مرکز استان خراسان جنوبی، شهر بیرجند است و از شهرهای مهم آن می توان؛ قاینات، درمیان، سرایان، سربیشه و نهبندان را نام برد.

خراسان جنوبی شامل محدوده‌ای از خراسان بزرگ است که در سده‌های پیش «قهستان» نامیده می‌شد.قهستان ناحیه ای نسبتا کوهستانی و ناهموار می باشد که به دلیل شرایط جغرافیایی و موقعیت مکانی در معرض حوادث و جریانات مختلف تاریخی قرار داشته و به خصوص در مسیر حوادث پس از ظهور اسلام نقش نسبتا مهمی داشته است.

 براساس کتیبه‏ هاى به جا مانده از دوره هخامنشى و به گفته بعضى از مورخان یونانى،«قهستان» سکونتگاه قوم ساگارت، از اقوام آریایى بود. 

سابقه تاریخی این منطقه به سی تا سی و پنج هزار سال قبل از میلاد با توجه به یافته های به دست آمده از غار خونیک در جنوب قاین برمی گردد.

 زبان رسمی و اصلی مردم استان، فارسی است. این زبان در هر نقطه شهری و روستایی با لهجه خاص ومنسوب به همان محل بیان می شود مثل لهجه بیرجندی، لهجه قاینی، لهجه سرایانی، لهجه نهبنـدانی و غیر ه که البته این لهجه ها با تفاوت هایی در واژه ها، جمله بنـدی ها و تاکیـد بر روی هجاها همراه است.

شرایط اقلیمی منحصر به فرد استان خراسان جنوبی باعث شده تا امکان تأمین درآمد مناسب و معقول باغداران استان در کاشت و تولید محصولاتی از قبیل عناب، زرشک، زعفران و سنجد شود. به طوری که این استان رتبه اول تولید محصولات باغی زرشک و عناب و رتبه دوم تولید زعفران را در سطح کشور دارا است. انار ، پسته، بادام، سیب، گلابی، به، گیلاس، آلبالو، زردآلو، هلو، خرما، توت، شاتوت، گردو، انجیر و سنجد از دیگر محصولات باغی این استان است. همچنین در بخش محصولات زراعی، مردم این منطقه به کشت گندم، جو، پنبه، حبوبات، محصولات جالیزی و گیاهان علوفه‌ای مشغول هستند و در تولید چغندر قند، رتبه هشتم کشور را به خود اختصاص داده است.

بیرجند :‌ آبشار چارده، آبگرم لوط، بند دره، بند عمرشاه، دره های ارتفاعات باقران، نیزارها و ماسه بادی های کویر خور.

درمیان : آبگرم گزیک، چنار کهن سال دوشینگان، طبیعت روستای فورگ، طبیعت روستای درمیان.

سربیشه :‌ روستای چنشت، چشمه آب ترش سربیشه، چشمه آب معدنی گندگان، معدن بازالت منشوری.

سرایان : طبیعت روستای مصعبی، طبیعت روستای کریمو، طبیعت روستای چرمه، طبیعت روستای کال ذو.

قاین : دشت اسفدن، دشت شاهرخت، غار ورزق، غار پهلوان، غار خونیک، غار فارسان، طبیعت ارتفاعات بوذر جمهر.

نهبندان : کویر دهسلم

بیرجند:‌ آرامگاه ابن حسام خوسفی، ارگ کلاه فرنگی، باغ ها و عمارت های اکبریه، شوکت آباد، امیرآباد، رحیم آباد،  بافت تاریخی خور، قلعه بیرجند، مدرسه شوکتیه، حسینیه نواب، مسجد جامع چهاردرخت، موزه مردم شناسی، موزه باستان شناسی، موزه شهدا، موزه مشاهیر و مفاخر ملی، موزه علوم و تاریخ طبیعی، موزه وقف.

درمیان:‌ آرامگاه سلطان ابراهیم رضا، آتشکده گسک، قلعه تاریخی فورگ، قلعه کل حسن صباح، مسجد جامع هندوالان.

سربیشه: روستای شگفت انگیز ماخونیک، خانه یاورری، خانه تاریخی بهاور، مزار کاهی، قلعه باغ مود، قلعه کهنه سربیشه، سنگ نگاره ماخونیک، مسجد چهارده معصوم، مسجد گنجی.

سرایان: آرامگاه توران شاه، سد ذو، کاروانسرای سرایان، قلعه قلاع سرایان، موزه مردم شناسی سرایان.

قاین: آرامگاه بوذر جمهر قاینی، امامزاده عبدالله کارشک، امامزاده زید النار آفریز، قلعه چهل دختر، قلعه هاجر آباد، قلعه آفریز،  قلعه کوه، مسجد جامع قاین، مسجد جامع افین، مسجد جامع خضری، موزه مردم شناسی قاین.

نهبندان: آسبادهای خوانشرف، بافت قدیمی روستای استند، بافت قدیمی روستای قدمگاه، قلعه شاهدژ، قلعه نهبندان، مسجد روستای میغان، موزه مردم شناسی نهبندان.