رواج تسامح یا نقشه فتح ترکیه/ اردوغان نگران چیست؟
اردوغان دستور تعطیلی بیش از یک هزار مدرسه خصوصی منتسب به «فتح الله گولن» و اخراج معلمان را صادر کرد اما چرا وی از این مراکز آموزشی در هراس است؟
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان؛ بیش از یک هفته از وقوع کودتای نافرجام در ترکیه می گذرد اما همانند سایر اتفاقات دو سال اخیر ترکیه در مورد کودتای نافرجام روز جمعه 25 تیرماه اینبار نیز نام «فتح الله گولن» بر سرزبان ها افتاده و مقامات ترکیه وی را که زمانی متحد «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه، بود به عنوان عامل اصلی این کودتا معرفی می کنند.گولن که به سبب اقدامات آموزشی خود هواداران زیادی در نهادهای مختلف ترکیه داشته و دارد هم اکنون در برزخی سخت گرفتار شده چون حکومت اردوغان به بهانه کودتا شروع به قلع و قمع هواداران وی کرده و در همین راستا روز شنبه دوم مرداد ماه دستور تعطیلی بیش از دو هزار واحد آموزشی، اخراج گسترده معلمان و تعطیلی دیگر نهادهای خصوصی که به نوعی به «گولنیست ها» مرتبط بودند صادر شد.
همانطور که اشاره شد گولن به سبب آموزش و در اختیار داشتن مدارس متعدد هواداران زیادی را دارد، در حقیقت گولن با پرداختن به امر آموزش به عنوان یکی از ارکان مهم تفکرات خود نسلی را پرورش داده که بر اساس میل او رفتار می کنند.
گفته می شود از دید گولن آموزش امری مقدس است. چراکه افراد با دانش هستند که می توانند مفید باشند. به همین دلیل عمده تمرکز گولن بر ایجاد شبکه ای از مدارس، دانشگاه ها و خوابگاه های دانشجویی است که افراد را از کودکی تا بزرگسالی مورد تربیت و آموزش قرار می دهد. این مدارس علاوه بر ترکیه، در اروپا، آمریکا، آفریقا، آسیای جنوب شرقی و از همه مهمتر در کشورهای ترک تبار آسیای میانه دایر شده است.
کیفیت آموزشی بالای این مدارس سبب شده تا بخشی از نخبگان حاکم این کشورها فرزندان خود را به این مدارس بفرستند. بخش اعظم محتوای آموزشی این مدارس مربوط به علوم طبیعی و «مولد ثروت» است. او قائل به ستیز با مدرنیته نیست، به عکس آن را می ستاید و می کوشد آن را با دین جمع کند. در حالی که عمده جریانات اسلامی بر وارد کردن متون دینی در نظام آموزشی تاکید دارند، اساس نظام آموزشی گولنی اسلامی نیست و تمرکز اصلی روی شیوه های آموزش مدرن است. شاید نقطه تمایز جریان گولن از سایر جریانات اسلامی همین رویکرد خاصی آموزشی این جریان باشد.
فتح‌الله گولن قدرتمندترین رهبر مذهبی در ترکیه امروز به شمار می‌رود که از دهه 1970، شبکه‌ای از نهادهای آموزشی، سازمان‌های غیردولتی و تجاری را ایجاد نمود و با نفوذ به نهادهای تصمیم‌گیرنده در ترکیه - از جمله دادگستری - حلقه قدرت و ثروت خود را تکمیل کرد. فعالیتهای جنبش (یا جماعت) گولن با وجود ادعای آنها بر نبود سازماندهی منسجم و کار تشکیلاتی، به قدری با برنامه پیش می‌رود که اکنون مدارس و نهادهای مدنی وابسته به جماعت وی، در سراسر جهان مشغول فعالیت و ترویج آموزش‌ها و اعتقادات سیاسی - مذهبی رهبر خود هستند.
بسیاری لقب امام به او داده‌اند و به «امام گولن» یا «امام در تبعید» معروف شده است. تبعید خودخواسته‌ای به آمریکا که بدون دستاورد هم نبوده و جنبش اسلامی که فتح‌الله گولن پایه‌گذار آن شده است، اکنون نزدیک به یک هزار مدرسه اسلامی در 130 کشور جهان با هزاران دانش‌آموز و 3 تا 6 میلیون پیرو دارد. یکی از بزرگترین شبکه‌های مدارس گولن در آمریکا و با نزدیک به 100 مدرسه است و در ترکیه نیز نزدیک به 300 مدرسه با بهترین امکانات تأسیس کرده است. نفوذ رسانه‌ای این جنبش در داخل ترکیه نیز بسیار قوی است و پرفروش‌ترین روزنامه این کشور – تودی زمان Today Zaman- متعلق به هواداران اوست.
فتح‌الله گولن اعتقاد راسخی به آموزش داشته و سعی دارد اهداف خود را، هر چه که باشند، از طریق تربیت افراد به پیش برد. در سال 2009 مجله معروف نیوزویک گزارش داد که افراد جماعت گولن مدارس بسیاری را در نقاط مختلف دنیا اداره می‌کنند. این مدارس بیش از دو میلیون دانش‌آموز را تربیت کرده که بسیاری از آنها از بورس کامل تحصیلی از سوی بنیاد گولن برخوردار بودند.
