به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، تصمیم امام خمینی (ره) به خروج از عراق و عزیمت به سمت پاریس، استعمار خارجی و استبداد داخلی را به واهمه انداخت. گرچه در نگاه اول گمان بر این بود که دور کردن امام (ره) از مرزهای ایران به زوال نهضت اسلامی ختم خواهد شد اما با ورود ایشان به پاریس، امام خمینی (ره) با هوشیاری توانستند انقلاب اسلامی ایران را جهانی کنند. در این بین، دولت‌های خارجی و رژیم پهلوی که منافع خود را رو به زوال می‌دیدند، به اقامت امام (ره) در پاریس واکنش نشان دادند. از آنجا که حضور امام در پاریس نقطه عطفی در پیروزی انقلاب اسلامی محسوب می‌شود لذا مرکز اسناد انقلاب اسلامی به بازخوانی واکنش‌های داخلی و خارجی نسبت به اقامت ایشان در پاریس پرداخته است.

بازتاب داخلی هجرت امام (ره) به پاریس

روحانیون و دیگر اقشار و طبقات مردم که روند رویدادهای مربوط به سختگیری رژیم عراق و ایجاد محدودیت برای امام‌خمینیخمینی (ره) را با تشویش دنبال می‌کردند، پس از اطلاع از ورود امام به کشور فرانسه، تلگراف‌های متعددی به دولت این کشور ارسال کردند و خواهان مهمان‌نوازی شایسته از امام شدند. این واقعه در روزنامه‌های کثیرالانتشار ایران بازتاب یافت و خبرگزاری‌های خارجی نیز به آن پوشش خبری دادند. خبرگزاری فرانسه در یک خبر فوری گزارش داد که: «آیت‌الله خمینی ساعت 20/14 به وقت محلی از عراق وارد پاریس شدند.» خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز با بیان این خبر گفت: «آیت‌الله خمینی محرمانه و بی‌سروصدا وارد پاریس شدند و به وسیله‌ی دوستان خود به منطقه‌ی نامعلومی رفتند.» خبرگزاری فرانسه در خبر دیگری به سوابق مبارزاتی امام با رژیم شاه اشاره کرد.

در ایران تظاهرات دامنه‌دار که از مدت‌ها پیش به صورت مستمر آغاز شده بود، اعتراض به نحوه‌ی برخورد با امام همچنان ادامه داشت و هر روز سازمان‌ها و مؤسسات مختلفی به صف اعتصاب‌کنندگان می‌پیوستند. روحانیون تهران در رابطه با ورود امام به فرانسه، اعلامیه‌ای صادر نمودند. آیت‌الله صدوقی طی تلگرافی به امام، آمادگی جامعه‌ی روحانیت یزد را در اجرای منویات آن حضرت اعلام داشتند. ایشان در تلگرافی به ژیسکاردستن، رئیس‌جمهور فرانسه، اعلام کردند:

«آیت‌الله خمینی رهبر متجاوز از دویست میلیون مسلمان شیعه بوده و رئیس‌جمهور و ملت شریف فرانسه که حامی موازین دمکراسی و آزادیخواهی می‌باشند، نسبت به میهمان بزرگوار خویش از بذل هرگونه مساعدت و محبت دریغ نخواهند ورزید.»

واکنش دولت‌های فرانسه و ایران به حضور امام (ره) در پاریس

مسافرت امام و همراهانش به پاریس، بدون اطلاع دولت فرانسه و به صورت غیر منتظره صورت گرفت. از آنجا که دولت عراق می‌خواست هرچه سریع‌تر از بن‌بست حضور امام در آن کشور خارج شود، پس از اطلاع از تصمیم ایشان در سفر به فرانسه، آنان را با یک هواپیمای عراقی راهی فرانسه کرد و بسیار مراقب بود کسی از سفر این گروه مطلع نشود.

پس از اسکان موقتی امام در محله‌ی کشان، از سوی اداره‌ی مهاجرت فرانسه (وزارت کشور) پیام رسمی دولت فرانسه مبنی بر ممانعت از هرگونه فعالیت سیاسی، به ایشان ابلاغ شد. تمام روزنامه‌های صبح شنبه 17 اکتبر 1978/15 مهر 1357 خبر ورود امام (ره) را به پاریس منعکس کردند.

سفارت ایران در فرانسه با ارسال تلگرافی به تهران، از وزارت امور خارجه در مورد ورود امام به پاریس کسب تکلیف کرد. سفارت ایران همچنین پیام رئیس‌جمهور فرانسه را به ایران مخابره کرد. ژیسکاردستن که در سفر رسمی در برزیل به سر می‌برد، از دفتر خود خواسته بود به سفیر ایران اطلاع دهند: «که به آقای خمینی اطلاع داده شده است که وجود ایشان در خاک فرانسه به عنوان یک توریست تلقی می‌گردد و به همین دلیل مدت اقامتشان موقتی است و ظرف این مدت باید از هر نوع فعالیت سیاسی خودداری کنند.»

