توضيح آن‏كه گاهى افراد جامعه با يك سلسله نياز و گرفتارى‏ ها مواجه مى‏ شوند كه برحسب ظاهر امكان برطرف نمودن آنها از طريق اسباب عادى ميسّر نيست، يا حداقل بسيار مشكل است؛ در چنين مواردى به جاى نااميد شدن و زانوى غم در بغل گرفتن، از ناحيه پيامبر اكرم صل الله علیه و آله و ائمه اطهارعلیهم السلام توصيه شده است كه از امورى نظير دعا و توسل كه در جاى خود اثبات شده است كه هر يك از آنها اگر مؤثّرتر از اسباب و علل عادى نباشند كمتر از آنها نيستند- كمك گرفته شود. آن‏گاه براى خود توسّل، شيوه‏ هاى مختلفى بيان شده است كه از جمله آنها نوشتن عريضه است.

 عريضه گاهى خطاب به خداوند تبارك و تعالى نوشته مى‏ شود و در آن فرد نيازمند ضمن اشاره به مشكل و حاجت مورد نظر خود به مقام و منزلت يكى از معصومين (ع) يا همه آنها در پيشگاه خداوند متوسل مى‏ شود؛ و يا اين‏كه عريضه مستقيماً به معصوم (ع) نوشته مى ‏شود تا او بواسطه قرب و ارج و منزلتى كه در نزد خداوند متعال دارد از او برآورده شدن يا برطرف گشتن آن حاجت و مشكل را درخواست نمايد؛ و يا اين‏كه خود معصوم (ع) بواسطه ولايت و قدرتى كه از ناحيه پروردگار عالم به او اعطا شده است، به اذن خداوند مهربان اين نياز و گرفتارى را برطرف سازد.

 بديهى است كه هيچ‏يك از اين امور با قيودى كه به آنها ذكر شد به امورى نظير شرك و بت‏پرستى و... منتهى نمى‏ شوند. آنچه در اين مبحث مورد نظر ماست عريضه نويسي خدمت امام زمان عجل الله تعالی فرجه است. مرحوم محدّث قمى در كتاب «منتهى الآمال» به نقل از «تحفة الزائر» علامه مجلسى و «مفاتيح النجاة» سبزوارى مى‏ نويسد: هر كس حاجتى دارد، آنچه را كه ذكر مى‏ شود در يك قطعه كاغذى بنويسد و... (ادامه بحث را مي توانيد در مفاتيح الجنان ببينيد)

يكى از راه هاى توسل به امام زمان عليه السلام نوشتن عريضه براى آن حضرت (عج) است توسلی كه اصل آن از مستحبات در منابع دينی است. عريضه نويسی از سيره‌های بزرگان بوده آثار و بركات شگفت‌انگيزی از آن ذكر شده‌است.

 

طريقه آن چنين است كه: فرد نامه اى خطاب به امام زمان عليه السلام با قواعدی كه در كتب ادعيه معتبر درج شده مى نويسد و پس از نوشتن درخواست خود آن را در چاه ، آب جارى يا ضريح ائمه عليهم السلام می اندازد. نكته مهم اينكه اين درخواست فقط شكل توسل داشته و امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشريف به عنوان واسط برای استجابت دعا مد نظر است. وگرنه لازم به ذكر نيست كه طبق مفاهيم شيعی، به جز خداوند متعال كسی قاضی الحاجات نيست و اصولا عريضه نويسی چيزی غير از دعا نيست.

 ايران: با بررسي اداب و اخلاق اديان مختلف، موارد قابل توجهي از رفتارهاي مشابه عريضه نويسي ديده می شود. قبل از آن بايد گفته شود كه در ايران عريضه نويسی مختص به مسجد جمكران نيست و در مساجد كهن ايراني موارد دقيقا اين چنينی وجود دارد. که نويسنده خود به دو مورد در مساجد اصفهان و ديگری در كرمان برخورد کرده است.

 در ميان مردم هندوستان و پاكستان و بنگلادش شب نيمه شعبان به شب برات شهرت دارد و مردم پاكستان علاوه بر آداب مختلف، آن شب برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه عريضه نوشته و در دريا می اندازند.

مهمترين و قابل توجه ترين مورد، عريضه نويسی يهوديان در پای ديوار ندبه است. ديوار ندبه از مقدس ترين اماكن مذهبی يهوديان و در كنار مسجد الاقصی و قدس شريف قرار دارد. طبق آيين يهودی، آنها نامه های خود را با مضون دعا و درخواست خطاب به خدا نوشته و با آرزوی اجابت، آن را در شيارهای اين ديوار قرار می دهند. در اين باره دو نكته بسيار جالب توجه است:

اول آن كه مسئولين اين مركز وب سايتی را تجهيز كرده اند كه يهوديان عريضه های خود را از سراسر جهان به آن جا ارسال داشته و مسئولين به جای آنها عريضه ها را طبق آداب خودشان در شيارهای ديوار ندبه قرار می دهند.

