یکی از این آداب و رسوم، «کلوخ اندازون» نام داشت که محمد قاضی یکی از اعضای بنیاد قم پژوهی درباره این رسم اظهار کرد: طبق این رسم، در شب آخر ماه شعبان، مردم در جوی آب که کنار امامزاده شاه محمد قاسم(ع) وجود داشت و به «خندق» معروف بود کلوخ‌هایی پرت می‌کردند و از خداوند برای روزی گسترده و کمک در ماه مبارک رمضان مدد می‌گرفتند.

این قم پژوه به اشاره به رسم مردم قم در شب ۲۷ ماه مبارک رمضان، افزود: در این شب مردم حتماً باید کله پاچه می‌خوردند و خانم‌ها هم در مساجد یا منازل جمع می‌شدند و مراسم حناگذاری و یا مراسم جشن داشتند.

قاضی با اشاره به علاقه کودکان به روزه داری، بیان کرد: بچه‌ها در سنین پایین خیلی علاقه داشتند که خود را روزه دار جلوه دهند و این یک ارزش محسوب می‌شد.

این پژوهشگر تاریخ قم تأکید کرد: در زمان‌های گذشته به این صورت ساختمان سازی نبود و معمولاً با درشکه برای رفت و آمد استفاده می‌کردند. یکی از دلایل ایجاد گلدسته‌ها این بوده که چراغ‌هایی روی آن می‌گذاشتند تا کسانی که گم شده‌اند راهشان را پیدا کنند. در ایام ماه مبارک رمضان کسانی که صدای بلندی داشتند بالای همین گلدسته‌ها دعای سحر و اذان و مناجات می‌خواندند که در اصطلاح به آن‌ها «پیش خوان» گفته می‌شد.

قاضی با اشاره به اهمیت بیدارکردن مردم برای سحر در گذشته، تصریح کرد: در میدان نو که همان میدان شهید مطهری فعلی است هنگام سحر و افطار، توپ شلیک می‌کردند و مردم می‌فهمیدند که زمان افطار و سحر است.​

​پژوهشگر و نویسنده قمی با اشاره بر غذاهایی که بیشتر در ماه مبارک رمضان تهیه می‌شد، گفت: نان کنجدی در ماه رمضان یکی از مهم‌ترین غذاها بود و از بوی این نان و زولبیا می‌توانستیم حدس بزنیم که ماه رمضان در راه است.

طبل زنی در سحر

حسن اعرابی یکی دیگر از اعضای بنیاد قم پژوهی اظهار کرد: شاعران مختلف از رمضان و روزه بسیار در اشعارشان یاد کرده‌اند، از جمله عباس صبوری قمی شاعر معروف قم که در اشعارش از ماه رمضان یاد کرده است.

این خوشنویس و پژوهشگر قمی با تشریح برخی آداب و رسوم مردم در ماه رمضان، افزود: ماه رمضان در قم حال و هوای بسیار زیبایی داشت و با همه ماه‌های سال فرق می‌کرد و در همه خانه‌ها مراسم بود.

وی تاکید کرد: دعای جوشن کبیر در همه شب‌ها خوانده می‌شد و مختص شب‌های قدر نبود و این سبب می‌شد که بچه‌ها هم در کودکی این دعا را حفظ باشند.

اعرابی با تاکید بر اهمیت توجه به همسایه در ماه رمضان، تصریح کرد: مردم در گذشته همه در خانه‌هایشان برای افطار و سحر اذان می‌گفتند که دیگران از زمان افطار و سحر مطلع شوند و این تبدیل به عادت شده بود.

این قم پژوه از رسم طبل زنی هنگام سحر در محله‌های قم یاد کرد و گفت: عده ای از مردم به صورت داوطلبانه برای بیدارکردن همسایه‌ها و اهالی محل طبل زنی می‌کردند. سحرخیزی در ایام ماه رمضان عادت زیبایی بود که همه اهالی خانواده با هم در آن شریک بودند و سحر تنها مختص افراد روزه دار نبود.

شب نشینی در پشت بام

اقدس کاظمی شاعر و نویسنده قمی درباره حال و هوای مردم قم در ماه مبارک رمضان، افزود: در گذشته خانواده‌ها در محلات دور هم جمع بودند و اهالی محل همگی با هم قوم و خویش بودند و در ایام ماه مبارک رمضان معمولاً در کنار هم بودند.

این عضو بنیاد قم پژوهی با اشاره به رسم شب نشینی در ایام ماه مبارک رمضان، تاکید کرد: در گذشته که پشت بام خانه‌ها به هم متصل بودند، بعد از افطار، اهالی روی پشت بام‌ها جمع می‌شدند و به دلیل گرمای شدید هوای قم در آن زمان کاهگل ها را با نم آب خیس می‌کردند که قدری هوای مطبوع و خنک در فضا حکمفرما شود.

کاظمی ابراز کرد: مردم قم شب‌های ماه رمضان را معمولاً تا صبح نمی‌خوابیدند، بعد از افطار را به شب نشینی می‌گذرانند و بعد از آن هم برای سحر تدارک می‌دیدند. بعد از سحر هم نماز را در حرم و مساجد اقامه می‌کردند و سپس به مراسم قرائت قرآن می‌رفتند.

این عضو بنیاد قم پژوهی، «چهل کچلون» را یکی از بازی‌های قمی عنوان کرد که بچه‌ها در شب نشینی ها بازی می‌کردند و افزود: بچه‌ها در گذشته در زمان گرمای طاقت فرسا و برای اینکه روزه را بتوان تحمل کرد زمانی از روز را در سرداب‌ها می‌گذراندند و بازی می‌کردند.

وی ابراز کرد: در ایام ماه مبارک رمضان مناجات‌های زیبایی از بالای گلدسته‌های حرم خوانده و در محله‌ها پخش می‌شد. در آن زمان رادیو تازه آمده بود که با صدای آقای ذبیحی دعای سحر به گوش مردم می‌رسید.

کاظمی با بیان اینکه مردم قم در گذشته به اقامه نماز در حرم به خصوص در ایام ماه مبارک رمضان بسیار تاکید داشتند، بیان کرد: نمک، خرما و آب جوش از ملزومات افطار بود و معمولاً روزه خود را با آب جوش یا نمک باز می‌کردند؛ چیزی که امروز علم به آن رسیده است و قبل از صبحانه و زمانی که شکم خالی است خوردن آب جوش توصیه شده است.

این نویسنده و شاعر قمی با اشاره به اهمیت صله رحم و دید و بازدیدها در ماه رمضان در استان قم، تاکید کرد: شب نشینی های ایام ماه مبارک رمضان هم با خوراکی‌هایی مثل زولبیا، خرما و چای در عین سادگی برگزار می‌شد.

بسیاری از رسوم و عادات مردم قم در ماه مبارک رمضان که برخی از آن‌ها منحصر به این استان بود، رنگ باخته که مهم‌ترین دلیل آن می‌تواند مشغله‌ها و ملاحظات زندگی شهرنشینی باشد.