به گزارش  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل؛ مردم استان اردبیل از گذشته تاکنون ارادتی خالصانه به سرور و سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) دارند، به طوری که در طول تاريخ تا به کنون اين شهر و منطقه به پایتخت حسینیت، شهر دارالامان، دارالعرفان و دارالارشار شهرت داشته است.

مردم اردبيل به مانند ساير مناطق و فرهنگ‌های مختلف کشور، دارای آداب و رسوم و سنن خاصی در برگزاری مراسم عزاداری و سوگواری بوده، اما برخی از اين مراسمات از جمله تشت‌گذاری، شمع‌گردانی، برپايی دستجات ششگانه، گرداندن اسب ذوالجناح و... نه تنها در کشور بلکه در سراسر دنيا بی‌نظير بوده و متعلق به منطقه اردبيل است.

مراسم ماه محرم در اردبیل به گونه‌ای باشکوه، زیبا و عاشقانه برگزار می‌شود که عزاداری‌ها و سوگواری‌های مردم پایتخت حسینیت از زمان دیرین تا به کنون زبانزد عام و خاص بوده است.

عزاداری سنتی در روستاهای استان اردبیل

امروزه پیشرفت‌های اساسی در شهرهای صنعتی و بزرگ، متأسفانه تأثیر فراوانی بر روی عزاداری سنتی گذاشته است، طوری که از گروه موزیک و مارش ویژه محرم گرفته تا خواندن مداحان قدیمی امروزه با آخرین سیستم‌های صوتی کاملا چهره‌ عزاداری سنتی را تغییر داده و دیگر در کلان شهرهای ایران خبری از عزاداری سنتی نیست و به گونه‌ای می‌توان گفت که این عزاداری‌های سنتی را تنها در روستاهای اردبیل می‌توان مشاهده کرد.

روستاهای استان اردبیل به دلیل دوری از شهر و مجهز نبودن به سیستم‌های صوتی و عزاداری در این ایام به برگزاری مراسم ویژه و سنتی خود می‌پردازند که این امر علاوه بر اینکه زیبایی خاصی به جلوه روستاهای این استان می‌بخشد باعث می‌شود تا شیوه‌های سنتی عزاداری در بین مردم این استان حفظ شده و سینه به سینه به نسل‌های بعدی منتقل شود.

همه ساله مشتاقان و عاشقان فراوانی برای شرکت در مراسمات سوگواری‌ها و تعزیه‌خوانی‌های استان اردبیل و به ویژه روستاهای اطراف آن به این استان سفر می‌کنند که هر یک با نیت و حاجت خاصی در بین عزاداران و عاشقان اباعبدالله الحسین حضور می‌یابند.

آئین تشت‌گذاری در اردبیل

آغاز آيين عزاداری ماه محرم در استان اردبيل، به ويژه مرکز استان، همزمان با 27 ذي الحجه و با مراسم تشت‌گذاری در اردبيل برگزار می‌شود، انجام مراسم تشت‌گذارى از گذشته تا کنون در استان اردبیل به منزله اعلام رسمى شروع سوگوارى است. از آن روز مساجد و تكايا سياه پوش مى‏شوند و در بازار و كاروانسراها و خيابان‌ها، پرچم‌هاى سياه به اهتزاز درمى‏آيد. جشن و شادمانى‏ها تعطيل مى‏گردد و تفريحات معمولى كمتر مى‏شود.

طی اين مراسم، سوگواران پس از مديحه‌سرايی و عزاداری تشت‌هايی را به ياد تشنه کامی شهيدان کربلا پر از آب کرده و با زيارت کردن اين تشت‌ها آب آن را به عنوان تبرک بر سر و صورت خود می‌ريزند.

کارشناس مذهبی در خصوص آئین تشت‌گذاری در استان اردبیل می‌گوید: این آیین که حال و هوای خاص و اوج عشق به ساحت سیدالشهدا(ع) و تشنه لبان کربلا را گویاست در مدت 3 روز و در تمام شهرها و روستاها به انجام می‌رسد تا از ابتدای محرم مردم به شکل رسمی عزاداری خود را در مساجد، تکایا و حسینیه‌ها انجام دهند. مردم استان اردبیل از چند روز پيش از تشت‌گذارى آن‌ها را تميز شسته و این تشت‌هاى مسين را با قلع سفيد و در جايى خارج از مسجد، آماده حمل به داخل مسجد می‌کنند.

