به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان،آداب و رسوم و آیینها با کارکردهای مذهبی و پیامهای ارزشی و اجتماعی ریشه در باورهای دینی و عقاید مذهبی مردم هر منطقه از جمله دارالمومنین کاشان دارد که در مجموع همه این آداب و رسوم و آیینها در کنار هم کارکردهای وفاق، همدلی، دوستی و محبت، اتحاد و همبستگی را تبیین میکند.
کارشناس میراث ناملموس استان اصفهان، آداب و رسوم سنتی ماه رمضان را در کاشان به شما خوانندگان عزیز معرفی کند.
عباسترابزاده، گفت: کلوخاندازان ، سحرخوانی و مناجاتخوانی، روزهبازکنی تازهعروس، هدیه نیمه ای به نوعروسان، آیین هوم بابایی یا هوربابایی و یا هاها، رسوم شب و روز 27 رمضان شامل دوخت کیسه برکت یا کیسه مراد، پخت نان برکت، دوخت پیراهن بیست و هفتمی، سفیدبخت کردن عروس، جشن خوردن کله پاچه و عید اموات در عید فطر از جمله آداب و رسوم آیینی و سنتی منطقه کاشان به مناسبت ماه مبارک رمضان است که هر یک از این آداب و رسو م پیامها و کارکردهای ارزشمندی دارد.
*کلوخاندازان رسمی با پیام همدلی، دوستی و اتحاد وی گفت:کاشانیها کلوخاندازان را چند روز قبل از ماه رمضان چون تا یکماه دیگر کمتر میتوانند به منزل هم بروند و جشن و شادمانی داشتهباشند انجام میدهند بدینگونه که تمام فامیل با یک دورهمی صمیمانه و خودمانی و پخت غذا و پذیرایی در منازل، مسافرت یا باغ جمع و از حال هم با خبر میشوند.
بهگفتهوی، وفاق و دوستی ، اتحاد و همدلی، صلهرحم و باخبرشدن از حال فامیل از جمله کارکردهای رسم کلوخاندازان است.
*سحرخوانی و مناجاتخوانیعضو شورای ثبت و حرائم استان اصفهان، با اشاره به اینکه در زمانهای قدیم چون دستگاه های صوتی، برقی، رسانه و رادیو تلوزیون نبوده برخی افراد به چند وسیله مردم را برای سحر بیدار میکردندکه این کار معروف به آیین سحرخوانی و مناجاتخوانی است.
ترابزاده، با اشاره به اینکه سحرخوان و مناجاتخوان به طور معمول مردم را با خواندن اشعار خاص و ویژه سحر و مناجاتها و برخی دیگر یا نواختن طبل بر روی پشت بام از زمان سحر مطلع میکردند گفت:افرادی که این آیین را اجرا میکردند اعتقاد به ثواب آن داشتند.
ویتصریحکرد:این آیین نیز دارای پیام تشویق و ترغیب مردم بهروزهداری و استفاده از انفاس قدسی سحر با دعا، نیایش و مناجات برای بندگان خداوند است.
بهگفتهوی، این آیین اکنون در بعضی از مناطق روستایی کاشان در جریان است.
*روزهبازکنی تازهعروسکارشناس مردمشناسی اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی کاشان، روزهبازکنی تازهعروس را یکی دیگر از رسوم کاشانیها در ماه پرخیر و برکت رمضان دانست و گفت: عروسی که نخستین سال زندگیش را خونه بخت تجربه میکند در روز اول ماه رمضان روزهاش را با حضور مادر شوهر بازمیکند.
ترابزاده، اظهارداشت: تازهعروس با حضور مادر شوهر و گرفتن یک هدیه که به طور معمول یک قواره پارچه پیراهنی یا چادری است روزهاش را بازمیکند.
*هدیه دادن به نوعروسان در نیمه ماه رمضان وی، رسم نیمهای یا هدیه دادن کاشانیهابه نوعروسان را در روز پانزدهم ماه رمضان که مصادف با میلاد امام حسن مجتبی (ع) است یادآورشد و گفت:داماد یا خانواده شوهر هدایایی شامل پارچه و شیرینی را در شب 15 رمضان به هر نوعروس که نخستین نیمه ماه رمضان بر او میگذرد هدیه میدهند.
بهگفتهوی، این رسم هنوز در منطقه کاشان به قوت خود باقی است و برای نوعروسان اجرامیشود با این تفاوت که اکنون دادن طلا و زیورآلات در هدیه جایگزین شدهاست.
