اگرچه این مفهوم طیف گسترده‌ای از کاربری‌ها را دربر می‌گیرد، در این بخش ما تنها به کاربری آن در گستره کودکان و نوجوانان در بحران می‌پردازیم؛ زمانی که کودکان و نوجوانان با مشکلات اجتماعی، احساسی یا شخصی روبه‌رو هستند و نیاز به‌کتاب‌درمانی دارند.

متخصصان رشد و پرورش کودکان، بارها، کتاب‌درمانی را برای مواردی که کودکان در فشارهای روحی مانند بستری‌بودن در بیمارستان، از دست دادن دوست و جدایی والدین،‌ یا در شرایط جنگ و رخداد‌های طبیعی همچون سیل و زلزله قرار می‌گیرند، توصیه کرده‌اند. ادبیات می‌تواند کودکان را در درک عواطف خود، همذات‌پنداری با شخصیت‌هایی که احساس‌های‌ مشابه را تجربه‌می‌کنند و نیز کسب بینشی نوین نسبت به چگونگی برخورد دیگران با همان مشکلات، یاری رساند. 

کتاب‌درمانی چیست؟

کتاب می‌تواند نقشی همچون آینه را برای کودکان بازی کند؛ به این معنا که بازتاب‌‌دهنده‌ ویژگی‌های ظاهری، روابط، احساس‌ها‌ و اندیشه‌های آنها در پیرامونشان باشد. همچنین کتاب می‌تواند چون پنجره‌ای رو به جهان باشد که کودکان را به نگاه فراتری از خود و پیرامون‌شان دعوت کند تا با شخصیت‌ها و شرایط پیوند برقرار کنند.

ادبیات به ٤ شیوه در رشد عاطفی کودکان سهیم می‌شود:  

نخست، ادبیات به کودکان ثابت می‌کند که در بسیاری از احساس‌‌ها مانند دیگران هستند و این‌که بروز این احساس‌ها و عواطف در آنها امری عادی و طبیعی است.

دوم، ادبیات، هرگونه احساس را از نقطه‌نظرهای گوناگون به‌بررسی می‌گیرد و تصویری کامل از آن به دست می‌دهد و برپایه‌ اصولی، آن احساس ویژه را شناسایی می‌کند.

سوم، کنش‌های شخصیت‌های گوناگون نقطه‌نظرهایی را برای شیوه‌های برخورد با عواطفی ویژه ارایه می‌دهد.

چهارم، ادبیات به‌روشنی نشان می‌دهد که هر فرد عواطف گوناگونی را تجربه می‌کند و دیگر این‌که این عواطف گاهی در تضاد و کشمکش با یکدیگر قرار می‌گیرند.

کودکان هنگام کتاب‌درمانی ٣ فرآیند را تجربه می‌کنند: فرآیند همانندسازی، فرآیند پالایش روانی و فرآیند بینش درون.

از آن‌جا که کودکان و نوجوانان در بیشتر موارد خود را به‌جای شخصیت‌های کتاب یا قهرمان‌های اصلی داستان می‌گذارند، چنانچه در پروژه‌های کتاب‌درمانی، کتاب‌های مناسبی گزینش شوند، همانندسازی به آنها کمک می‌کند تا مشکلات خود را شناسایی کنند و هنگامی که درمی‌یابند در رویارویی با این‌گونه مشکلات تنها نیستند،‌ احساس آرامش و امنیت می‌کنند و از تنهایی و تشویش آنها کاسته می‌شود. زمانی که این همانندسازی صورت گرفت،‌ فرآیند پالایش روانی نیز انجام می‌شود. 

کودک و نوجوان از جنبه احساسی درگیر داستان می‌شود و می‌تواند احساسات خود را در شرایطی امن بروز دهد. با همانندسازی و پالایش روانی، کودک و نوجوان برای تجزیه و تحلیل مشکلات خود توانمندتر می‌شود. این‌گونه تحلیل‌ها سبب افزایش آگاهی و درک عمیق‌تر آنها از خود و ارتباط با دیگران می‌شود. این خودآگاهی کودک و نوجوان را قادر می‌سازد تا دریافت‌های خود را از رخدادها دگرگون کند و رفتارهایش را بهبود بخشد.

کتاب‌درمانی می‌تواند به شکل انفرادی یا گروهی انجام شود. در کتاب‌درمانی‌های انفرادی، ‌کتابی برای یک فرد خاص با یک نیاز ویژه برگزیده می‌شود. آن کودک یا نوجوان خاص می‌تواند کتاب را خود بخواند یا برایش خوانده شود. فعالیت‌هایی که پس از خواندن کتاب طراحی شده‌اند به شکل انفرادی با آن کودک یا نوجوان انجام شود. کودک یا نوجوان درباره آن کتاب با آموزگار، کتابدار یا هر فرد بزرگسال که با او کار می‌کند، می‌تواند گفت‌و‌گو کند،‌ گزارشی درباره داستان بنویسد یا احساسات خود را به شکل هنر نقاشی یا هرگونه دیگری از هنر بیان کند. 

در این پروسه کودک و نوجوان از فشار‌های احساسی رها می‌شود و در ضمن با تحلیل ارزش‌های اخلاقی و برانگیخته‌شدن تفکر انتقادی در او، بر خودآگاهی‌اش  افزوده می‌شود و می‌تواند ارزیابی‌های شخصی و اجتماعی خود را بهبود بخشد. نتیجه آن خواهد شد که او رفتارش را بهبود بخشد و بتواند موضوع‌های مهم زندگی را درک کند.

کتاب‌درمانی چیست؟

در کتاب درمانی‌های گروهی، کودکان و نوجوانان داستانی را بلند می‌خوانند یا برایشان کتابی خوانده می‌شود. گفت‌وگوی گروهی و فعالیت‌های جمعی در پی این خواندن انجام می‌شود. آنها در این بحث‌ها درمی‌یابند که تنها نیستند و می‌توانند مشکلات خود را با دیگران سهیم شوند.

اگرچه کتاب‌درمانی برای حل مشکلات کودکان در بحران است، اما تنها به این موارد محدود نمی‌شود. به‌طورکلی ادبیاتی که زندگی کودکان را بازتاب می‌دهد، می‌تواند کودکان را در حل مشکلات و ناشناخته‌های زندگی خود یاری دهد.

گام‌های کتاب‌درمانی:  

- شناسایی نیازهای کودکان و نوجوانان مورد هدف

- گزینش مواد مناسب

- طراحی فضا و زمان نشست‌ها (از پیش مخاطبان را درباره چگونگی گرداندن جلسه آگاه کنید.)

- طراحی فعالیت‌های پس از کتابخوانی

- گفت‌وگو درباره داستان یا کتاب

- نوشتن درباره کتاب یا داستان،‌ نقاشی و اجرای نمایش

- برانگیختن کودکان برای فعالیت‌های بیشتر (پرسش‌های بیشتر درباره موضوع کتاب یا داستان.)

- اختصاص زمان استراحتی به کودکان

- دادن فرصتی برای واکنش آنها به داستان

منبع: روزنامه شهروند

انتهای پیام/