پس از آنکه دانشجویان ایرانی مقیم پاریس از ورود امام به فرانسه مطلع شدند، ترتیب جلسه‌ای داده شد و از امام تقاضا کردند در آن جلسه حضور یابند. طبق برنامه قرار بود پس از برگزاری نماز جماعت و سخنرانی امام، کنفرانس مطبوعاتی برگزار شود. بلافاصله پس از اطلاع دولت فرانسه از این برنامه، دو نفر از طرف دولت با امام دیدار کردند و رسماً اطلاع دادند که ایشان نمی‌توانند در برنامه‌ی مذکور شرکت نمایند و اعلام کردند مصاحبه با خبرنگاران مطبوعات، رادیو تلویزیون‌های فرانسوی و غیر فرانسوی و همچنین شرکت در برنامه‌های نماز جماعت و شرکت در میتینگ‌ها ممنوع است. امام در پاسخ اظهار داشتند این محدودیت‌ها نمی‌تواند شامل صدور بیانیه و پیام باشد، بلکه محدود است به آنچه در محیط فرانسه صورت می‌گیرد. به هر حال نمایندگان مزبور رونوشت نامه‌ی رئیس شهربانی کل فرانسه را که در آن، رسماً بر ممنوعیت حضور امام خمینی (ره) در تجمع مذکور- به علت اخلال در نظم عمومی- تأکید شده بود، تسلیم ایشان کردند.

ایجاد محدودیت دولت فرانسه برای امام، در مطبوعات ایران منعکس شد. روزنامه‌ی اطلاعات به نقل از خبرنگار اعزامی خود، نوشت: «دولت فرانسه از معظم له خواسته است که طی اقامت در پاریس از فعالیت‌های سیاسی خودداری نمایند.» به گزارش این روزنامه:

«به دنبال تقاضای دولت فرانسه، حضرت آیت‌الله العظمی خمینی از پذیرفتن خبرنگاران خبرگزاری‌ها و مطبوعات فرانسه و سایر کشورها خودداری کردند.»

خبر مربوط به دیدار دو تن از شخصیت‌های رسمی فرانسه از طرف کاخ الیزه با امام و ابلاغ نظر دولت مبنی بر خودداری از هرگونه فعالیت سیاسی نیز در این روزنامه درج شد. حتی با توجه به این محدودیت‌ها این احتمال مطرح شد که امام به‌زودی پاریس را ترک و به یکی از کشورهای اسلامی عزیمت خواهند نمود.

روزنامه‌ی کیهان در این زمینه چنین نوشت:

«مقامات فرانسوی به حضرت آیت‌الله اطلاع داده‌اند که دولت فرانسه با اقامت دائم ایشان در این کشور موافق نیست. در همین حال کسب اطلاع شد که دولت فرانسه مایل به ادامه فعالیت سیاسی حضرت آیت‌الله نیست. خبرهای تأیید نشده حاکی است که دولت فرانسه در این رابطه عملاً با جلوگیری از مصاحبه‌ی مطبوعاتی آیت‌الله خمینی، مانع فعالیت سیاسی ایشان شده است. منابع آگاه گفتند اگر دولت فرانسه مانع فعالیت سیاسی حضرت آیت‌الله شود، ایشان به زودی این کشور را ترک خواهند گفت.»

در 16 مهر 1357 تعدادی از شخصیت‌های روحانی و سازمان‌ها و انجمن‌ها با ارسال تلگراف‌هایی به رئیس‌جمهور فرانسه، خواستار مهمان‌نوازی از رهبر انقلاب ایران شدند که مهم‌ترین آن، تلگرام آیت‌الله مرعشی نجفی بود. جمعی از روحانیون تهران، دو تن از روحانیون سرشناس آذربایجان (آقایان انگجی و قاضی طباطبایی) نیز تلگراف‌هایی به پاریس و خطاب به ژیسکاردستن مخابره کردند.