*آیين "هوم بابایی" آوازی موسیقیایی با پیام دوستی و انفاق در رمضاناین پژوهشگر رسوم آیینی و سنتی، آیین "هوم بابایی، هور بابایی یا هاها" را یکی دیگر از آیینهای این منطقه با رنگ مذهبی و محوریت دینی برشمرد و گفت:این آیین که مربوط به تشویق به انفاق در ماه مبارك رمضان است خردادماه سال جاری در فهرست آثار ملموس کشور به ثبت رسید.
ترابزاده، با تاکید براینکه این آواز آیینی در منطقه کاشان هنوز فراموش نشده و در حال اجرا است گفت: آیین هوم بابایی "در برخی آبادی ها از دوم تا نیمه ماه مبارک و در پاره ای آبادی های دیگر شبهای12، 13، 14 و 15 ماه رمضان بعد از افطار توسط گروه کودکان و نوجوانان که یکی از آنها برای خواندن اشعار حتما باید خوشصدا باشد اجرامیشود.
بهگفتهوی، مردم کاشان در باور عامه بر این اعتقاد هستند که چون حضرت امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) در کودکی شب نیمه ماه رمضان در خانه پیامبر(صلوات الله علیه) رفتند و سوره "والشمس" را با صدا و آهنگی خوش خواندند و از پیامبر(ص) و امیرالمومنین(ع) هدیه گرفتند بنابراین فرزندان آنها نیز با تبعیت از این کار زیبا فرزندانشان را به کار اجتماعی دوستانه، مشارکتی و خیر و مردم را به انفاق تشویق میکنند.
وی افزود: آیین "هوم بابایی" یک نوع انتقال فرهنگی در آداب و رسوم و مناسک ماه رمضان از بزرگترها به کوچکترها است تا بچهها با این شیوه زیبای آموزشی و تشویقی وارد فضای رمضان و آداب ویژه آن شوند.
اشعار هوربابایی:
امشب شب نیمه است که ما مهمانیم
جواب: هوم بابا ، هوم بابا
بر در خانه ارباب جهان حیرانیم
جواب: هوم بابا ، هوم بابا
بر ما حرجی نيست كه ما طفلانيم
جواب: هوم بابا ، هوم بابا
در این قسمت اسم صاحبخانه یا فرزند پسرش را با خطاب آقا گفته میشود که
مثلا "علی آقا شمایی"
دست بلندا كيسه كن
جواب: هوم بابا ، هوم بابا
اشرفی ها رو خورده كن
جواب: هوم بابا ، هوم بابا
تا بچهها راضی شوند از در خونه راهی شوند
جواب: هوم بابا ، هوم بابا
بعد از خواندن اين اشعار وقتی صاحبخانه هدیه یا پول را به گروه داد
مياندار برای صاحب خانه دعا می كند و بچه ها آمين می گويند:
بركتش بده جواب: آمين
سروريش بده جواب: آمين
تاج سرش بده جواب: آمين
سلامتيش بده جواب: آمين
وی در خصوص اجرای آیین«هور بابا، هور بابا» يا «هوم بابا هوم بابا» که نوعی مونوفونيك، هتروفونيك خاصيت اكثر جمعخوانیهای كودكان و نوجوانان ايرانی را دارد افزود: نيروی درون اين آیين با لفظ "هور بابا" از «ماهور» که خاصيت برانگيزانندگی دارد و بیاختيار انسانها را به شنيدن آن موسیقی یا آواز میشتابند گرفتهشدهاست كه جزو مواريث معنوی ايرانيان است و چون ميراث ناملموس است.
بهگفتهوی، در آیین هوربابایی تعدادی از كودكان و نوجوانان در گروههای پنج تا 15 نفره بر اثر قرار قبلی بين خودشان در يك مكان مشخص جمع شده و بنا به رای، يك نفر صندوقدار و يك نفر مياندار انتخاب كرده و پس از فرستادن سه صلوات بلند كه معنای خبری دارد به راه میافتند و در كوچه و محلهها به گردش درآمده و با خواندن اشعار نياز خود را طلب میكنند.