تعداد مدارس گولن در داخل ترکیه 300 مدرسه و در کل دنیا بیش از 1000 مدرسه تخمین زده می‌شود که در کشورهای مختلف در پنج قاره گسترده شده‌اند و به صورت منعطف و ارگانیک با موسس مجموعه، فتح‌الله گولن در ارتباط هستند. همه مدارس گولن در تمام نقاط دنیا آموزش به زبان انگلیسی دارند و یکی از مشخصه‌های فارغ‌التحصیلان این مدارس تسلط کامل به زبان انگلیسی است. کیفیت آموزشی بالای این مدارس موجب شده نه تنها ترک تبارها و مسلمانان بلکه افراد بومی کشورهای مختلف اعم از مسیحی یا پیروان ادیان دیگر (یا حتی افراد بی‌اعتقاد به خداوند) نسبت به ثبت نام فرزندان خود در این مدارس اقدام کنند.
آغاز فعالیت های آموزشی گولن
فتح الله گولن فارغ التحصیل مدارس امام خطیب و دانشکده الهیات در این کشور است. او نخست به عنوان کارمند (مبلّغ) به استخدام سازمان امور دیانت جمهوری ترکیه در آمد و در شرق ترکیه امر تبلیغ مذهب حنفی و اشاعه اندیشه های «بدیع الزمان سعید نوری» را بر عهده داشت و سپس مراکز و بنیادهای اقتصادی، آموزشی و فرهنگی مختلفی تأسیس کرد.
فتح الله گولن بیش از 30 سال قبل با همکاری دوستانش در «ازمیر» تصمیم به فعالیّت در زمینه‌ی تعلیم و تربیت نسل جوان در داخل و خارج از کشور ترکیه گرفت. و نهاد عظیم آموزشی خود را پایه گذاری کرد. هدف او از فعالیّت‌های تبلیغی به گفته خودش در موارد زیر خلاصه می شود:
1 ـ تأسیس مکان در خارج از کشور جهت تعلیم و تربیت قبل از این که کشورهای دیگری این خلاء را پر کنند.
2 ـ پرورش نسل برتری که پس از 10 الی 15 سال این کشور را اداره خواهند کرد.
3 ـ پرورش مبلّغ برای تبلیغ از ترکیه:او می گوید، ما نتوانستیم ظرف سه الی چهار سال در آسیا از مرز 200 مدرسه تجاوز کنیم ولی همه ساله بر تعداد دویست میلیون انسانی که به زبان ترکی سخن می گویند، چهل هزار نفر افزوده می شود. این نسل جدید چهل هزار نفری به عنوان «میسیونرهای» داوطلب به تبلیغ ترکیه در چهارگوشه جهان دست می زنند.
4 ـ ایجاد «همبستگی خاص» بین ملّت‌ها و ایجاد زمینه، برای همکاری‌های اقتصادی.
سیر صعودی فعالیّت‌ها
سیر صعودی افتتاح و گسترش مدارس فتح الله گولن با تأسیس کالج (یا مانلار) ازمیر آغاز گردید تا آن‌جا که امروزه این مدارس در خارج از محدوده جغرافیایی ترکیه، در سطح 52 کشور جهان از سیبری تا مغولستان، از البانی تا رومانی، از انگلستان تا آفریقای جنوبی و از قزاقستان تا پاکستان گسترش یافته است.
به عقیده گولن معلّمانی که از ترکیه برای تعلیم به اطراف جهان گسیل می شوند، می توانند مثل دیپلمات انجام وظیفه کرده، پلی میان ترکیه و کشور محل مأموریت خود باشند و ضمن تأمین همبستگی میان ملّت‌ها، زمینه لازم برای همکاری‌های اقتصادی را نیز فراهم آورند فتح الله گولن امروز با غرور فعالیّت نهاد عظیم آموزشی‌اش را که شامل 500 مدرسه، کالج، دانشگاه و خوابگاه در داخل و خارج از ترکیه است رهبری می کند.
نمونه هایی از فعالیتهای مدارس فتح اللّه گولن
1 ـ آذربایجان؛ بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، 1500 مسجد در کشور آذربایجان احداث یا احیاء گردیده است. ادعا می شود که در این خصوص بیشترین اهتمام و نفوذ از جانب جمهوری ترکیه صورت گرفته است.
فتح الله گولن می گوید: «در سال 1990 که سراسر روسیه دچار بحران بود، دو نفر را به آذربایجان اعزام کردیم. در شرایطی که آنها با خطر جدی و جانی مواجه بودند.» دانشگاه فتح الله گولن در این کشور در سال 1993 فعالیّت خود را آغاز کرد و اکنون 750 دانشجو در آن مشغول به تحصیل هستند و همه ساله حدود هفت هزار تقاضا برای ثبت نام در این دانشگاه می‌رسد و فقط 10% از آنها شانس ادامه‌ی تحصیل در این دانشگاه دارند.
2 ـ سیبری؛ سیبری امروز که به فدارسیون روسیه وابسته است از 13 جمهوری خود مختار ترکیب یافته است. دوستان فتح الله گولن در 10 جمهوری آن به فعالیّت آموزشی و تربیتی اشتغال دارند.