هواری بومدین، رئیس‌جمهور الجزایر، در پیامی برای امام خمینی آمادگی ملت و رهبران الجزایر را برای پذیرایی از رهبر شیعیان جهان اعلام داشت. همچنین خبرگزاری لیبی به نقل از رادیو مخالفان دولت مصر اعلام کرد که اتحاد سوسیالیست عرب و گروه دانشجویان ناصری مصر در نامه‌ای به حضرت آیت‌الله خمینی تأثر خود را از رفتار دولت‌های عراق و کویت ابراز داشته و اظهار امیدواری کردند در زمان اقامت در پاریس دچار هیچ محدودیتی نشده و همچنان به مبارزات خود ادامه دهند. علما، فضلا و مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی نجف اشرف و روحانیون مبارز خارج از کشور نیز تلگراف‌های جداگانه‌ای خطاب به امام و رئیس‌جمهور فرانسه ارسال کردند. آیت‌الله سیدعبدالله شیرازی از دیگر مراجع ایران بود که تلگرافی برای امام ارسال داشت. علمای اندونزی با ارسال تلگرافی خواستار اقامت رهبر انقلاب در این کشور شدند.

گفته‌شده ژیسکاردستن پس از بازگشت از سفر رسمی به برزیل در 17 مهر 1357 حکم اخراج امام را صادر نمود، امّا این حکم به مرحله‌ی اجرا درنیامد؛ زیرا شاه از بیم شورش مردم با آن مخالف بود.

دولت فرانسه در موقعیت حساسی قرارگرفته بود. برخی مقامات فرانسوی با توجه به روابط نزدیک با ایران خواستار اخراج امام بودند. سرانجام حکم اخراج امام صادر شد، اما سفیر ایران در فرانسه به دولت فرانسه اطلاع داد که با این اقدام موافق نیست. این پیام تلاطم وسیعی بین مقامات فرانسوی ایجاد کرد. در 15 اکتبر، سفیر فرانسه در ایران گزارش داد:

«در دیداری که با نخست‌وزیر ایران داشته به او گفته‌شده با حضور و اقامت خمینی در فرانسه با رعایت قوانین و مقررات معمول در آن کشور، هیچ‌گونه مخالفتی ندارد. تنها تقاضای نخست‌وزیر ایران این است که اخبار و اطلاعات مربوط به فعالیت‌های آیت‌الله را به اطلاع او برسانیم؛ لذا به همین نحو عمل شد.»

البته ژیسکاردستن در سفری که به ایران بعد از انقلاب اسلامی داشت، مسائل را به گونه‌ی دیگری مطرح کرد.

محمدرضا پهلوی نیز در کتاب «پاسخ به تاریخ» به پرسش دولت فرانسه و مخالفت خود با اخراج ]آیت‌الله[ خمینی از فرانسه اشاره می‌کند و می‌گوید:

«باورم این بود که او (امام) می‌تواند از هر کجای دیگر مانند هامبورگ یا زوریخ به همان اندازه‌ی پاریس مخرب باشد و من فاقد آن قدرتی هستم که صف واحدی را علیه او متحد کنم.»

البته دولت فرانسه مدتی بعد مجدداً مسئله‌ اخراج امام را مطرح کرد و آن زمانی بود که در آستانه‌ ماه محرم، پیام‌های شدیداللحن امام صادر شد. ژیسکاردستن، رئیس‌جمهور فرانسه، در این زمینه گفته است:

«در اواخر نوامبر (آذر 1357) سفیر ایران به ما اطلاع داد که نوارهای پیام آیت‌الله همچنان به ایران فرستاده می‌شود. من به آقای شایه، متصدی امور قراردادها در وزارت خارجه، دستور دادم به نوفل‌لوشاتو برود و رسماً اخطار کند که دولت فرانسه این وضع را تحمل نخواهد کرد. روز 4 دسامبر (13 آذر 1357) این دستور اجرا شد. روز دوشنبه نوارهای تازه‌ای حاوی پیام آیت‌الله به تهران ارسال شد. تحمل این وضع دیگر امکان نداشت، در اینجا تنها مسئله‌ مربوط به ایران نبود. اقدام به قوانین پناهندگی فرانسه و نیز حیثیت کشورمان در میان بود. بی‌درنگ وزیر کشور را به الیزه احضار کردم و از او خواستم اقدامات و پیش‌بینی مقتضی به عمل آورد و در صورت صحت موضوع، ترتیب اخراج آیت‌الله را از کشورمان فراهم نماید. من تأکید کردم مقدمات مربوط به اخراج او را تا پایان هفته فراهم سازد.

وزیر کشور احتمال واکنش و خطر ناشی از این تصمیم و نتایج آن را در تهران و نیز منافع فرانسه تشریح کرد. من به او گفتم تصمیم خود را گرفته‌ام و خاطر نشان ساختم که نمی‌توانم اجازه بدهم فرانسه صحنه‌ آشوب و ناآرامی شود. چهارشنبه ترتیبات مربوط به اخراج برای صبح روز جمعه به من گزارش شد. آیت‌الله به الجزایر فرستاده می‌شد... آخرین اقدامات ضروری، آگاه ساختن شاه بود... این کار نیز انجام گرفت. کمی بعد به من گفته شد که باید با تلفن فوری الیزه صحبت کنم. تلفن‌کننده شخص شاه بود.

