به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان؛آوازه بنای رختشویخانه زنجان شنیده بودم و از حس کنجکاوی و علاقمندی به ابنیه تاریخی چند باری هم از آن بازدید کرده بودم اما تهیه گزارش از این مکان فرصتی شد تا به گونه ای دیگر به آن بنگرم

وقتی پای صحبت کسانی نشستم که خود با رختشویخانه زاده شده بودند و اکنون شرح کودکی هایشان را در این مکان مفرح برای من بازگو می کردند بیشتر مشتاق شدم در باره این بنا و فرد ی که بانی احداث آن بود بدانم

روز گاری این قطعه از شهرم سرشار از روح زندگی بوده اقای رازقی پیرمردیست که درباره این بنا خاطرات زیادی دارد او می گوید دوران بچگی همرام مادرم به این مکان مراجعه می کردم مادرم مشغول به کار می شد ومن با بچه ها سرگرم بازی .

خانم اعلایی خانم 70 ساله است که مرا مهمان خاطراتش می کند.

وقتی او خاطرات گذشته را مرور می کند از شوق چشمانش برق می زند. می گوید دختر بچه بیش نبودم که همراه مادرم به این مکان می آمدم حتی در آنروز ناهار را در هم آنجا صرف می کردیم.

او اینجا را نه تنها محلی برای شستشو و انجام کارهای روزمره می داند بلکه محلی برای برقراری ارتباط و محلی امن برای بازی های کودکانه در کنار مادران توصیف می کند.

وقتی از چندین بازدید کننده در مورد این بنا می پرسم و جواب آنها را می شنوم که در هیج کجای کشور چنین بنایی را ندیده اند بیشتر مبهوت این بنا می شوند در میان بازدید کنندگان دو زوج خارجی را می بینم به طرفشان می روم می فهمم که از کشور آلمان هستند آنها نیز از دیدن این بنا ذوق زده شدند خانم آلمانی ادعا دارد تا حالا همچون بنایی را در هیچ کشوری که به آنها سفر داشته ندیده است

پای صحبت کارشنام آقای محمدی می نشینم او اینگونه نقل قول می کند :وقتی به کنار زنجان رود می رفتم و مادران و بانوان جوان شهرم را می دیدم که در سوز و سرمای زنجان چگونه یخ ها را می شکنند و ظرو ف و رخت های خود را می شویند احساس وظیفه می کردم که باید کاری انجام دهم تا اینکه فکر ساختن چنین بنایی به ذهنم خطور کرد

او می گوید اینها دغدغه های مردیست که روز گاری شهردار زنجان بود علی اکبر توفیقی بانی بناهای عام المنفعه‌ای همچون رختشویخانه، میدان انقلاب،کشتارگاه زنجان و احداث نخستین مدرسه توفیق در محله سرچشمه زنجان و سایر بناها است.

بنای رختشویخانه یکی از بناهای جالب توجه و عام المنفعه زنجان به شمار می آید که در سال 1345  (ه . ق) توسط دو برادر به نام های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است .

مات صحبت های کارشناسم می شوم او ادامه می دهد: این بنا جنبه عام المنفعه داشته و بدون دریافت پولی در تمام مدت شب و روز در اختیار شهروندان بوده است سرپرست رختشویخانه توسط رئيس بلدیه گمارده می شد.

بنای رختشویخانه زنجان شامل قسمت های محل سکونت سرایدار، حیاط، مخزن آب و فضای شستشو می باشد.

وی می افزاید : اواخر دوران قاجاریه همزمان است با استقرار سیستمی به نام بلدیه به معنی امروز شهرداری ؛ و زنجان جزو اولین شهرهای است که این سیستم در آن شکل می گیرد.و اولین شهردار زنجان شخصی به نام علی اکبر توفیقی است که این بنا از جمله خدمات وی است که در محدوده به نام بابا جامال چوقوری برای آسایش مردم ساخته شده است که شاید عمدی درآن بوده است.