نئوسیبریسکی پایتخت سیبری شهری است که در آن کودکان روسی زبان ترکی را مثل زبان مادری خود تکلم می کنند. علاوه بر پانصد دانش آموز این شهر به همین اندازه بزرگسالان نیز برای یادگیری زبان ترکی به مراکز فرهنگی مراجعه می کنند. معلمان ترک در دانشگاه دولتی نئوسیبریسکی به تدریس زبان ترکی مشغولند.
3 ـ ترکمنستان؛ در این کشور ظرف مدت 5 سال 20 مؤسسه آموزشی تأسیس شده است و از 302 فارغ التحصیل این مؤسسات آموزشی، 96% از آنها توانستند وارد دانشگاه شوند.
دانش آموزان ترکمنی مدارس فتح اللّه گولن در المپیاد جهانی زیست شناسی موفق به کسب دو مدال طلا و دو مدال نقره شده اند. در حال حاضر بیش از 3600 دانشجوی ترکمنستان در دانشگاه‌های ترکیه مشغول به تحصیل هستند.
4 ـ ازبکستان؛ تنها در سال تحصیلی 93 ـ 1992 میلادی 18 مجتمع آموزشی که دارای 51 آزمایشگاه و 412 دستگاه رایانه بود با هزینه 5/11 میلیون دلار در ازبکستان احداث گردید. فقط با گذشت شش سال امروز مؤسسات آموزشی ترک با 3500 دانش آموز از برگزیده ترین مدارس ازبکستان محسوب می شوند و 94% از فارغ التحصیلان آن وارد دانشگاه شده اند.
5 ـ بوسنی؛ سه کالج ترک در بوسنی فعالیّت دارند که از سال 1995 به بعد احداث شده اند. و یک قرن پس از آن که عثمانی از خاک بوسنی ـ هرزگوین عقب کشید، سرود ملی ترکها مجدّدا در این سرزمین خوانده می شود.
6 ـ افغانستان؛ در این کشور چهار کالج فتح الله گولن علی رغم جنگ مشغول انجام فعالیّت هستند.
7 ـ دانشگاه‌ها و مدارس دیگر دانشگاه بین المللی قزاقستان در سال 1996 طی مراسم با شکوهی از سوی سلیمان دمیرل و نور سلطان نظربایف در قزاقستان افتتاح شد. در این دانشگاه 420 دانشجو در رشته‌های علوم اداری، اقتصادی، تربیتی و مهندسی تحصیل می‌کنند.
دانشگاه الاداغ در قرقیزستان، مدرسه عالی راه و ساختمان در مغولستان، کالج و مدرسه بین المللی پاک ـ ترک در پاکستان، انسیتوی اسلامی در بلغارستان، انسیتو در داغستان، دانشکده علوم اقتصادی و اداری و دانشکده شرقیات و کالج مریدین لندن از دیگر دانشگاه‌ها و مدارس فتح الله گولن محسوب می شوند.
معلّمان و نحوه ارتزاق مدارس گولن
معلّمان این مدارس که امروزه تعدادشان افزون بر چهار هزار نفر است، از میان فارغ التحصیلان بهترین دانشگاه‌های ترکیه انتخاب شده‌اند. همه این معلّمان که سنشان بین 25 تا 35 سال است، تحصیلات علمی قابل توجّهی داشته و با زبان انگلیسی آشنا هستند.
حمایت‌های مادی و معنوی برای افتتاح و گسترش مدارس در داخل و خارج از کشور نیاز به حمایت‌های مادی و معنوی از سوی سران کشور و نیز مؤسسات اقتصادی است. حمایت‌های مادی و معنوی از فعالیتهای گولن را در دو محور می توان توضیح داد.
الف: حمایت‌های مالی:
برای افتتاح مدارسی که در پنج قاره جهان گسترش می‌یابند، شرکت‌هایی در ترکیه تأسیس گردید. این شرکت‌ها برای افتتاح مدرسه در خارج از کشور به وزارت آموزش ملی ترکیه مراجعه کرده، مجوز لازم را دریافت می‌کنند.
دوستان فتح الله گولن برای افتتاح مدارس دست به تأسیس شرکتهای مختلفی زده‌اند که فتح الله گولن با استفاده از منابع انسانی و مالی شرکت‌ها، بنیادها، مؤسسات، نهادهای دولتی و خصوصی و به ویژه مراکز اقتصادی توانسته است، در کل جهان 200 مرکز آموزش علمی و تبلیغی که 170 مرکز آن در آسیای مرکزی است ـ با 1400 مَدرَس تشکیل دهد که 34 هزار محصل در آنها مشغول به تحصیل هستند.
علاوه بر آن بررسی ها نشان داده است که بسیاری از هواداران گولن، بین 5 تا 20 درصد از درآمد خود را در اختیار نهاد های وابسته به این جنبش قرار می دهند.
