بازخوانی پیوند جنبش دانشجویی با نهضت امام خمینی (ره)
مرکز اسناد انقلاب اسلامی در روز دانشجو به بررسی پیوند های دانشجویی با نهضت امام خمینی (ره) پرداخته است.
به گزارش خبرنگار اخبار
داغ گروه
فضای مجازی باشگاه خبرنگاران جوان؛ تلاش برای افزایش آگاهی دینی و سیاسی دانشجویان، وحدت و همدلی میان آنان و روحانیون مبارز، استفاده كامل از تواناییهای جنبش دانشجویی برای مبارزه با استبداد و استعمار و كمك به ملتهای مظلوم و تحت ستم نظیر فلسطین، استفاده از ابزارهای ارتباط جمعی توسط دانشجویان خارج از كشور، استفاده از شخصیتهای بین‌المللی و تریبون سازمانهای بین‌المللی برای افشای ماهیت رژیم شاه و اعمال فشار بر آن، استفاده از نسل جوان دانشجو برای آگاهی سایر اقشار اجتماعی جامعه و نیز افكار عمومی جهانیان در جهت اعمال فشار به رژیم شاه، دوری از مطالب التقاطی، تلاش در جهت كسب آگاهی دقیق از معرفت دینی، حفظ ایمان و تعهد به همراه آموزشهای علمی از مهمترین محورهای پیامهای ارسالی و مكاتبات امام خمینی (ره) با دانشجویان بود.پایگاه پژوهشی مركز اسناد انقلاب اسلامی: جنبش دانشجویی در طی دهه‌های 1320 و 1330 با گرایش بیشتر به ایدئولوژی و رهبران كمونیست و ملی‌گرا فعالیت سیاسی می‌كرد و بخش كوچكی نیز دارای تمایلات مذهبی بود كه محور فعالیتهای آن بر روی موضوعات فرهنگی دفاع علمی از دین اسلام در برابر اندیشه‌های ماركسیستی و ایده‌های غربی مخالف با دخالت دین در سیاست تمركز داشت و در این راه از راهنمایی‌های فكری افرادی نظیر آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله مطهری، علامه طباطبایی و... استفاده می‌كرد.
فعالیت فرهنگی دانشجویان مذهبی در قالب انجمنهای اسلامی صورت می‌گرفت و تا زمان تأسیس نهضت آزادی به لحاظ حركتهای سیاسی این طیف، بیشتر با طیف دانشجویی جبهه ملی هماهنگ بود و بعد از تأسیس نهضت آزادی، دانشجویان مذهبی فعالیتهای سیاسی خود را با نهضت آزادی هماهنگ كردند، اما واقعیت این بود كه فعالیت سیاسی نهضت آزادی عمدتاً محدود به سطح دانشگاهها و مراكز آموزشی بود و از طرفی به‌رغم وجود افرادی نظیر آیت‌الله طالقانی و مهندس بازرگان، دانشجویان به یك رهبر برجسته مذهبی و سیاسی كه قادر به بسیج سیاسی مردم باشد و به عنوان یك الگوی كلان مبارزه سیاسی عمل كند، نیاز داشتند. با آغاز نهضت امام خمینی از نیمه دوم سال 1341 در جریان مسئله انجمنهای ایالتی و ولایتی و برقراری ارتباط دانشجویان با وی، احساس رشد و شادابی در طیف مذهبی جنبش دانشجویی تقویت شد؛ زیرا از آن به بعد با یك الگوی سیاسی در جایگاه مرجعیت مواجه بودند و خلأ رهبری برجسته را نداشتند.
آذر 1341 كه اعتراضهای امام خمینی و سایر مراجع تقلید و نهضت آزادی نسبت به مسئله انجمنهای ایالتی ولایتی اوج گرفت، جنبش دانشجویی با یك مرجع مبارز آشنا شد. در این زمان بخشی از دانشجویان مذهبی برای دیدار با امام خمینی به قم رفتند و از سخنان ایشان بهره‌مند شدند و با سایر مراجع و روحانیون نیز ملاقات كردند.
در جریان اعتراض به طرح انقلاب سفید شاه، پیوند دانشجویان با امام خمینی بیشتر شد. سیدحمید روحانی در كتاب «بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی » به این موضوع اشاره می‌كند كه
...طبقه دانشگاهی و بعضی از احزاب و گروههای سیاسی با روحانیت هم‌صدا شده و قانون‌شكنی دولت عَلَم را محكوم ساختند و دانشجویان دانشگاه تهران با تشكیل میتینگ بزرگی به قم شتافته، در صحن مطهر مسجد اعظم و منازل علمای قم به تظاهرات پرداختند و پشتیبانی خود را از خواسته‌های علمای اسلامی اعلام داشتند...
