و بیوتکنولوژی مفصلی می‌پردازد و بر روی برنامه‌سازی کنترل ذهن، مهندسی ژنتیک، کلونینگ و نقشه برداری DNA در قالب اکتشاف ژنوم انسانی نیز کارهای فراوانی انجام داده است. اما نکته بسیار قابل توجه در این زمینه این است که در سال 2001 وزارت انرژی ایالات متحده وجود طرح‌هایی را آشکار ساخت که هدف آن‌ها ادغام تحقیقات پیشرفته بر روی عوامل بیولوژیک با کارایی جنگی با تسلیحات اتمی در آزمایشگاه‌های طراحی تسلیحات لوس آلاموس و لیور مور بود. این طرح شامل بکارگیری عوامل بیولوژیک تسلیحاتی‌ای بود که از نظر ژنتیکی دستکاری شده بودند و همچنین تست‌کردن سلاح‌های اسپری مانند حاوی ذرات معلق بیولوژیک بر روی جوامع چند صد عضوی جانوران کوچک آزمایشگاهی را نیز شامل می‌شد.

این آزمایشگاه دارای بزرگترین بانک اطلاعات ژنتیکی باکتری مولد بیماری سیاه زخم، باسیلوس آنتراسیس، در دنیا بوده و بیش از 1200 سویه از این باکتری در این آزمایشگاه طبقه‌بندی شده است.

*مرکز Umatilla Chemical Depot, (UMCD)

این مرکز در ایالت اورگان آمریکا واقع و در سال 1941 میلادی احداث گردیده است. در حدود 12 درصد از ذخایر مواد شیمایی و سلاح‌های بیولوژیک ارتش آمریکا در این محل نگهداری می‌شود.

نقشه تقریبی محل مرکز UMCD در ایالت اورگان امریکا

در حال حاضر مطابق برخی گزارشات مواد شیمیایی نگهداری‌شده در این مرکز به سایر انبارهای ذخایر مواد شیمیایی در آمریکا منتقل شده است.

یکی از انبار های مرکز UMCD

فیلم در خصوص عملیات موسوم به شهر بزرگ که در آن دولت امریکا در سال 1956 میلادی با اگزوز ماشین اقدام به انتشار باکتری بیماری سیاه زخم در شهرهای مختلف امریکا نمود.

· مرکز تحقیقاتی JGI

این مرکز تحقیقاتی در ایالت کالیفرنیا واقع گردیده و از سال 1997 فعالیت خود را آغاز نموده است. یکی از عمده‌ترین فعالیت‌های این مرکز تحقیق بر روی توالی DNA انسان بوده و بر روی پروژه ژنوم انسانیبرنامه‌های تحقیقاتی خود را دنبال می‌نماید.

با تکمیل پروژه ژنوم انسان مطابق اعلام این مرکز تحقیقاتی شناسایی ژن‌ها، شناسایی جهش‌های بیماری‌زا، تشخیص بیماری‌های ژنتیکی، تشخیص‌های پیش از بروز علامت‌ها، پیشگیری از بروز بیماری‌های ژنتیک و... بسیار آسان خواهد شد. این مرکز همکاری‌های تنگاتنگی در زمینه توالی های DNA با مرکز آزمایشگاهی لوس آلاموس دارد.

*مرکز تحقیقاتی لیور مور Lawrence Livermore National Laboratory (LLNL)

مرکز لیور مور در منطقه لیور مور ایالت کالیفرنیا به وسیله دانشگاه این ایالت در سال 1952 میلادی احداث گردیده است. بودجه تحقیقاتی مرکز لیور مور در حدود 5/1 میلیارد دلار در سال بوده و در حدود 6 هزار کارمند دارد.

این مرکز با مرکز آزمایشگاهی آلاموس در تولید بمب اتمی که بر هیروشیما فرود آمد نیز همکاری داشته است. در سال‌های اخیر عمده تمرکز این مرکز تحقیقاتی بر روی تهدید‌های اتمی، شیمیایی، بیولوژیکی و سایبری متمرکز گردیده است. این مرکز نیز همانند مرکز JGI بر روی پروژه ژنوم انسانیطرح‌های جدی داشته و شناسایی توالی DNA یک از مهم‌ترین پروژه های تحقیقاتی در این موسسه است.

*مرکز تحقیقات ملی سرطان آمریکا NCI

مرکز ملی سرطان آمریکا (National Cancer Institute) یکی از یازده آژانس تحقیقاتی سلامت در ایالات متحده است که در سال 1937 میلادی تاسیس گردیده است. این مرکز تحقیقاتی که با سایر مراکز تحقیقاتی در نقاط دیگر جهان نیز ارتباطی را دارد یکی از مهم‌ترین موسسات مطالعاتی در خصوص سرطان بوده که ارتباطات نزدیکی با موسسه فورت دیتریک دارد.

این موسسه طرح‌های پژوهشی خود را در ایالت مریلند آمریکا با موسسه‌ای به نام فردریک که بخشی از مرکز تحقیقاتی فورت دیتریک بوده و در خصوص سرطان تحقیقات انجام می‌دهد مشترکا بر عهده دارد و بودجه‌ای بالغ بر 5 میلیارد دلار به آن اختصاص داده شده است. 