ب ـ حمایت‌های معنوی:
فتح الله گولن همواره از حمایت معنوی سران جمهوری ترکیه برخوردار بوده است، وی حتی با اردوغان نیز روابطی صمیمی داشت و از حامیان وی به شمار می رفت اما از چند سال قبل که اردوغان وی را به تشکیل دولت موازی و تلاش برای سرنگونی دولت ترکیه متهم کرد روابط میان آنها تیزه شد. با این وجود گولن حمایت سران ترکیه توانسته است، سریعتر به موفقیت نایل شود. به چند نمونه از حمایت های رهبران ترکیه از وی توجّه کنید:
1 ـ تورگوت اوزال هشتمین رئیس جمهور ترکیه آخرین مسافرتش را برای مدارس فتح الله گولن انجام داد. او در بیمارستان به فتح الله گولن گفت: «در خصوص فعالیتهای آموزشی، پنجاه بار به دولتمردان و وزارت خارجه سفارش کردم.»
2 ـ سلیمان دمیرل در خصوص مدارس فتح الله گولن به ادوارد شوارد نادزه رئیس جمهور گرجستان نامه فرستاد.
3 ـ بلند اجویت در حمایت از گولن می‌گفت: «اگر گولن و همراهانش آموزش معاصر را به آن کشورها نبرده بودند، ایران و عربستان سعودی در آن کشورها حالت و وضعیت مؤثرتری به دست می‌آوردند.»
4 ـ گولن می‌گوید: «از اوزال خواستم با کریم اف در ازبکستان تماس بگیرد.» [او که زیاد این کار را کرده بود] پاسخ داد: «تلفن می‌زنم ولی می‌ترسم تلفن را به رویم ببندد.»
تسامح یا افراط گرایی
«اسلام فتح‌الله گولن»، اسلامی لیبرال است که برداشت‌های متفاوتی از آیات قرآن دارد. به اعتقاد گولن، خواندن ریاضیات، فیزیک و شیمی همانند عبادت «الله» است. گولن با شعار تحمل مذهبی، تا کنون با رهبران کاتولیک‌ها، پروتستان‌ها و یهودیان جهان دیدار کرده است تا خود را به عنوان یک رهبر اسلامی میانه‌رو به جهانیان معرفی کند. گولن معتقد است سکولاریسم تا جایی که به آزادی عقیده و مذهب احترام می‌گذارد، با اسلام سازگار است.
گولن سودای پایه‌گذاری دولتی اسلامی به سبک خودش در ترکیه را دارد تا این کشور به مدلی برای الگوبرداری کشورهای مسلمان تبدیل شود؛ اسلامی که آماده سازش با همه فرقه‌ها و مذاهب و کشورهای جهان است؛ حتی رژیم اسرائیل و صهیونیست‌ها. چه اینکه، گولن از جمله مخالفان حرکت دولت ترکیه در اعزام کاروان امدادرسانی به مردم در محاصره غزه بود و به اعتقاد این داعیه‌دار رهبری مسلمانان، نباید بدون رضایت و هماهنگی اسرائیل چنین اقدامی انجام می‌شد.
جنبش گولن در ترکیه که مروج مدارا و تسامح است به یکی از بزرگترین شبکه های اسلامگرا در جهان تبدیل شده است. اما آیا این جنبش دارای ارزش های مدرنیته است یا در پس پرده دارای عناصر بنیادگرایی است؟
از کنیا تا قزاقستان، یک شبکه اسلامگرای نسبتا تازه تاسیس، میلیون ها نفر را به خود جلب کرده است. بنیانگذار این جنبش محمد فتح الله گولن یک واعظ، نویسنده و مدرس علوم اخلاقی و الهیات اهل ترکیه است که اکنون در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می کند.
جنبش گولن علاوه بر مدارس ذکر شده، دارای ارتباطاتی با موسسه های تحقیقاتی، دانشگاه ها، روزنامه، ایستگاه های رادیویی و تلویزیونی، و حتی یک بانک است. اما این شبکه عظیم به هیچ سازمان و گروهی از نوع خود شبیه نیست. این شبکه دارای ساختار رسمی و یا سازماندهی محسوسی نیست و به طور رسمی نیز عضو نمی پذیرد.
هواداران این جنبش می گویند که آنها تنها با الهام گرفتن از دیدگاه های فتح الله گولن که مروج اسلام اهل مدارا و متکی بر نوع دوستی، اخلاق، سخت کوشی و آموزش است، با یکدیگر همکاری می کنند. دیدگاه فتح الله گولن در مورد روابط بین الملل، و شیوه عملگرایانه او در رابطه با مسائل تجاری همچون استفاده از اعتبارات مالی، یکی از عوامل مهم در جذب تاجران اهل ترکیه به وی به شمار می رود.
منتقدان این جنبش اما ادعا می کنند که هدف آن دستیابی به قدرت به منظور ترویج گرایش های محافظه‌کارانه از اسلام در مسائلی همچون ازدواج و استفاده از مشروبات الکلی در سراسر جهان است و اینکه این جنبش قصد دارد هرگونه مخالفت علیه خود را سرکوب کند.
در سال های گذشته و قبل از آغاز تنش ها میان وی و اردوغان سه تن از برجسته ترین منتقدان جنبش گولن در ترکیه، روانه زندان شدند. این مسئله واکنش های منتقدانی را به همراه داشت که ادعا می کنند این جنبش به نیرویی سلطه جو در ترکیه تبدیل خواهد شد. منتقدان گولن به ویدیویی اشاره می کنند که در سال 1999 منتشر شد.
