به گزارش گروه استانهای باشگاه خبرنگاران جوان از بیرجند؛ قلعه آرتا گوانایا همان قلع کوه قاین، یکی از بزرگترین دژهای خراسان جنوبی است.  این قلعه مشرف بر منطقه قهستان بوده و با نور آتشی که بالای قلعه کوه زردان،درفاصله 65کیلومتری آن توسط قوای نظامی خودی برافروخته میشد، حاکمان آن در هنگام خطر یا حمله دشمن از مناطق شرقی ،آگاه می‌شدند.

در مورد قدمت قلعه کوه نظرات گوناگونی ابراز شده است و برخی چون سرپرسی سایکس معتقدند که این قلعه بخشی از شهرآرتاگوانا است که در دوره هخامنشیان مقابل هجوم لشکریان اسکندر ایستادگی کرد وبرخی دیگر عقیده دارند که این قلعه یکی از قلاع به یادگار مانده از دوره ساسانی می باشد.

این مجموعه عظیم سنگی که به طول حدود 400 متر در راستای غرب به شرق و بر فراز ارتفاعات رشته کوه قهستان کشیده شده است ، در ۳ کیلومتری جنوب قائن قرار دارد، که در دوره‌های مختلف تاریخی کاربرد نظامی و دفاعی داشته است.

قلعه با تابعیت از ناهمواری‌های کوه از دو بخش متمایز که یکی متعلق به سربازان و دیگری بخش امیرنشین بوده ساخته شده است.

فضاهای داخلی آن شامل اتاق‌ها، برج‌ها، آب انبارهای متعدد و راهروهای ارتباطی می‌باشد.

مصالح عمده بنا که در ساختمان این قلعه به کار رفته سنگ و ساروج است و تمامی سطوح دیوارها و بدنه بیرونی حصار برج‌ها، بندکشی شده است، همچنین گفته شده این قلعه در عصر سلجوقی به دستور قاضی حسین قاینی که از جانب حسن صباح مامور ترویج فرقه اسماعیلیه در قهستان و خراسان شده بود ساخته شد.

این قلعه دژ دفاعی محکمی در برابر حملات مهاجمین بوده و گنجایش هزاران سرباز را داشته است و خواجه نصیرالدین توسی در زمان طوفان ایلغارهای وحشی به ایران به این قلعه پناهنده شده و کتاب اخلاق ناصری را به نام ناصرالدین محتشم قهستانی فرمانروای قاینات در همین محل انشا کرده‌است.

این مجموعه‌ی عظیم سنگی با شماره‌ی 4803 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌باشد.