به گزارش خبرنگار گروه استانهای باشگاه خبرنگاران از بیرجند؛ این بنا به دستور «محمداسماعیل خان» ملقب به «شوکت الملک‌اول» در سال 1312 هجری قمری مطابق با 1272 شمسی در دوره‌ قاجاریه ساخته شده است.

این بنا ابتدا با هدف ایجاد حسینیه طراحی و ساخته شده تا پاسخگوی تجمع و عزاداری هیئت‌های بزرگ مذهبی باشد.

این حسینیه متعلق به خاندان «شوکت‌الملک» بود و به حسینیه‌ شوکتیه معروف شد و از محل موقوفات شوکتی اداره می‌شد.

بعدها در سال 1325 هجری قمری مطابق با 1285 شمسی امیرشوکت‌الملک دوم برادر اسماعیل خان که تأثیرات مثبت ایجاد دارالفنون را مشاهده کرده بود تصمیم به تأسیس مدرسه شوکتیه گرفت تا از بنای حسینیه در باقی‌مانده‌ ایام سال که عزاداری در آن جریان ندارد استفاده شود.

مدرسه‌ شوکتیه پس از «دارالفنون» و مدرسه‌ «رشیدیه» به عنوان سومین مدرسه جدید در ایران محسوب می‌شود.

این بنا یک بنای تک ایوانی است و اجزا و عناصر مختلف معماری مانند سردر ورودی، هشتی، دالان، حوضخانه، ایوان، گنبدخانه و رواق‌ها و حجره‌هایی در اطراف صحن است.

بنا در دو طبقه احداث شده است و تزئیناتی چون طاق نماهای تزئینی، قاب‌های گچی، مقرنس‌ها و رسمی‌بندی‌ها دارد و از مواردی است که به بنا، زیبایی خاصی داده است.

این بنا، دو ورودی، یک ورودی در ضلع جنوب و ورودی دوم در ضلع غربی دارد، ورودی واقع در ضلع جنوبی دارای سردر با تزئینات مقرنس گچی است، در بالای درب ورودی کتیبه‌ای سنگی نصب شده که اشعار شوکت‌الملک موسس شوکتیه بر آن حک شده است.

هشتی بنا به‌وسیله‌دالان‌هایی به دیگر بخش‌های بنا ارتباط دارد، دالان در جبهه‌شمالی هشتی به هشتی دوم و سپس به حیاط راه دارد، تزئینات هشتی عمدتا رسمی‌بندی در سقف و نیز طاق نماهایی در اطراف است.

مهم‌ترین بخش از بنا به‌لحاظ معماری ایوان است که در قسمت جنوب بنا واقع شده و این ایوان 70 سانتی‌متر از کف حیاط برجسته‌تر، با طاق کلیل و در داخل آن تزئیناتی مانند قاب‌های گچی دارد.

ایوانچه‌ها به صورت پنج حجره در دو جبهه شرقی و غربی تعبیه شده است و در ضلع شمالی صحن دو راهرو و یک اتاق پنج دری در مرکز و دو اتاق سه‌دری در دو طرف دارد.

تالاری در ضلع جنوب قرار دارد که به عنوان سالن بزرگ اجتماعات مورد استفاده قرار می‌گرفته و دارای طاق نماهایی با تزئینات گچی رسمی‌بندی است.

پوشش این فضا گنبدی است که کلاه فرنگی در مرکز آن قرار دارد سطح داخلی گنبد به‌ وسیله‌ تزئینات رسمی‌بندی گچی تزئین شده و در دو طرف این تالار دو اتاق کوچک قرار دارد که ارتباط بین تالار و اتاق‌ها به وسیله درگاهی امکان‌پذیر بوده است.

حوض‌خانه در پشت ضلع شرقی بنا قرار دارد که به صورت یک حیاط هشت ضلعی است و مظهر قنات قصبه این محل بوده است.

موزه وقف که زیر نظر اداره‌کل اوقاف و امور خیریه در این مکان واقع شده است، وسایل موقوفی و اسناد قدیمی دارد.