در این ویدیو گولن ظاهرا از هوادران خود می خواهد تا به عمد تلاش کنند در ساختارهای اصلی کشور و سازمان های کلیدی نفوذ کنند. گولن در این ویدیو می گوید: شما باید بدون آنکه توجه کسی را جلب کنید، وارد شریان نظام شوید تا به مراکز قدرت دست یابید. شما باید تا زمانی که تمامی قدرت کشور را در دست گرفته اید صبر کنید، تا زمانی که از تمامی توان و امکانات نهادهای قانونی در ترکیه برخوردار شده باشید.
یک سال بعد، گولن با اتهام براندازی نظام سکولار ترکیه مواجه شد. گولن از ترکیه به آمریکا رفت و ادعا کرد که ویدیوی مذکور دستکاری شده است. مدتی بعد دادگاه در غیاب وی، او را از اتهامات وارده تبرئه کرد.
آیا اردوغان راست می گوید
در سال 2002 میلادی دو جریان مهم اسلامگرای ترکیه با پیشینه و سلوک متفاوت به ائتلافی تاکتیکی دست زدند تا در برابر یک رقیب مشترک و سرسخت یعنی نظامیان و کمالیست ها، پیروزی خود را در کسب قدرت تضمین کنند. این اتحاد بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال 2007 نیز مستحکمتر شد. جریان «نقشبندیه» که هسته مرکزی تفکر حزب عدالت و توسعه را تشکیل می دهد و جریان فتح الله گولن که جامعه ای از وعاظ دینی سمتگیری آن را تعیین می کند از بیم افتادن کشور به دست جریانات نظامی رادیکال و سکولار، اتحادی را ترتیب دادند که نتایج ملموسی درپی داشت.
اختلافات درونی مین اردوغان و گولن بعد از سال 2010 از جایی نمایان شد که یک دادستان ویژه به نام «صدرالدین ساریکایا» پنج تن از ماموران اطلاعاتی ترکیه از جمله رییس سازمان اطلاعات این کشور (میت) را احضار کرد و با این اقدام یک واقعیت مهم را آشکار نمود؛ اینکه عدالت و توسعه همه ارکان حاکمیتی ترکیه را در اختیار ندارد. او با احضار این پنج تن از یک شکاف عمیق درون حاکمیت ترکیه پرده برداشت. این جنگ قدرت موجب شد تا در سال های بعد نمونه های دیگری از بروز تنش میان جریان اردوغان و گولنیست ها را شاهد باشیم که از ملموس ترین آنها مورد «فساد مالی مقامات» و پرونده «رضا ضراب» که منجر به بازداشت تعدادی از فرزندان وزرای کابینه اردوغان و برکناری تعدادی از وزاری کابینه وی شد و همچنین افشای مکالمات محرمانه سران ارشد حکومت ترکیه درباره سوریه و تحولات این کشور اشاره کرد.
در سپتامبر 2012 اصلاح قانون اساسی این امکان را برای گولنیست ها فراهم کرد تا بتوانند نهادهای دستگاه قضایی ترکیه را از آن خود کنند. آن هم به یک دلیل ساده؛ مخالفان اردوغان یا همان جنبش «گوروش» سکولارهای آموزش دیده مورد نیاز سمت های عالی در دستگاه قضایی ترکیه را در اختیار نداشت چرا که عمده افراد این جنبش در مدارس اسلامی امام خطیب تحصیل کرده بودند و این در حالی است که آموزش همیشه برگ برنده گولنیستها بوده است.
شاید در نتیجه همین قدرت روبه رشد گولنیست ها بود که سر و صدای اردوغان را که همواره به دنبال این بود تا مراکز قدرت رقیب را از میان بردارد در آورد. در همین راستا زمانیکه اردوغان آماده می شد تا لیست انتخاباتی خود را در ژوئن 2011 اعلام کند تعداد کمی از هواداران جنبش گولن، حدود 60 تا 70 نفر، در لیست وی باقی مانده بودند. با این که این مساله در آن زمان به صورت گسترده مطرح نشد اما مخالفت های جدی جنبش گولن را به دنبال داشت.
از سوی دیگر عمده اصلاحات اداری که دولت حزب حاکم در ساختار بوروکراتیک ترکیه انجام می دهد بهانه ای است برای تصفیه یا دستکم چرخش کادرهای جنبش گولن در ساختار بوروکراسی دولتی ترکیه به ویژه در وزارت آموزش که برای جنبش گولن از اهمیت بالایی برخوردار است.
با توجه به آنکه اردوغان از سال ها قبل گولن را به تشکیل دولت در سایه و تلاش برای براندازی محکوم می کند جنگ قدرت برای به دست گرفتن زمام امور در ترکیه به خوبی قابل مشاهده است.
یکی از دلایل تقابل میان اردوغان و گولن می تواند این مورد ساده باشد که در واقع جنبش گولن احساس می کند آنگونه که شایسته آن بوده پاداش حمایتش از حزب حاکم عدالت و توسعه را دریافت نکرده از همین رو در تلاش است تا مراکز قدرت بیشتری را تصاحب کند. گولن در مدارس خود افرادی را تربیت کرده که این افراد اکنون وارد نهادها و دستگاه های مختلف ترکیه شده اند و شاید از همین رو باشد که در یک هفته اخیر بیش از 50 هزار نفر از کارکنان بخش های مختلف ترکیه از کار بی کار شده اند.