در جریان قیام 15 خرداد 1342 با دستگیری امام خمینی تظاهرات و اعتراضهای مردم اوج گرفت. دانشجویان نیز اعتراض خود را با پیوستن به مردم و هم مستقلاً اعلام كردند و در تظاهرات، فعالانه شركت داشتند. دانشجویان در پشتیبانی از امام خمینی با راه‌اندازی تظاهراتی كه از مسجد هدایت آغاز شده بود به «شعار خمینی پیروز است» به سوی بازار حركت كردند و سپس وارد میدان مولوی شدند و از آنجا به میدان شاه رفتند و یكی از دانشجویان، سخنانی دربارة ادامه نهضت و مبارزه تا پیروزی ایراد كرد و پشتیبانی دانشجویان و طبقه تحصیلكرده را از نهضت قائد بزرگ اعلام داشت. بعد از آن وارد مدرسه حاج ابوالفتح شدند و در مجلس عزا كه از طرف روحانیون تهران در آن مكان برپا بود شركت كردند. در آنجا نیز دانشجویی طی نطقی قانون‌شكنیهای رژیم شاه را محكوم كرد و نهضت اسلامی را ستود و پشتیبانی دانشگاهیان را از امام خمینی و مبارزة ضداستعماری ایشان اعلام داشت. پس از آن، تظاهرات باشكوهی به منظور ابراز وحدت و همبستگی بازار و دانشگاه به طرف دانشگاه برگزار شد. با پیوستن هزاران دانشجوی دانشگاه تهران به دهها هزار توده انقلابی تظاهرات عظیمی شكل گرفت كه با سركوب رژیم مواجه شد. در ادامة سركوبها، در شب 16 خرداد نیروهای رژیم شاه به كوی دانشگاه در امیرآباد حمله كردند و صدها دانشجو را كه سرگرم شنیدن نطق عاشورای امام خمینی بودند بازداشت و روانه زندان كردند. دانشگاه تهران، صبح پنج‌شنبه 16خرداد بسته شد و دانشجویان به وسیله كماندوهای پلیس از هم پراكنده شدند.
بعد از قیام 15 خرداد 1342 و دستگیری امام خمینی، به تدریج بر محبوبیت و مقبولیت ایشان در بین دانشجویان افزوده شد. در حقیقت امام خمینی در این زمان در مقام مرجعیت با طرح مواضع رادیكال برضدّ شاه، آمریكا و اسرائیل و نیز مبارزه با خفقان و استبداد رژیم و تأكید بر هویت اسلامی، پاسخگوی نسل جوان پرسشگر و مذهبی بود و به تدریج دیدگاه دانشگاهیان را نسبت به روحانیت تغییر داد؛ زیرا در طی دهه 1330 بخش عظیمی از روحانیون از سیاست دوری گزیده بودند و وظیفه خود را موعظه و ایراد سخنرانی مذهبی می‌پنداشتند و آن بخشی كه به سیاست علاقه داشتند اولاً از نظر تعداد خیلی كم بودند و ثانیاً با توجه به خفقان حاكم، عموماً كار مبارزه را در تقویت اندیشه دینی خلاصه می‌كردند، اما اكنون امام خمینی با ورود به سیاست در خط مقدم مبارزه قرار گرفته و با طرح مشكلات جامعه، بدون هیچ ملاحظه‌ای، خواهان تغییرات اساسی در رفتار و سیاستهای شاه شده بود.
بعد از آزادی امام خمینی در 18 فروردین 1343، در سخنانی با حضور دانشجویان دانشگاه تهران در تاریخ 21/3/43، ضمن تشریح وضعیت اقتصادی و نابرابریهای اجتماعی، وابستگی، عدم استقلال كشور، نبود آزادیها و تصویر بدلی كه از اسلام ارائه شده است و با طرح این نكته كه دانشجویان «از زندانی بودن آقای طالقانی و مهندس [مهدی بازرگان] افسرده نباشند»، بلكه این موارد را لازمه مبارزه بدانند، و از دانشجویان خواست كه در «دانشگاه پرچم اسلامی را بالا ببرند»، تبلیغات مذهبی بكنند و تظاهر به نماز خواندن كنند و وحدت مذهبی خود را حفظ كنند. وی در این سخنان ضمن اعلام مخالفت با برنامه انقلاب سفید شاه، اعلام كرد «خمینی را اگر دار بزنند تفاهم نخواهد كرد.» در سخنرانیهای بعدی نیز امام خمینی همچنان به وابستگی رژیم شاه، عدم اجرای قانون اساسی، نبود آزادیهای سیاسی، نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی و تبلیغات و فشارهای ضدّاسلامی و ضدّروحانی اشاره كرد.
