وی تصریح کرد: شب یلدا بلندترین و تاریک ترین شب سال است که مردم در آذربایجان با کنارهم بودن و جشن گرفتن،شادی و نشاط و دورهم نشینی، کنارگذاشتن غصه ها و کدورت ها و استمرار دوستی ها و محبت فرا رسیدن زمستان را به رغم همه سختی هایش، جشن می گیرند.

این پژوهشگر فرهنگ وتاریخ آذربایجان با ابراز تاسف از نفوذ انواع شبکه های اجتماعی، فضای سایبری، رسانه ها و انواع تکنولوژی های پیشرفته فراموش شدن فرهنگ و سنت های گذشته افزود : مردم آذربایجان مردمی اصیل هستند که درمهمان نوازی،آزادمنشی و پایبندی به اعتقادات مذهبی و رسم و رسوم شهره اند و شب چله برای مردم آذربایجان مفهوم خاصی دارد که هر سال با فرا رسیدن این شب طبق رسوم گذشته آن را گرامی می دارند.

وی همچنین یادآور شد: صله رحم، رفتن به منزل بزرگ خانواده و بودن خانواده ها در کنار یکدیگر مهم ترین رسمی بوده که در این شب انجام می شد و در طول شب درکنار کرسی با بگو و بخندها از جمله کارهای که مردم برای سرگرمی انجام می دادند قصه‌ها و تاپاجاها(معماها)، شعرها و بایاتی‌ها و همچنین برای کسانی که اهل موسیقی بودند معمولا موسیقی در این شب بصورت سنتی بود.

نویسنده کتابهای تاریخی آذربایجان گفت: بعد چله کوچک از شدت سرما کاسته می‌شود و مردم آذربایجان شب اول چله را نیز جشن می‌گیرند چرا که این چله نویدبخش آمدن بهار و آغاز سرزندگی، شادابی و کار و تلاش است و با پایان چله کوچک مردم آذربایجان می گویند" یئره نفس گلیبدی "که رسیدن بهار را نوید می بخشد.

استاد خاماچی در ادامه یادآور شد: آذربایجان به دلیل وجود جنگل های متعدد از جمله جنگل های ارسباران مرکزمیوه ایران بود و تبریز هم در گذشته به عنوان باغ شهر ایران شهره بود به طوریکه مردم میوه های مورد نیاز خود را مانند هندوانه شب چله که معمولا آخرین برداشت محصول بود را در جاهای سرد میان علوفه ها و یا از سقف آویزان می کردند که تا شب چله خراب نشود و از دیگر میوه های مورد استفاده ، انار، لبو قرمز ، انگوریاقوتی و انواع آجیل، پشمک و شیرینی است.

وی همچنین گفت: بعد از خوردن شام، تنقلات و میوه در شب چله بزرگان خانواده نقل حکایات وداستان‌های حماسه‌های سرزمین وخواندن بایاتی وضرب‌المثل تا پاسی از شب داستان ادامه داشت.

این پژوهشگر فرهنگ و تاریخ آذربایجان درخصوص شعرخوانی آذری ها در شب چله افزود: شعر خوانی در چله نشینی آذری ها یکی از شیرینی های مجالس است که صفا و مهر خاصی دارد وبزرگترها و ریش سفیدان اشعار حیدربابایه سلام شهریار را خوانده و یاد ایام جوانی و شور و عشق روزهای گذشته را می کنند که شهریار، شاعر شیرین سخن آذربایجان شب‌نشینی‌های زمستان و نقل داستان‌ها و روایات را در منظومه پایدار و زیبای (حیدربابایه سلام) چنین به تصویر منظوم کشیده است:

قــــاری‌ننه گئجـه نــاغیل دینـــده

(ننه بزرگ زمانی که شبها قصه می گوید )

کولک قالخوب قاپ باجانی دوینده

( طوفان زمستانی زمانی که همراه برف درها را می کوبد)

من قــاییدوب بیرده اوشــاق اولیدیم

(ای کاش من می گشتم دوران کودکی و بچه می شدم)

بیر گول آچوب اوندان سورا سولیدیم (دوباره شکوفه باز می کردم و بعدا پژمرده می شدم)

استاد خاماچی همچنین گفت: از دیگر رسم های شب چله، خوانچه و یا به تلفظ آذربایجانی‌ها، خونچا است که به تحفه‌ای گفته می‌شود که خانواده داماد در شب چله برای خانواده تازه‌عروس می‌فرستند که طبق رسم و رسوم،این هدیه ها شامل هندوانه شب چله (چیلله قارپیزی)، شیرینی، آجیل ، انوع میوه، لباس و کادوهایی است که خانواده ها برای این مراسم می فرستند.

یک جامعه شناس در خصوص رسوم کهن آذربایجان نیز افزود: آیین شب یلدا ریشه در تاریخ اقوام منطقه دارد، تاریخی که برگرفته از سنت های اقوام پیشین بوده و مردم در هر زمان در چنین روزی با جمع شدن در خانه های ریش سفیدان و بزرگان خاندان شب چله را جشن می گرفتند.