تراب زاده با اشاره به اینکه مردم ابوزیدآباد در آیین هوم بابایی اسامی دوازده امام را میخوانند افزود:در تمام مناطق بچهها در پایان با خواندن اشعار و عباراتی خاص صاحب خانه را برای داشتن اولاد دختر یا پسر و کسب ثروت دعا می کنند:
اشعار دعایی در پایان آیین هور بابایی
طاق كيه دو سور به (طاق خانه شما سرخ باشد)(كنايه از شاد و خرم باشيد)
جواب: هوم بابا، هوم بابا
هر چی بزای، پور به (هر چه بزاييد پسر باشد)
جواب: هوم بابا، هوم بابا
و چنانچه صاحب خانه نسبت به آنان كم لطفی كرده و برای آنان ارزشی قائل نباشد به منظور ابراز نارضايتی از رفتار وی چنين میخوانند:
طاق كيه دو ، پوش به (طاق اتاق شما سياه وخراب باشد)
جواب: هوربابا، هوربابا
هر چی بزای، موش به (هرچه بزاييد موش باشد)
جواب: هوربابا، هوربابا
ترابزاده، با اشاره به اینکه اين آیين در حقيقت نوعی تشويق نابالغان به «روزهداری» است گفت: مياندار حكم تكخوان را دارد و صندوقدار اجناس داده شده را كه اكثرا پول و خوراكی است جمع میكند و بین جمع بچهها تقسیم میکند.
بهگفتهوی، نوع واكنش كودكانهی همراه با سماجت در اين آیين برای دريافت نذر و نياز از صاحبخانهها جالب توجه است، چراكه وقتی پاسخ دريافت نمیكنند در شعر خود اسم صاحبخانه را می آورند و بعد ازخواندن اشعار مياندار و گرفتن هدیه با دعا و آمین گرو ه برای صاحبخانه همگی دوباره راه افتاده و به محل ديگر و يا كوچهی ديگر میروند.
ترابزاده، تصریحکرد:مردم در آران و بيدگل با جايگزينی «سورهی شمس» در این آیین که میگویند (والشمس و الضحيها جواب: هوربابا، هوربابا يا: ها، ها، ها ـ ها، ها، ها و ..... ) پاسخ، لفظ هوربابا و يا هجای كشيدهی آخر آيهها را به صورت نوعی ريتم تکرار میکنند.
*آیین افطاری و سحری
کارشناس میراث ناملموس استان اصفهان،گستردن سفره های افطاری و سحری را یکی دیگر از آیینهای مردم منطقه کاشان با کارکرد بذل و بخشش، نوعدوستی و مهربانی و برکت گرفتن از این سفره برای خانواده عنوان کرد و گفت:در زمانهای قدیم بیشتر مردم با پختن آش و نذورات افطاری میدادند که نمونه آن آش دوغ در شهر برزک بودهاست.
ترابزاده، رمضان را در باور دینی و اعتقادات مذهبی مردم ماه انفاق و بخشش تاکیدکرد و گفت: بر این اساس مردمان خطه دارالمومنین کاشان در قدیم با پختن آش، شلهزرد، نان و پنیر و سبزی و خرما سفرههای افطاری و سحری را می گستراندند که امروز این آیین در قالب پخت و توزیع غذاهای روز و پذیرایی مفصل در بین شهروندان در منازل و مساجد انجام میشود.
*آیین روز 21 رمضان وی،اجرای آیین نخلگردانی را در 21 رمضان روز شهادت مولیالموحدین، امیرالمومنین علی بن ابیطالب(ع) خاطرنشانکرد و گفت: این آیین در شهر برزک، نیاسر، ابوزیدآباد، روستای وَن و برخی از آبادی های دیگر برگزارمیشود.
بهگفتهوی، در این مناطق نخل بهعنوان نمادی از محفه و تابوت و نخل گردانی شبیه تسییع پیکر پاک حضرت علی(ع) است که با شکوه و احترام و ارادت خاصی بر روی دست مردم روزهدار و عزادار شهادت مولا همانند روز عاشورا از حسینیه محل و عبور از مسیرهای تعیین شده تا یک مکان مشخص حرکت داده میشود.
*آیینهای شب و روز 27 رمضان روز کشتن قاتل امیرالمومنین(ع)عضو شورای ثبت و حرائم استان اصفهان،با تاکید قاتل امیرالمومنین(ع)بر اینکه در قدیم مردم کاشان روز 27 رمضان را به سبب کشتن ابن ملجم مرادی(لعنت الله علیه) قاتل امیرالمومنین(ع) جشن و حتی مراسم حنابندان و شادمانی میگرفتند گفت:خوردن کلهپاچه به شادی کشتن قاتل مولا در شب بیست و هفتم، دوخت پیراهن بیست و هفتمی، سفیدبخت کردن عروس، پخت"نان لولو بیست و هفتمی " و دوختن کیسه مراد یا برکت از جمله رسوم این روز در کاشان است.