یکی از شهروندان در باره علت قرار گرفتن این بنا در این محدوده می گوید در مواقعه ای که باران سیلابی می بارد اب در این محل جمع می شود اما به واسطه ای چاه های جذبی که درآنجا حفر شده است تمامی سیلابها به این دالانهای زیر زمینی هدایت می شوند و مانع از خزابکاری در محدوه شهر می شوند.

دوباره به سراغ مهندس رحمتی مدیر کل میراث فرهنگی می روم وی با اشاره به اقدامات انجام شده در حفظ و نگهداری این بنای با ارزش می گوید:امسال اولین بازارچه صنایع دستی زنجان را در حاشیه بنای رختشویخانه احداث کردیم

وی ادامه می دهد ساماندهی محیط بیرون ؛ بدنه سازی و هویت بخشی منطقه ای و محلی از جمله اقدامات انجام شده در راستای جذب گردشگر برای این مکان است.

رجبی دیگر کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری استان زنجان است که در این مشغول راهنمایی بازدید کنندگان است از او در مورد فضای و آب مصرفی این بنا می پرسم او می گوید: آب این محدوده که دارای فضا های متعددی است از قنات قلعچه حاجی میربها الدین تامین می‌ شد.

وی می افزاید: فضا های این مجموعه را می‌ توان به دو بخش مدیریت رختشویخانه شامل حیات و قسمت مسکونی و فضای اصلی شستشوی رخت که خود دارای چهار قسمت است تقسیم کرد.

این کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری استان ادامه می دهد: حیاط محوطه‌ ای است به شکل مربع و مستطیل به میزان ۴۰۰ متر مربع (۳۲×۱۲ متر) شامل درختکاری و فضای سبز، و اعیانی آن در جبهه شمالی محوطه به مقدار ۶۰ متر مربع شامل دو اتاق و یک ورودی است که این ورودی فضاهای محوطه، سرایداری و محل شستشوی رخت را به همدیگر متصل می‌ نماید.

خزینه این رختشویخانه ۱۷ متر طول ۵۵/۱۱ متر عرض و حدود ۸ متر ارتفاع دارد

رجبی کارشناس میراث فرهنگی زنجان در باره مدیریت این بنا هم چنین می گوید :فضایی شبیه تراس مشرف به فضای رختشویخانه وجود دارد که به عبارتی می‌ توان آن را شاه‌ نشین و محل مدیریت نامید. محل ورودی بنا به شبکه ارتباطی کوچه‌ های شهر را پیدا می‌ کرد و خانمی که به بی بی معصومه شهرت داشت کار کنترل و نظارت بر امور رختشویخانه را بر عهده داشت و در قبال این کار مبلغی ماهیانه دریافت می‌ کرد.

از او درباره حوضچه های که در محل است و نحوه استفاده از این حوضچه هادر گذشته می پرسم خانم رجبی با بیان اینکه این بنا درزمان خود به شکلی بسیار پیشرفته قسمتی ازنیاز بهداشتی شهرراتامین می کرده است می افزاید: محل شست و شوی رخت به 4 قسمت تقسیم می‌شده، ابتدای شستشو که از انتهای جریان آب است، حوضچه مخصوص لباس‌های بسیار آلوده بوده است.

مجرای آب واقع در حد فاصل حوضچه دوم و سوم مخصوص لباس‌های نسبتاً تمیز و محل آبکشی و حوضچه چهارم مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه و بالاخره حوضچه آخر (اولین حوض ازحرکت آب) محل آب تمیزوخوراکی بوده است.

گزارشم به پایان می رسد بعد از قدردانی از کارشناسانی که در تهیه این گزارش یاریم کردند ازدرب رختشویخانه خارج می شوم در حالیکه هنوز مبهوت این بنای در نوع خود بی نظیر و قدردان دستانی هستم که همچون بنایی را برای آسایش بانوان شهرم احداث کرده است .

گزارشی از زهرا نصیری