از همه مهمتر سخنان امام خمینی در روز 4 آبان 1343 دراعتراض به تصویب لایحه كاپیتولاسیون و نقض استقلال كشور بود. در این سخنرانی امام خمینی صراحتاً وابستگی شاه به آمریكا و نقض استقلال كشور را مطرح كرد و ملت را به اعتراض نسبت به سیاستهای رژیم شاه فراخواند. متعاقب این سخنرانی با صدور اعلامیه‌ای از توطئه رژیم، بیش از پیش، پرده برداشت. این اعلامیه در سطحی وسیع چاپ و در كلیه شهرستانها توزیع شد. بیش از چهل هزار نسخه از این اعلامیه، فقط در تهران توسط پانصد تن از جوانان بازاری و دانشگاهی پخش شد. شیوة توزیع اعلامیه‌ها به گونه‌ای بود كه ساواك را به وحشت انداخت ولی قادر به جلوگیری از آن نشد. در چنین وضعی كه نارضایتی مردم اوج می‌گرفت، نیروهای امنیتی شاه، امام خمینی را دستگیر و به تركیه تبعید كردند.
در پیام مذكور، امام خمینی خطاب به دانشجویان اظهار داشت:
«برجوانان دانشگاهی است كه با حرارت با طرح مفتضح [ كاپیتولاسیون ] مخالفت كنند. با آرامش و با شعارهای حساس مخالفت دانشگاه را به ملتهای دنیا برسانند. بر دانشجویان ممالك خارجه است كه در این امر حیاتی كه آبروی مذهب و ملت را در خطر انداخته ساكت ننشینند.»
بعد از تبعید امام خمینی رابطه مستقیم طیف مذهبی جنبش دانشجویی با وی قطع شد و ارتباطات از طریق ارسال نامه و پیامها و گاهی به صورت اعزام نمایندگان دانشجویان برقرار می‌شد.
در هر حال آغاز نهضت امام خمینی آثار چشمگیری بر جنبش دانشجویی داشت:
اولاً، با طرح اندیشه‌های روشن خود، شكاف كاذب بین روحانی و دانشگاهی را كاهش داد و با ارائه دیدگاههای اصولی خود برای حفظ استقلال كشور در برابر قدرتهای خارجی، اعم از شوروی، آمریكا و انگلیس و با تأكید بر اجرای قانون اساسی و افشای سیاستهای استبدادی و خودكامه و ضدّاسلامی رژیم شاه و نیز طرح مشكلات اقتصادی و نابرابریهای اجتماعی و تلاش برای حفظ هویت و فرهنگ اسلامی جامعه ایران، زمینه ارتباط مناسب با دانشجویان و عامه مردم را فراهم كرد.
ثانیاً، بیان صریح مشكلات مردم و اتّخاذ مواضع روشن و مشخص در مقابل رژیم شاه از طرف یك مرجع تقلید باعث شد كه دامنه جنبش از نخبگان سیاسی و دانشجویان به توده‌های مردم كشانده شود و زمینه بسیج عمومی فراهم آید.
ثالثاً، طرح دیدگاههای سیاسی اصولی با مبانی مذهبی از طرف امام خمینی در مقابله با رژیم شاه باعث شد كه زمینه نهضت اسلامی كه قبلاً در دانشگاهها بر محور فعالیتهای فرهنگی رشد كرده بود، تقویت شده و خلأ رهبری سیاسی این نهضت در سطح كلان پر شود.
امام خمینی در طی دوران قبل از انقلاب اسلامی مجموعاً 128 پیام برای دانشجویان داخل و خارج از كشور صادر كرد. بیش از 80 درصد این پیامها در سال 1356 ـ 1357 ارسال شده است. در این پیامها امام خمینی، دانشگاه را پایه اصلی تحوّلات و ترقی كشور و تأثیرگذار در مسائل سیاسی جامعه و روند مبارزه دانسته است. از این‌رو توجه ویژه‌ای به قشر دانشجو داشته است تا از وجود دانشجویان آگاه و فعال برای پیروزی نهضت اسلامی و پیشبرد و ترقی كشور استفاده شود.
تلاش برای افزایش آگاهی دینی و سیاسی دانشجویان، وحدت و همدلی میان آنان و روحانیون مبارز، استفاده كامل از تواناییهای جنبش دانشجویی برای مبارزه با استبداد و استعمار و كمك به ملتهای مظلوم و تحت ستم نظیر فلسطین، استفاده از ابزارهای ارتباط جمعی توسط دانشجویان خارج از كشور، استفاده از شخصیتهای بین‌المللی و تریبون سازمانهای بین‌المللی برای افشای ماهیت رژیم شاه و اعمال فشار بر آن، استفاده از نسل جوان دانشجو برای آگاهی سایر اقشار اجتماعی جامعه و نیز افكار عمومی جهانیان در جهت اعمال فشار به رژیم شاه، دوری از مطالب التقاطی، تلاش در جهت كسب آگاهی دقیق از معرفت دینی، حفظ ایمان و تعهد به همراه آموزشهای علمی، حفظ وحدت دانشجویان در مبارزه با رژیم شاه، حمایت و تشویق دانشجویان به ادامه مبارزه و ارائه رهنمودهای مبارزاتی به آنان از مهمترین محورهای پیامهای ارسالی و مكاتبات امام خمینی با دانشجویان بود.
انتهای پیام/