بیوک جامعی تفاوت تشت‌گذاری مسجد جامع با سایر محله‌ها و مساجد شهر را این طور بیان می‌کند: فقط در تشت‌گذاری مسجد جامع است که شش تشت به نشان شش محله گذاشته می‌شود و ریش‌سفیدان پنج محله اصلی دیگر نیز حضور می‌یابند. در تشت‌گذاری مساجد دیگر فقط عزادارن یک محله یا یک مسجد به نشان همدلی حضور می‌یابند و تعداد تشت‌ها هم ثابت نیست. در هر حال باید گفت باشکوه‌ترین آیین تشت‌گذاری متعلق به مسجد جامع شهر است.

عضو هیأت امنای محله طوی همچنین به جایگاه اردبیل در عصر صفویه اشاره کرده و به سبب وجود مرقد شیخ صفی الدین، جد ششم شاه اسماعیل در این شهر، اردبیل را بعد از قم و مشهد به عنوان سومین شهر زیارتی ایران در عصر صفوی معرفی می‌کند. بنا به گفته وی تشکیل حکومت صفویه را باید اوج تجلی فرهنگ تشیع دانست و به دلیل اینکه شهر اردبیل خاستگاه صفویه به حساب می‌آمده، اردبیل صاحب سابقه‌ای عمیق در مقوله عزاداری برای شهدای کربلا شده است.

آبى كه در تشت مى‏ريزند در نظر مردم شهر اردبیل مظهر مظلوميت حضرت حسين(ع) و اهل‌بیت او در كربلا تصور مى‏شود و به عقيده آنان جایگاه اطراف تشت، از جمله مراكز توسل و استجابت دعا در پيشگاه خدا است. از اين رو در مقابل آن به خدا متوسل مى‏شوند و حاجات خود را مى‏خواهند و گاهى بيماران صعب‌العلاج و كسانى را كه به طور كامل درمانده شده‏اند در آنجا دخيل مى‏بندند.

عزاداری محلات استان اردبیل

اردبیل دارای شش محله اصلی است که این محلات به "محلات شش‌گانه" در بین مردم مرسوم بوده است و هر کدام از آنها در یک روز مشخص از محرم به عزاداری در بازار اردبیل می‌پردازند.

اسامی محلات شش گانه به ترتیب روز عزاداری آنها در بازار عبارتند از:1-محله گازران (اونچی میدان) 2-محله سرچشمه 3- محله دروازه (عالی قاپو) 4-محله پیر عبدالملک 5-محله اوچدکان 6-محله طوی (طاوار)

این محلات همه روزه به نوبت در مکان‌های مذکور به عزاداری و سوگواری می‌پردازند که هر کدام به نوبه‌ای عشق و ارادت خاص خود را با شیوه‌ای خاص نسبت به سرور و سالار شهیدان و تشنه لبان واقعه کربلا ابراز می‌کنند.

معمولا دسته‌های عزاداری، از چند روز مانده به ماه محرم، شب‌ها در حسینیه‌ها و مساجد تشکیل شده و با حضور عزاداران، در صف‌هایی طویل و زنجیروار، راهی کوچه و خیابان‌ها شده و مرثیه‌ها و اشعار مذهبی در رثای سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یارانش سر می‌دهند.

اوج این مراسم در ظهر عاشورا و پس از اتمام عزاداری ظهر عاشوراست، که عزاداران، با ذکر "شاه حسین ،وای حسین" یا در اصل "شاخسی، واخسی" معروف است پس از طی نمودن مسیری طولانی نهایتا خود را به خیمه‌های به آتش کشیده شده رسانده و به سوگ واقعه می‌نشینند و به طریقی عشق و ارادت و حزن خود را از این واقعه به نمایش می‌گذارند.

در روزهای دوم تا هشتم ماه محرم نيز محلات ششگانه اردبيل طبق سنت ديرين به ترتيب با حضور در بازار تاريخی مسجد جامع اردبيل عزاداری می‌کنند. هيئت محله "اونچي ميدان" عالی‌قاپو، سرچشمه، پيرعبدالملک، اوچدوکان و طوی به عنوان محلات ششگانه اردبيل شناخته می‌شوند.