*مرکز تحقیقاتی Oak Ridge National Laboratory (ORNL)

این مرکز تحقیقاتی که در سال 1943 میلادی تاسیس شده دارای بخش‌های مختلف تحقیقاتی به خصوص در زمینه مواد رادیواکتیو است.

در این مرکز بخش خاصی به تحقیقات بیولوژیک اختصاص یافته و تبادلات اطلاعات میان این موسسه تحقیقاتی با مرکز فورت دیتریک و همچنین با موسسه تحقیقاتی JGI بر روی پروژه ژنوم انسانی نیز وجود دارد. بودجه سالیانه این مرکز در حدود یک‌ونیم میلیارد دلار است.

*مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های عفونی امریکا CDC

مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های عفونی آمریکا (Centers for Disease Control and Prevention) در سال 1946 میلادی تاسیس و زیر‌مجموعه دپارتمان بهداشت و سلامت آمریکاست. مرکز اصلی آن در ایالت جورجیا واقع شده و هدف اصلی آن حفظ سلامت عمومی جامعه در مقابل بیماری‌ها به خصوص عوامل عفونی است.

نام این مرکز به خصوص پس از انتشار بیماری ابولا در غرب آفریقا بیشتر بر سر زبان‌ها افتاده چون طبق دستور رییس جمهور اوباما وظیفه مقابله با بیماری ابولا در آمریکا بر عهده این مرکز گذاشته شده است. بودجه این مرکز تحقیقاتی در سال 2014 میلادی در حدود 7 میلیارد دلار بوده است. یکی از جنجالی‌ترین برنامه‌های این مرکز، تحت عنوان مقابله با شیوع آنفولانزا بویژه نوع A یا خوکی آن موسوم به H1N1 اجرا شد و با فروش میلیاردی واکسن‌های این بیماری که خیلی زود مشخص شد تأثیر چندانی هم نداشته است، تب «آنفولانزای خوکی» پایان یافت. ایران در همان زمان بیش از دو میلیون دوز از این واکسن را از یک شرکت فرانسوی خریداری کرد که بحث کیفیت و ایمنی آن بسیار مورد بحث قرار گرفت.

جمع‌بندی

ایالات متحده آمریکا در سال‌های اخیر به خصوص پس از وقایع 11 سپتامبر و به دنبال پیش‌آمدن برنامه طراحی شده نامه‌های آلوده به باکتری مولد سیاه زخم، تحقیقات خود برای گسترش سلاح‌های بیولوژیک را کماکان ادامه می‌دهد. جالب توجه است که این توسعه گسترده تحقیقات تنها به بهانه احساس خطر از چند گروهک تروریستی و انتقال تبلیغاتی این احساس به مردم آمریکا انجام گرفته است!

کلاتز و سیلستر دو تن از کارشناسان برجسته دفاع بیولوژیک، در کتابی با عنوان "پرورش ناامنی بیولوژیک: چگونه برنامه دفاع بیولوژیک آمریکا باعث گسترش ترس، جهانی شدن خطر و ناامن‌تر شدن همه ما می‌شود؟" در سال 2009، می‌نویسند: «در سال‌های پس از حادثه 11 سپتامبر، آمریکا میلیاردها دلار را برای گسترش آزمایشگاه‌های بیولوژیک دارای امنیت بالا هزینه کرده و دانشگاه‌ها و موسسات خصوصی را ترغیب کرده تا این آزمایشگاه‌ها را بسازند.» این مولفان میزان هزینه‌ای که آمریکا پس از 11 سپتامبر بر روی سلاح‌های بیولوژیک صرف کرده‌ را تا حدود 60 میلیارد دلار ذکر می‌کنند.

به نظر می‌رسد دیگر هزینه‌های ساخت و نگهداری تسلیحات هسته‌ای چندان به صرفه نیست و نظم نوین جهانی ادعا شده از سوی دنیای غرب نیاز به اسلحه نوین کم هزینه و مخرب‌تری دارد. با این وصف توسعه تسلیحات بیولوژیک خطر جدی مسابقه تسلیحاتی قدرت‌ها در دنیای آینده خواهد بود. زیرا که هم اکنون در آمریکا و برخی دیگر از مدعیان قدرت، مراکز ملی دفاع بیولوژیک در تمامی زیرشاخه‌های آن تاسیس شده است.

مراکز فعال در زمینه تحقیقات بیولوژیک در آمریکا

نکته قابل تامل این که این مراکز به ظاهر علمی با سایر موسسات و آزمایشگاه های تحقیقاتی در دیگر نقاط جهان نیز درصدد برقراری ارتباط است که در خصوص اهداف آن‌ها بایستی تامل جدی نمود. جمع‌آوری توالی DNA و پروژه ژنوم انسانی از مهم‌ترین طرح‌هایی است که در چند دهه اخیر در دستور کار این موسسات قرار گرفته و جهت تکمیل آن در کشور‌های مختلف جهان نیاز به برقراری ارتباطات علمی با موسسات پژوهشی به صورت جدی در دستور کار مراکز آمریکایی قرار گرفته است. در سال‌های اخیر ظهور بیماری‌هایی مانند ایدز، بیماری لژیونری، هپاتیت سی، جنون گاوی، ویروس‌های عامل خونریزی، تب لاسا، سندرم خستگی مزمن، بیماری جنگ خلیج فارس و بیماری‌های دیگر سوالاتی جدی در مورد منشا آن ها ایجاد کرده است .