منبع:مهر
انتهای پیام/
همانطور که اشاره شد گولن به سبب آموزش و در اختیار داشتن مدارس متعدد هواداران زیادی را دارد، در حقیقت گولن با پرداختن به امر آموزش به عنوان یکی از ارکان مهم تفکرات خود نسلی را پرورش داده که بر اساس میل او رفتار می کنند.
گفته می شود از دید گولن آموزش امری مقدس است. چراکه افراد با دانش هستند که می توانند مفید باشند. به همین دلیل عمده تمرکز گولن بر ایجاد شبکه ای از مدارس، دانشگاه ها و خوابگاه های دانشجویی است که افراد را از کودکی تا بزرگسالی مورد تربیت و آموزش قرار می دهد. این مدارس علاوه بر ترکیه، در اروپا، آمریکا، آفریقا، آسیای جنوب شرقی و از همه مهمتر در کشورهای ترک تبار آسیای میانه دایر شده است.
کیفیت آموزشی بالای این مدارس سبب شده تا بخشی از نخبگان حاکم این کشورها فرزندان خود را به این مدارس بفرستند. بخش اعظم محتوای آموزشی این مدارس مربوط به علوم طبیعی و «مولد ثروت» است. او قائل به ستیز با مدرنیته نیست، به عکس آن را می ستاید و می کوشد آن را با دین جمع کند. در حالی که عمده جریانات اسلامی بر وارد کردن متون دینی در نظام آموزشی تاکید دارند، اساس نظام آموزشی گولنی اسلامی نیست و تمرکز اصلی روی شیوه های آموزش مدرن است. شاید نقطه تمایز جریان گولن از سایر جریانات اسلامی همین رویکرد خاصی آموزشی این جریان باشد.
فتح‌الله گولن قدرتمندترین رهبر مذهبی در ترکیه امروز به شمار می‌رود که از دهه 1970، شبکه‌ای از نهادهای آموزشی، سازمان‌های غیردولتی و تجاری را ایجاد نمود و با نفوذ به نهادهای تصمیم‌گیرنده در ترکیه - از جمله دادگستری - حلقه قدرت و ثروت خود را تکمیل کرد. فعالیتهای جنبش (یا جماعت) گولن با وجود ادعای آنها بر نبود سازماندهی منسجم و کار تشکیلاتی، به قدری با برنامه پیش می‌رود که اکنون مدارس و نهادهای مدنی وابسته به جماعت وی، در سراسر جهان مشغول فعالیت و ترویج آموزش‌ها و اعتقادات سیاسی - مذهبی رهبر خود هستند.
بسیاری لقب امام به او داده‌اند و به «امام گولن» یا «امام در تبعید» معروف شده است. تبعید خودخواسته‌ای به آمریکا که بدون دستاورد هم نبوده و جنبش اسلامی که فتح‌الله گولن پایه‌گذار آن شده است، اکنون نزدیک به یک هزار مدرسه اسلامی در 130 کشور جهان با هزاران دانش‌آموز و 3 تا 6 میلیون پیرو دارد. یکی از بزرگترین شبکه‌های مدارس گولن در آمریکا و با نزدیک به 100 مدرسه است و در ترکیه نیز نزدیک به 300 مدرسه با بهترین امکانات تأسیس کرده است. نفوذ رسانه‌ای این جنبش در داخل ترکیه نیز بسیار قوی است و پرفروش‌ترین روزنامه این کشور – تودی زمان Today Zaman- متعلق به هواداران اوست.
فتح‌الله گولن اعتقاد راسخی به آموزش داشته و سعی دارد اهداف خود را، هر چه که باشند، از طریق تربیت افراد به پیش برد. در سال 2009 مجله معروف نیوزویک گزارش داد که افراد جماعت گولن مدارس بسیاری را در نقاط مختلف دنیا اداره می‌کنند. این مدارس بیش از دو میلیون دانش‌آموز را تربیت کرده که بسیاری از آنها از بورس کامل تحصیلی از سوی بنیاد گولن برخوردار بودند.
تعداد مدارس گولن در داخل ترکیه 300 مدرسه و در کل دنیا بیش از 1000 مدرسه تخمین زده می‌شود که در کشورهای مختلف در پنج قاره گسترده شده‌اند و به صورت منعطف و ارگانیک با موسس مجموعه، فتح‌الله گولن در ارتباط هستند. همه مدارس گولن در تمام نقاط دنیا آموزش به زبان انگلیسی دارند و یکی از مشخصه‌های فارغ‌التحصیلان این مدارس تسلط کامل به زبان انگلیسی است. کیفیت آموزشی بالای این مدارس موجب شده نه تنها ترک تبارها و مسلمانان بلکه افراد بومی کشورهای مختلف اعم از مسیحی یا پیروان ادیان دیگر (یا حتی افراد بی‌اعتقاد به خداوند) نسبت به ثبت نام فرزندان خود در این مدارس اقدام کنند.
