تحریمهای علمی علیه دانشمندان ایرانی موارد زیر را شامل می شوند:
**تحریمهای علمی به ابتكار دولت مركزی آمریكا
در فوریه سال 2004، وزارت خزانهداری آمریكا اعلام كرد نشر یا چاپ مقالات علمی از ایران خلاف قوانین منع تجارت با این كشور محسوب میشود. جامعه علمی آمریكا و ناشران این كشور درباره نحوه واكنش به این حكم دچار اختلاف بودند، اما در نهایت "مؤسسه مهندسان برق و الكترونیك"[1]، "انجمن هستهای آمریكا"[2]، "انجمن شیمی آمریكا"[3] و "انجمن آمریكایی میكروبیولوژی"[4] از این سیاست دولت آمریكا پیروی كردند.
"دیوید میلز"[5] مقام وزارت خزانهداری كه مسئول اجرای این سیاست بود 9 فوریه در نشستی در واشنگتن به نمایندگان 30 ناشر گفت افرادی كه خواهان چاپ مقالات ایرانی هستند باید از وزارت خزانهداری درخواست مجوز كنند. وی در این نشست همچنین هشدار داد كه دانشمندان آمریكایی در صورت همكاری با ایرانی ها ممكن است تحت تعقیب قرار گیرند. )وارن[6]، 2010)[i]
**قانون منع سفر به فلوریدا
در سال 2006 هیأت مقننه[7] ایالت فلوریدا قانونی به نام "قانون سفر به فلوریدا"[8] وضع كرد كه به موجب آن، دانشگاههای این ایالت از تأمین هزینههای سفر برای كشورهایی كه وزارت خارجه آمریكا آنها را در فهرست كشورهای حامی تروریسم دولتی قرار داده منع شده بودند. جوامع علمی كشورهای كوبا، ایران، سوریه و سودان مشمول مفاد این قانون میشدند.
البته در این قانون افراد از سفر به این كشورها منع نشده بودند، اما به موسسات علمی اجازه داده نشده بود از منابع مالیشان (حتی درآمدهایی كه از كانالهای خصوصی ایجاد شده بودند) برای تأمین هزینههای مربوط به ترتیب دادن سفرهای علمی برای اتباع كشورهای ذكر شده استفاده كنند.
"اتحادیه آزادیهای شهروندی آمریكا"[9]، یكی از سازمانهای غیرانتفاعی در واشنگتن پس از اعلام این قانون شكوائیهای برای لغو آن تنظیم كرد. در سال 2008 یك دادگاه فدرال بخشهایی از قانون مذكور كه مربوط به منع تخصیص منابع مالی خصوصی به سفرهای خارجی بودند را غیرقانونی اعلام كرد، اما در سال 2010، "دادگاه استیناف حوزه یازدهم آمریكا"[10] حكم دادگاه قبلی مادون خود را لغو و بار دیگر قانون مورد نظر را احیا كرد.
**موسسه مهندسان برق و الكترونیك (IEEE)
این موسسه 30 درصد آثار فنی و حرفهای جهان در زمینه برق و الكترونیك و كامپیوتر را منتشر مینماید و بر اساس تازهترین آمار، 400 هزار عضو در 160 كشور مختلف دنیا دارد (سایت رسمی موسسه مهندسان برق و الكترونیك).[ii] در سال 2001 یك موسسه مالی با استناد به ممنوعیتهای اعلام شده توسط اداره كنترل داراییهای وزارت خزانهداری آمریكا از انتقال پول برای كنفرانسی كه قرار بود در ایران برگزار شود (اقدامی كه پیش از آن معمول به حساب میآمد) جلوگیری كرد.
IEEE بعد از مدتی بررسی در ژانویه سال 2002 به اعضای خود در كشورهای كوبا، ایران، لیبی و سودان اطلاع داد كه به دلیل مقررات اداره كنترل داراییهای وزارت خزانهداری قادر به ارائه خدمات و مزایا برای اعضای ساکن این كشورها نیست و تنها قادر خواهد بود انتشارات چاپی خود را به مشتركین خود در این كشورها ارائه دهد (سایت رسمی IEEE، بازیابی شده در 17 دسامبر 2014).[iii] اعضای ایرانی این موسسه به موجب همین مقررات از استفاده از لوگوی IEEE برای تبلیغ فعالیتهایشان، دستیابی الكترونیكی به انتشارات این موسسه و دسترسی به فهرست مشاغل آن منع شدند(گافنی[11]، 2003).[iv]
ایران در آن زمان حدود هزار و 700 عضو در این مؤسسه داشت و این محدودیتها ضربهای غیرعادی به آنها به حساب میآمد. مؤسسه مهندسان برق و الكترونیك از پاسخگویی فوری به نامههای اعتراضی جامعه علمی ایران امتناع كرده و پاسخی هم به پرسشهای مطرح شده در مجله "ساینس" ارائه نكرد (گافنی، 2003).
بالاخره در آوریل سال 2004 این مؤسسه اقداماتی برای روشن كردن مقررات اداره كنترل دارایی وزارت خارجه انجام داد. در این زمان آنها پاسخی از وزارت خزانهداری دریافت كردند كه در آن قید شده بود انتشار آثار اعضای ایرانی این مؤسسه به مجوز نیاز ندارد و كل فرایند نشر مؤسسه مهندسان برق و الكترونیك، از داوری تا چاپ مقالات از محدودیتهای این وزارتخانه معاف هستند.
**ممانعت از ورود اعضای هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف به آمریكا
بیش از 80 نفر از افرادی كه به آنها برای شركت در چهارمین كنفرانس تجدید دیدار بینالمللی انجمن دانشگاه صنعتی شریف در شهر "سانتا كلارا" در كالیفرنیای آمریكا روادید داده شده بود، در سال 2006 از ورود به این كشور منع شدند. مطابق اعلام دانشگاه صنعتی شریف (شیخالاسلامی، 2006)[v] با اعضای دانشگاه صنعتی شریف "برخوردهای غیرانسانی" از جمله حبس صورت گرفته و خانوادههای آنها هم هدف همین برخوردهای نامناسب قرار گرفتهاند.
"زاهد شیخالاسلامی" رئیس انجمن دانشگاه صنعتی شریف در نامهای مورخ 14 آگوست سال 2006 به كاندولیزا رایس، وزیر خارجه وقت آمریكا از برخورد نامناسب دولت واشنگتن انتقاد كرده است. (همان منبع)
اکنون باید دید که آیا لغو تحریمهایی که مد نظر مذاکرهکنندگان غربی است، تنها شامل بازرگانی و ذخایر مالی میشود یا تحریمهای علمی ایران نیز بر اساس روند مذاکراتی، برداشته خواهد شد.