 نكته جالب تر آن كه بزرگترين سياست مداران دنيا (حتی مسيحی) به پای ديوار ندبه رفته و آنجا به سبك عريضه، حاجات شان را از خدا طلب كرده اند!

 نوع ديگر عریضه نویسی كه اطلاعات كمي از آن موجود است در قلعه های قديمی اروپا به چشم می خورد و آن را "چاه آرزو" مي نامند.

اگر بخواهيم برداشت درستي از عريضه نويسی داشته باشيم اول بايد درك صحيحی از دعا پيدا كنيم و بعد مفهوم اصيل "توسل" برايمان قابل فهم باشد. هر چند شرح كامل آن نياز به كارشناسان خبره حوزه دارد ولی در حد اوليه بايد گفت: دعا يك امر فطری و ذاتی بين بشريت است، انسان دارای هر دين و آيينی كه باشد ناخوداگاه در وقتی كه مضطر و نگران و بی پناه می شود دست به دعا بر می دارد و از قدرت مطلق و بی پايان هستی مدد می خواهد. خوب حال اگر اين دعا به جای شفاهی، شكل مكتوب بگيرد جای تعجب نيست و  نبايد تصور كرد اتفاق خاصی افتاده است.

 

آيا دعايی كه فرد به شكل شفاهی به محضر خدا می گويد نمی تواند آن را مكتوب كرده و به پيشگاه خداوند عرضه بدارد؟ از طرف ديگر بايد به اين نكته توجه داشت كه در اسلام و بخصوص شيعه برای كوچكترين و معمولی ترين رفتارها، آدابی تعريف شده، پس تعريف و آدابی زيبا و ارزشمند براي اين امر نيز بديهی است.

 آنچه به نظر می رسد مخالفت با عريضه و چاه از طرف چند گروه صورت می گيرد:

الف- آنهايی كه به كل با تشيّع، فرهنگ توسل يا امام عصر ارواحنافداه خصومت دارند.

ب- شيعيانی كه درك درستی از توسل  نداشته و با تفكرات نزديك به وهابيت يا حتی سكولار به امور می نگرند.

ج- آنهايی كه به طور خاص مسجد مقدس جمكران را قبول ندارند.

د- گروهی كه تاكيد و يا گسترش چاه عريضه به عنوان امری مقدس را نادرست می دانند يا اشكالات حوزوی بر آن دارند.

خيلی از شبهاتی كه به عريضه وارد می شود ريشه در عدم درك صحيح از دعا و آداب آن دارد. بعضی با شعار "هيچ آدابی مجو" هر گونه آداب ادعيه - كه  در اسلام، يا سيره بزرگان دين براي تسريع در اجابت دعا عنوان شده- را قبول ندارند. يا گروهی جاهلانه يا عامدانه اصل مفهوم توسل را زير سوال مي برند كه شرح آن مجال ديگری مي طلبد.

در قواعد دينی، براي مستحبات، ريزبينی و دقتي كه براي احكام فقهی واجب در نظر گرفته مي شود، لازم نيست و حداقل می توان به نيت رجاء آن را انجام داد و ثواب آن براي فرد منظور می شود. شرح آن از حوصله بحث خارج است.

اما موضوعی كه در اين زمينه وجود دارد اين است كه نبايد به هر موضوع بيش از آنچه كه هست، ارزش داده شود. هر آداب و مستحبات و اعمالی در حد خود و در جايگاه خود و در كنار ديگر اعمال و در تركيب مناسب ارزشمند است و اگر در آن افراط و تفريط شود، نظام تعريف شده بي ارزش و گاهی ضدارزش است. نگاه نامتناسب و كاريكاتوری، رفتاری شينطنت آميز، غيرعلمی و  طبيعتا مردود است. يعنی در همين مبحث، عريضه و چاه عريضه را بيش از اندازه بزرگ جلوه دادن برای تحت تاثير دادن بقيه امور مهمتر، يا از سوي دشمنان آگاه است يا دوستان جاهل و مغرض!