*دوخت پیراهن بیست و هفتمی برای فرزندادارشدن
ترابزاده، با اشاره به اینکه پیراهن بیست و هفتمی در روز 27 رمضان بین نماز ظهر و عصر در مسجد دوختهمیشود گفت: کسانیکه بچه به آن ها نمی ماند و یا بچه دار نمیشدند از یک خانواده پراولاد یا سادات پارچهای رنگارنگ و شاد یا سفید از جنس چلوار میگرفتند و با بردن سوزن و نخ و قیچی به مسجد بین دو نماز از آن پارچه یک پیراهن بچگانه میبریدند و میدوختند و تن بچه شان میکردند تا برایشان بماند با نزد خود نگهمیداشتند تا بیست و هفتم رمضان سال دیگر بچهدار شوند.
*سفیدبخت کردن عروسوی،گفت:رسم سفیدبخت کردن عروس نیز این بود که تازه عروس را در این روز به مسجد میبردند و همراهش آچیل و شیرینی بین نمازگزاران توزیع میکردند تا همه برای خوشبختی و سفیدبختی عروس دعاکنند.
*دوخت کیسه مراد یا برکت
بهگفتهوی، دوختن کیسه مراد یا برکت نیز رسمی است که روزهداران با بردن پارچه و سوزن و نخ و قیچی به مسجد بین دو نماز یک کیسه بسیار کوچک میدوختند و در آن نانی را که خود در خانه پختهاند در اندازهای بسیار کوچک و گرد یا یک سکه در آن کیسه میگذاشتند و میدوختند و معمولا کیسه با نان را در دولاب یا صندوقچه محل نگهداری نان میگذاشتند تا برکت سفره حفظ شود و کیسه حاوی پول را جایی در خانه آویزان میکردند که مال و برکت خانه تا روز 27 رمضان سال دیگر حفظ و تامین شود.
این کارشناس مردمشناسی اظهارداشت: اهالی برزک و جوشقان قالی رسم پختن آشی به نام آش بیست و هفتمی و نانهای مخصوصی با عنوان "لولو بیست و هفتمی " به تعداد فرزندانشان دارند و با به نخ کشیدن آن در دولاب یا صندوق چوبی بزرگ خانه نگهداری میکردند.
ترابزاده، افزو د:همه این رسوم نشان از اهمیتی است که مردم منطقه برای فضیلت و اهمیت روز 27 رمضان قائل هستند و این روز برایشان در انجام آداب خاص و برآوردهشدن حاجاتشان بهواسطه کشتهشدن قاتل حضرت علی (ع) اهمیت ویژهای دارد.
*عید فطر عید یادبو اموات
وی در پایان اظهارداشت: یادبود اموات در عید فطر نیز بین مردم کاشان رسمی دیرینه و پابرجااست که هنوز آنرا با بزرگداشت یاد اموات تازه به رحمت رفتهآنها یا حتی امواتی که چند سال قبل فوت شدند اجرامیکنند و با بردن نذورات و خیرات بر سر خاک عزیزشان یاد و خاط ر آنها را زندهنگهمیدارند.
بهگفتهوی،در این رسم تمام کاشانیها حتی اگر در شهر و دیار دیگری نیز باشند روز عید
فطر خود را به زادگاه و بر سر خاک امواتشان میرسانند و در کنار سایر فامیل همگی دور قبر جمع میشوند و با غبارروبی و ساماندهی اطراف قبر بزرگداشت یاد سفرکردهاشان را در این روز با دادن نذورات و خیرات و حضور تمامی فامیل بر سر مزار برگزارمیکنند.
*برگزاری جلسات سنتی و رسمی دوره قرآن در تمام مساجد،منازل و تکایا
ترابزاده در پایان افزود: برگزاری جلسات سنتی و رسمی دوره قرآن نیز در تمام مساجد،منازل، حسینیهها، تکایا و حتی اماکن عمومی سنتی دیرینه در دارالمومنین کاشان است که از گذشتههای دور تاکنون مستمر و مستحکم بهقوت خود باقی است و هم اکنون نیز باحضور تمامی افراد و اقشار مردمی بهویژه کودکان،نوجوانان و جوانان و بانوان با تلاوت آیات وحی خیر و برکت کلام قرآن را در شهر منتشر میکنند.
گزارش از حرمت سادات متولی
انتهای پیام/م