یکی از زیباترین آداب عزاداری آذری زبان‌ها در ایام محرم احترام دسته‌های عزاداری به هم دیگر بوده که حضور هئیت‌های عزاداری در تکیه و مساجد همدیگر و سلام دادن به هم در حین برخورد دو دسته در خیابان ... از جمله این آداب احترام می‌باشد.

در گذشته نیز این رسم در استان اردبیل رواج داشت به طوری که، زمانی که دسته‌ای نزدیک مسجد و تکیه دسته دیگر می‌شد هئیت میزبان در بیرون مسجد با تشکیل دسته عزاداری باهمخوانی اشعاری زیبا به دسته مهمان خوش آمد می‌گفتند. اما متأسفانه با گذشت زمان این آداب و رسوم و احترام متقابل بین دسته‌جات و بزرگان محله رنگ باخته و اکنون رقابت‌های جاهلانه بین محلات اردبیل به وضوح قابل مشاهده است.

اما آنچه قابل ذکر و تأمل است این است که این مراسم ویژه در حقیقت یک سمفونی بزرگ معنوی است که هیچ وقت برای اجرای آن تمرین و آماده‌سازی و هماهنگی صورت نگرفته است. شاید می توان گفت: عزاداری دسته‌های منسجم محله‌های اردبیل در مساجد، یک مراسم باشکوه بداهه است که کاملاً در یک فضای صمیمی با عنایت خدا و اعتقادات قلبی مردم و عشق به امام حسین (ع) در حقیقت باعث و بانی برگزاری مراسمی می‌شود که همه اجزای آن حتی شعر خوانی و مداحی و هماهنگی سر ضرب‌ها در سینه‌زنی و سبک‌های مختلف شعری از جمله بحر طویل که بیشتر در عزاداری‌ها مداحان از آن بهره می‌گیرند کاملاً اتفاقی و بسیار جذاب و زیباست.

شمع گردانی در استان اردبیل

همزمان با تاسوعای حسینی و روز نهم ماه محرم روز اقتدا به علمدار نینوا، مردم اردبیل با برگزاری آئین سنتی "شمع‌ گردانی"، عشق و ارادت به علمدار کربلا حضرت ابوالفضل (ع) را نشان می‌دهند و می‌توان گفت که این آئین پیش‌درآمدی برای عزاداری روز عاشورا است.

در این مراسم عزاداری، برخی از آيين‌ها نيز وجود دارند که در طول تاريخ همواره بر سينه نسل‌های يک منطقه، قوم و بين يک جمعيت مشخص و با فرهنگ خاص نشر يافته و منتقل شده است. آئين "شمع گردانی" يکی از اين آيين‌هاست که در اردبيل تجلی و به نمادی از عشق و ارادت مبدل شده است.

در روز تاسوعا دسته‌جات عزاداری اقدام به شمع‌گردانی می‌کنند که با برگزاری اين مراسم سنتی، عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت در اين روز به نقطه اوج خود می‌رسد. در اين آئين که از صبح تاسوعا در شهرها و نقاط مختلف استان اردبيل آغاز شده و تا غروب ادامه می‌يابد، عزاداران با دسته‌های شمع به مساجد مختلف محلات رفته و با روشن کردن شمع که در حقيقت نذری آن‌ها محسوب می‌شود، عشق و ارادت خود را به حضرت ابوالفضل (ع) نشان می‌دهند.

کارشناس مذهبی، بیوک جامعی در این باره میگوید: اين آئين سنتی بيش از هزار سال در اردبيل قدمت دارد و در زبان ترکی و محلی به نام "شمع ‌پايلاما" معروف بوده و عزاداران حسينی بعد از هشت روز عزاداری در مساجد و خيابان‌ها و محلات اردبيل در روزی که منتسب به علمدار رشيد کربلا، حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) است اقدام به روشن کردن شمع می‌کنند و در سوگ آن علمدار رشيد بر سر و سينه می‌زنند.