 وقتي مطلب قابل تامل تر می شود كه اين اصرار بر تخريب جبهه مشتركی از طيف هايی با ظاهر فكری متضاد ايجاد می كند. طبق آمار ارائه شده از سوی روابط عمومی مسجد مقدس جمكران، در سال 84 تا 86 بيش از 90 صاحب رسانه از 50 كشور جهان براي تهيه خبر به مسجد جمكران آمده اند. از نكات قابل تامل اين كه اكثر آنها به جاي توصيف تاريخچه يا توصيف جمكران امروز، بيشترين تلاش شان در بزرگنمايی چاه عريضه و نگاه كاريكاتوری و نامتناسب به چاه بوده و به منظور تحت‌الاشعاع قرار دادن جايگاه و عظمت اين مكان مقدّس به توصيف غيرعلمي و به دور از انصاف از چاه بسنده كرده اند. از طرف ديگر همين موضع از طرف شبكه هاي ماهواره ای ضد انقلاب خارج از كشور مرتب تاكيد می شود و تا آنجا پيش مي رود كه در داخل، خوراكی برای روشن فكرنماها باشد.

 هر چند كه چه در نشريات و منشورات مسجد به طور واضح به غيرمقدس بودن چاه عريضه اشاره شده و حتي در تابلوها و بنرهاي اطراف چاه عريضه به اين نكته تاكيد شده است كه اين چاه فاقد قداست و خصوصيت خاصي است، با جايگاه و شان مسجد جمكران ارتباطي ندارد و يك چاه عريضه معمولی است. ولي باز تاكيد ژورناليستی افرادی روی موضوع، هدفي جز شبهه به اصل مسجد و مخدوش كردن اين پايگاه عظيم تشيّع ندارد.

 درصد كمی از زائران و نمازگزاران ميليوني مسجد مقدس جمكران به چاه جمكران سري مي زنند. بيشتر آنان كه اولين بار به اين مكان مي آيند شايد از سر كنجكاوی به چاه سری بزنند. (فضای فيزيكی كوچك چاه خود مويد اين است). آنان كه تجربه شبهاي چهارشنبه يا مناسبت های خاص جمكران را داشته باشند مي دانند كه حتي حضور درصدی از آن حجم عظيم جمعيت بر سر چاه غيرممكن است. زائران بيشترين توجه و اصل تلاش خود را براي به جا آوردن اعمال مسجد مبذول داشته و يا در حال استفاده از مراسم فرهنگی ديده مي شوند.

 آنچه به نظر می رسد اولين كسی كه بحث چاه را اينگونه مطرح كرد «عبدالكريم سروش» بود. وي در يك سخنرانی در سال ۸۴  در پاريس به اين موضوع پرداخت و آن را مورد هجمه ای غيرعلمی و ژورناليستی قرار داد.

 يكی از مهمترين دلايلی كه نگاه ها را به چاه جمكران معطوف کرد شايعه حضور نماينده محمود احمدی نژاد، رییس جمهور وقت بر سر چاه و انداختن ميثاق هيات دولت با امام زمان (عج) بود. خبری كه هيچ مستندی نداشت و بارها تكذيب شد. و يكي از عواملی كه اخيرا بحث چاه عريضه را دوباره بر سر زبان ها انداخت سوال خبرنگار از مسئول فرهنگی مسجد در اين باره بود.

 براي آنان كه به واقع به دنبال حقيقت هستند دقت در منابع ادعيه معتبر (همچون مفاتيح الجنان) و مصداق‌هاي عيني و رفتار و منش بزرگان شيعه، نمونه‌هاي توسل علما از طريق عريضه‌نويسي و قرار دادن آن در چاه يا ضريح اهل بيت عليهم السلام  بسياري از شبهات موجود در اين زمينه را از بين مي‌برد. يا حداقل مي توان به دقت به شرح قواعد عريضه نويسي و مفهوم و ترجمه دعاي همراه با آن توجه كرد كه حاوي مضامين توحيدي و توسلي بسيار زيباست و بسياري از شبهات را خود به خود برطرف مي كند.

 هر چند كه مردم علاقه مند به مسجد جمكران از مسئولان مسجد انتظار داشتند زودتر از اين به شبهات دشمنان و نگرانی دوستان پاسخ دهند ولی احتمال دارد به جهات مصالح بزرگتري كه از ديد افراد-كه اجرای كار را به عهده ندارند- دور است يا اين كه پرهيز از بزرگنمايی بحث چاه و موضوعات جنبی از وارد شدن به اين بحث خود داری كرده اند.

 ولي باز همين حركت (انتشار سند و مطلبی در ارتباط با چاه عريضه) نيز درخور تقدير بوده كه ان شاء الله با ادله مناسب در جهت رفع شبهات قدم بردارند.

منبع: شبستان

انتهای پیام/