وی از اینکه او را در جریان تصمیم خود گذاشته بودیم تشکر کرد و گفت: تصمیم به اخراج آیت‌الله مربوط به فرانسه است و دولت ایران هیچ‌گونه مسئولیتی به عهده نمی‌گیرد، ولی اگر پس از اخراج او چگونگی امر از وی سؤال شود خواهد گفت با این اقدام موافق نبوده است.»

به این ترتیب، ژیسکاردستن به این نتیجه رسید که فرانسه نباید به تنهایی خطر انجام کار اخراج امام را به عهده بگیرد، لذا دستور اخراج ایشان لغو گردید.

دیدگاه‌های سفرای انگلیس و آمریکا در مورد مهاجرت امام (ره) به فرانسه

به اعتقاد سولیوان، سفیر آمریکا در ایران، شریف امامی مرتکب اشتباهی شد که بیشتر از اقدامات دیگرش، با عدم واقع‌بینی و اشتباه محاسبه همراه بود. او فکر می‌کرد که چون وجود امام خمینی (ره) در شهری مذهبی نجف خاری در چشم شاه است، اگر بتواند وی را از این شهر دور کند ضربه‌ی مؤثری به مخالفان داخلی وارد خواهد آمد. اتفاقاً زمینه‌ی این کار هم فراهم بود و دولت عراق که نه فقط از فعالیت‌های آیت‌الله خمینی در ایران، بلکه از مشکلاتی که احتمال داشت بر اثر فعالیت‌های او بین شیعیان عراق برای خود دولت عراق به وجود بیاید نگران بود، و به‌دنبال فرصتی می‌گشت تا از ادامه‌ی فعالیت ایشان در عراق جلوگیری به عمل آورد. شریف امامی چنین استدلال می‌کرد که چون آیت‌الله خمینی از طریق زائران ایرانی که به نجف می‌روند با مخالفان داخلی تماس برقرار می‌کند و از طریق آنان، نوار سخنرانی‌های خود را به ایران می‌فرستد، در صورت اخراج از عراق قادر به ادامه‌ تماس با مخالفان نخواهد بود.

هنگامی که این نقشه عملی شد و آیت‌الله خمینی عازم پاریس گردید، شریف امامی به من و سفیر انگلیس گفت که  {آیت‌الله} خمینی به محض ورود به پاریس از خاطره‌ها محو و فراموش خواهد شد!

سفیر انگلستان، آنتونی پارسونز، در کتاب «غرور و سقوط» در این زمینه نوشته است:

«شریف امامی در اوایل اکتبر دو بار درباره‌ی موضوع خروج {آیت‌الله} خمینی از عراق با من و همتای آمریکایی‌ام صحبت کرد. بار اول گفت که خمینی درصدد خروج از عراق است و دولت عراق هم از این موضوع استقبال کرده است. در واقع هنگامی که شریف امامی این مطلب را با ما در میان گذاشت، آیت‌الله خمینی با اتومبیل به طرف جنوب عراق در حرکت بود و احتمالاً در نظر داشت به کویت برود. شریف امامی از این بیم داشت که {آیت‌الله} خمینی پس از ورود به کویت، ناگهان از دهانه‌ی خلیج‌فارس با یک قایق موتوری به طرف ایران حرکت کند و در سواحل ایران پیاده شود.

شریف امامی معتقد بود که اگر جلوی {آیت‌الله} خمینی گرفته نشود و او آزادانه در داخل ایران دست به فعالیت بزند، رژیم سرنگون خواهد شد و اگر هنگام ورود به خاک ایران بازداشت شود، خطر جنگ داخلی در پیش خواهد بود.

شریف امامی با مقایسه‌ بین این دو خطر، دومی را ترجیح داد و گفت هرچه پیش آید در صورت ورود خمینی به خاک ایران، او را بازداشت خواهد کرد. شریف امامی پس از این اقدامات و تأکید درباره‌ی خطرات احتمالی ورود {آیت‌الله} خمینی به کویت گفت: آیا ما انگلیسی‌ها و آمریکایی‌ها نمی‌توانیم دولت کویت را قانع کنیم که از ورود آیت‌الله خمینی به کویت جلوگیری نمایند؟ من به او گفتم: جریان مذاکرات‌مان را به لندن گزارش خواهم کرد.»

منبع: پایگاه اطلاع رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی،

انتهای پیام/