اين کارشناس مذهبی استان اوج عزاداری مردم اردبيل را در روز تاسوعا و عاشورا عنوان کرد و ابراز داشت: در تاسوعای حسينی همه دسته‌های عزاداری شامل محلات شش‌گانه، شعبات آن و مردم عزادار به بازار می آيند و ضمن عزاداری آيين شمع‌گردانی را نيز با شکوه خاص و هرچه تمام‌ تر برگزار می‌کنند.

وی در تشريح برگزاری اين مراسم در اردبيل تصريح کرد: آيين شمع‌گردانی از صبح روز تاسوعا تا اذان مغرب ادامه می‌يابد و عزاداران گاه به صورت گروهی و گاه در قالب دسته‌‌های عزاداری و اغلب نيز با پای پياده به 41 مسجد شهر اردبيل رفته و با نيتی خالص و با هدف برآورده شدن حاجات خود شمع را روشن و برای شهدای کربلا نيز فاتحه و صلوات می‌‌خوانند.

پژوهشگر تاريخ و آيين‌های دينی در استان اردبيل نيز ارزشمندترين ويژگی سوگواری امامان به ويژه حضرت امام حسين (ع) را در ساختار فرهنگي ايران اسلامی، نمادها و گوناگونی سوگواری‌ها عنوان کرد و افزود: گستردگی پديده‌های فرهنگی انگيزه بخش‌بندی‌های گوناگونی در اين زمينه از جمله فرهنگ مادی و فرهنگ غيرمادی شده است.

عضو هیأت امنای محله طوی با بيان اينکه آيين‌ها، روش‌ها، باورها و... ماه‌های محرم، از پديده‌های فرهنگ غيرمادی به شمار می‌آيد که در کنار پيمان‌های ديگر نشانگر هويت فرهنگی يک سرزمين است، متذکر شد: در ايران آيين‌های محرم و رمضان، ‌بويژه "نذری" يا "خيرات" برخاسته از فرهنگ ايرانی اسلامی است.

از ديگر مراسم و وقايع عزادارى روز تاسوعا، دخيل نشستن مى‏باشد. به اين معنا كسانى كه دچار بيماری‌هاى صعب‌العلاج شده‏اند معمولاً در مساجد دخيل مى‏نشستند. در اين خصوص زنان پيشقدم‏تر بوده و براى گرفتن حاجات خويش عده‏اى از آنان روسرى خود را در سقاخانه يا محل قرار گرفتن طشت‏ها در مسجد، گره مى‏زنند و معتقدند كه باز شدن گره روسرى‏ها يا لباس افراد حاجتمند گواهى برآورده شدن حاجات آنهاست.

عاشورای حسینی

همزمان با عاشورای حسینی، گروه‌های کثیری از عاشقان اهل بیت(ع) در نقاط مختلف شهر اردبیل با برپایی آیین‌های شبیه‌خوانی، فجایع خونبار دشت کربلا را برای عزاداران ترسیم می‌کنند. آیین‌های سنتی شبیه‌خوانی روز عاشورا در اردبیل در میادین و یا مقابل مساجد در سه نوبت سپیده دم، ظهر و شامگاه عاشورا با شکوهی خاص اجرا می‌شود.

مراسم شبیه‌خوانی به دو نوع ثابت و سیار به اجرا در می‌آید، به طوری که در عزاداری‌های روز عاشورا گروه‌های شبیه‌خوانی سیار سوار بر اسب با عبور از خیابان‌های شهر صحنه‌های کربلا را روایت می‌کنند و در برخی از شهرها و روستاهای استان نیز میدانی بزرگ به عنوان نمادی از میدان جنگ مهیا شده و یاران واهل بیت امام حسین (ع) در یک گوشه و لشکریان عمرسعد ملعون در گوشه‌ای دیگر قرار می‌گیرند و با ورود اصحاب امام به کارزار حماسه کربلا و در نهایت با شهادت امام حسین (ع) و آتش زدن خیمه‌ها شبیه‌خوانی به انجام می‌رسد.

کارشناس مذهبی استان اردبیل شبیه‌خوانی در اردبیل را این گونه تشریح می‌کند: شبیه‌خوانی معمولا توسط عده‌ای از عزاداران معتقد و با استعداد انجام گرفته و بازیگران آن به دو دسته تقسیم می‌شوند، موافق خوانان معمولا نقش امامان معصوم و اصحاب ابا عبدالله الحسین (ع) را اجرا می‌کنند، گویش آنها ادبی بوده و به صورت نظم سخن می‌گویند و مطالب خود را به صورت آهنگین روی دستگاه ماهور و گوشه‌های آن ادا می‌کنند.