آغاز فعالیت های آموزشی گولن
فتح الله گولن فارغ التحصیل مدارس امام خطیب و دانشکده الهیات در این کشور است. او نخست به عنوان کارمند (مبلّغ) به استخدام سازمان امور دیانت جمهوری ترکیه در آمد و در شرق ترکیه امر تبلیغ مذهب حنفی و اشاعه اندیشه های «بدیع الزمان سعید نوری» را بر عهده داشت و سپس مراکز و بنیادهای اقتصادی، آموزشی و فرهنگی مختلفی تأسیس کرد.
فتح الله گولن بیش از 30 سال قبل با همکاری دوستانش در «ازمیر» تصمیم به فعالیّت در زمینه‌ی تعلیم و تربیت نسل جوان در داخل و خارج از کشور ترکیه گرفت. و نهاد عظیم آموزشی خود را پایه گذاری کرد. هدف او از فعالیّت‌های تبلیغی به گفته خودش در موارد زیر خلاصه می شود:
1 ـ تأسیس مکان در خارج از کشور جهت تعلیم و تربیت قبل از این که کشورهای دیگری این خلاء را پر کنند.
2 ـ پرورش نسل برتری که پس از 10 الی 15 سال این کشور را اداره خواهند کرد.
3 ـ پرورش مبلّغ برای تبلیغ از ترکیه:او می گوید، ما نتوانستیم ظرف سه الی چهار سال در آسیا از مرز 200 مدرسه تجاوز کنیم ولی همه ساله بر تعداد دویست میلیون انسانی که به زبان ترکی سخن می گویند، چهل هزار نفر افزوده می شود. این نسل جدید چهل هزار نفری به عنوان «میسیونرهای» داوطلب به تبلیغ ترکیه در چهارگوشه جهان دست می زنند.
4 ـ ایجاد «همبستگی خاص» بین ملّت‌ها و ایجاد زمینه، برای همکاری‌های اقتصادی.
سیر صعودی فعالیّت‌ها
سیر صعودی افتتاح و گسترش مدارس فتح الله گولن با تأسیس کالج (یا مانلار) ازمیر آغاز گردید تا آن‌جا که امروزه این مدارس در خارج از محدوده جغرافیایی ترکیه، در سطح 52 کشور جهان از سیبری تا مغولستان، از البانی تا رومانی، از انگلستان تا آفریقای جنوبی و از قزاقستان تا پاکستان گسترش یافته است.
به عقیده گولن معلّمانی که از ترکیه برای تعلیم به اطراف جهان گسیل می شوند، می توانند مثل دیپلمات انجام وظیفه کرده، پلی میان ترکیه و کشور محل مأموریت خود باشند و ضمن تأمین همبستگی میان ملّت‌ها، زمینه لازم برای همکاری‌های اقتصادی را نیز فراهم آورند فتح الله گولن امروز با غرور فعالیّت نهاد عظیم آموزشی‌اش را که شامل 500 مدرسه، کالج، دانشگاه و خوابگاه در داخل و خارج از ترکیه است رهبری می کند.
نمونه هایی از فعالیتهای مدارس فتح اللّه گولن
1 ـ آذربایجان؛ بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، 1500 مسجد در کشور آذربایجان احداث یا احیاء گردیده است. ادعا می شود که در این خصوص بیشترین اهتمام و نفوذ از جانب جمهوری ترکیه صورت گرفته است.
فتح الله گولن می گوید: «در سال 1990 که سراسر روسیه دچار بحران بود، دو نفر را به آذربایجان اعزام کردیم. در شرایطی که آنها با خطر جدی و جانی مواجه بودند.» دانشگاه فتح الله گولن در این کشور در سال 1993 فعالیّت خود را آغاز کرد و اکنون 750 دانشجو در آن مشغول به تحصیل هستند و همه ساله حدود هفت هزار تقاضا برای ثبت نام در این دانشگاه می‌رسد و فقط 10% از آنها شانس ادامه‌ی تحصیل در این دانشگاه دارند.
2 ـ سیبری؛ سیبری امروز که به فدارسیون روسیه وابسته است از 13 جمهوری خود مختار ترکیب یافته است. دوستان فتح الله گولن در 10 جمهوری آن به فعالیّت آموزشی و تربیتی اشتغال دارند.
نئوسیبریسکی پایتخت سیبری شهری است که در آن کودکان روسی زبان ترکی را مثل زبان مادری خود تکلم می کنند. علاوه بر پانصد دانش آموز این شهر به همین اندازه بزرگسالان نیز برای یادگیری زبان ترکی به مراکز فرهنگی مراجعه می کنند. معلمان ترک در دانشگاه دولتی نئوسیبریسکی به تدریس زبان ترکی مشغولند.
3 ـ ترکمنستان؛ در این کشور ظرف مدت 5 سال 20 مؤسسه آموزشی تأسیس شده است و از 302 فارغ التحصیل این مؤسسات آموزشی، 96% از آنها توانستند وارد دانشگاه شوند.
دانش آموزان ترکمنی مدارس فتح اللّه گولن در المپیاد جهانی زیست شناسی موفق به کسب دو مدال طلا و دو مدال نقره شده اند. در حال حاضر بیش از 3600 دانشجوی ترکمنستان در دانشگاه‌های ترکیه مشغول به تحصیل هستند.