بیوک جامعی می‌افزاید: مخالف خوان‌ها دسته دیگرند که نقش عمرسعد، شمر و لشکریان یزید را بازی می‌کنند و مطالب خود را معمولا بصورت نثر و با صدای بلند، خشن و خوفناک اداء می‌کنند، موسیقی به ویژه ابزارهایی مانند طبل و شیپور نقش اساسی در ایجاد شور و هیجان در شبیه‌خوانی در استان دارد.

وی در ادامه تصریح می‌کند: نسخه‌هایی که مورد استفاده شبیه‌خوان‌ها و تعزیه‌گردان‌ها قرار می‌گیرد تماماً نثرها و نظم‌هایی است که از گذشته دست به دست و سینه به سینه منتقل شده‌اند. سرآیندگان اشعار تعزیه کاملا مشخص نیستند اما نکته مهم این است که مطالب و تاریخ واقعه کربلا بطور دقیق در شبیه‌خوانی‌ها مشاهده می‌شود و گروه اجرا معمولا حساسیت ویژه‌ای در مورد اینکه تعزیه اجرا شده حتما منطبق بر واقعیت‌های حادثه کربلا باشد به خرج می‌دهد.

کارشناس مذهبی، جامعی با بیان اینکه ضرورت دارد آیین‌های این ایام با متانت خاص و به دور از هرگونه شیوه‌های بدعت آمیز و سبک برگزار شود، افزود: عزاداریهای امام حسین (ع) حکمتی دارد که باید بیش از پیش احیا شود و مردم استان اردبیل این وظیفه را دارند تا از قیام نهضت عاشورا به خوبی حمایت کرده و این قیام را الگوی خود در زندگی قرار دهند.

مراسمات شبیه‌خوانی که در روستاهای اردبیل هر ساله با سبک و سیاق قدیمی برگزار می‌شود از اهمیت بسزایی برخوردار است و اکثر رسم و رسومات روستایی در بخش ثمرین به ویژه در حوزه عاشورا به صورت بکر و از گزند ایام و حوادث تاریخی سالم مانده است.

رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان اردبیل در خصوص برنامه‌های عزاداری اجرایی از سوی این سازمان، گفت: سازمان تبلیغات اسلامی استان همه ساله قبل از فرا رسیدن ماه محرم الحرام جلسه هیئت امنای مساجد، مداحان و شعرای آئینی و روحانیت معظم را برگزار و بحث آسیب‌های موجود در عزاداری به آنان را گوش‌زد می‌کند و همچنین شیوه‌ عزاداری صحیح که برداشت‌های غیرمتعارب از آن‌ها نشود از طریق این سازمان به مجموعه‌های مذکور اعلام می‌گردد.

حجت‌الاسلام مهدی ستوده با اشاره به نظارت کامل سازمان تبلیغات اسلامی استان به عزاداری‌ها و مراسمات سوگواری در سطح استان،افزود: سازمان تبلیغات اسلامی استان اردبیل در طول دهه اول ماه محرم الحرام، هم به شکل ظاهری و هم به شکل محتوایی عزاداری‌ها اعم از شعر، آهنگ‌های مداحی، روضه‌خوانی مداحان و شعرای آئینی و در واقع می‌توان گفت که به متن روضه، شعر شاعر و مداحی مداحان دقت و نظارت کافی را دارد.

وی با بیان اینکه حضور پرفروغ مردم ولایتمدار و حسینی استان اردبیل همه ساله در مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی مقابل دیدگان تمام دنیا از ظریق رسانه‌های ملی انعکاس می‌یابد، تصریح کرد: انعکاس برنامه‌های عزاداری استان اردبیل از رسانه‌های ملی و خصوصا مرکز سبلان قابل تحسین و تقدیر است که امید می‌رود امسال نیز با حضور همگان بتوانیم حماسه‌ای دوباره بیافرینیم که این امر تیر بزرگی بر چشمان دشمنان اسلامی است.

انتهای پیام/س