4 ـ ازبکستان؛ تنها در سال تحصیلی 93 ـ 1992 میلادی 18 مجتمع آموزشی که دارای 51 آزمایشگاه و 412 دستگاه رایانه بود با هزینه 5/11 میلیون دلار در ازبکستان احداث گردید. فقط با گذشت شش سال امروز مؤسسات آموزشی ترک با 3500 دانش آموز از برگزیده ترین مدارس ازبکستان محسوب می شوند و 94% از فارغ التحصیلان آن وارد دانشگاه شده اند.
5 ـ بوسنی؛ سه کالج ترک در بوسنی فعالیّت دارند که از سال 1995 به بعد احداث شده اند. و یک قرن پس از آن که عثمانی از خاک بوسنی ـ هرزگوین عقب کشید، سرود ملی ترکها مجدّدا در این سرزمین خوانده می شود.
6 ـ افغانستان؛ در این کشور چهار کالج فتح الله گولن علی رغم جنگ مشغول انجام فعالیّت هستند.
7 ـ دانشگاه‌ها و مدارس دیگر دانشگاه بین المللی قزاقستان در سال 1996 طی مراسم با شکوهی از سوی سلیمان دمیرل و نور سلطان نظربایف در قزاقستان افتتاح شد. در این دانشگاه 420 دانشجو در رشته‌های علوم اداری، اقتصادی، تربیتی و مهندسی تحصیل می‌کنند.
دانشگاه الاداغ در قرقیزستان، مدرسه عالی راه و ساختمان در مغولستان، کالج و مدرسه بین المللی پاک ـ ترک در پاکستان، انسیتوی اسلامی در بلغارستان، انسیتو در داغستان، دانشکده علوم اقتصادی و اداری و دانشکده شرقیات و کالج مریدین لندن از دیگر دانشگاه‌ها و مدارس فتح الله گولن محسوب می شوند.
معلّمان و نحوه ارتزاق مدارس گولن
معلّمان این مدارس که امروزه تعدادشان افزون بر چهار هزار نفر است، از میان فارغ التحصیلان بهترین دانشگاه‌های ترکیه انتخاب شده‌اند. همه این معلّمان که سنشان بین 25 تا 35 سال است، تحصیلات علمی قابل توجّهی داشته و با زبان انگلیسی آشنا هستند.
حمایت‌های مادی و معنوی برای افتتاح و گسترش مدارس در داخل و خارج از کشور نیاز به حمایت‌های مادی و معنوی از سوی سران کشور و نیز مؤسسات اقتصادی است. حمایت‌های مادی و معنوی از فعالیتهای گولن را در دو محور می توان توضیح داد.
الف: حمایت‌های مالی:
برای افتتاح مدارسی که در پنج قاره جهان گسترش می‌یابند، شرکت‌هایی در ترکیه تأسیس گردید. این شرکت‌ها برای افتتاح مدرسه در خارج از کشور به وزارت آموزش ملی ترکیه مراجعه کرده، مجوز لازم را دریافت می‌کنند.
دوستان فتح الله گولن برای افتتاح مدارس دست به تأسیس شرکتهای مختلفی زده‌اند که فتح الله گولن با استفاده از منابع انسانی و مالی شرکت‌ها، بنیادها، مؤسسات، نهادهای دولتی و خصوصی و به ویژه مراکز اقتصادی توانسته است، در کل جهان 200 مرکز آموزش علمی و تبلیغی که 170 مرکز آن در آسیای مرکزی است ـ با 1400 مَدرَس تشکیل دهد که 34 هزار محصل در آنها مشغول به تحصیل هستند.
علاوه بر آن بررسی ها نشان داده است که بسیاری از هواداران گولن، بین 5 تا 20 درصد از درآمد خود را در اختیار نهاد های وابسته به این جنبش قرار می دهند.
ب ـ حمایت‌های معنوی:
فتح الله گولن همواره از حمایت معنوی سران جمهوری ترکیه برخوردار بوده است، وی حتی با اردوغان نیز روابطی صمیمی داشت و از حامیان وی به شمار می رفت اما از چند سال قبل که اردوغان وی را به تشکیل دولت موازی و تلاش برای سرنگونی دولت ترکیه متهم کرد روابط میان آنها تیزه شد. با این وجود گولن حمایت سران ترکیه توانسته است، سریعتر به موفقیت نایل شود. به چند نمونه از حمایت های رهبران ترکیه از وی توجّه کنید:
1 ـ تورگوت اوزال هشتمین رئیس جمهور ترکیه آخرین مسافرتش را برای مدارس فتح الله گولن انجام داد. او در بیمارستان به فتح الله گولن گفت: «در خصوص فعالیتهای آموزشی، پنجاه بار به دولتمردان و وزارت خارجه سفارش کردم.»
2 ـ سلیمان دمیرل در خصوص مدارس فتح الله گولن به ادوارد شوارد نادزه رئیس جمهور گرجستان نامه فرستاد.
3 ـ بلند اجویت در حمایت از گولن می‌گفت: «اگر گولن و همراهانش آموزش معاصر را به آن کشورها نبرده بودند، ایران و عربستان سعودی در آن کشورها حالت و وضعیت مؤثرتری به دست می‌آوردند.»
4 ـ گولن می‌گوید: «از اوزال خواستم با کریم اف در ازبکستان تماس بگیرد.» [او که زیاد این کار را کرده بود] پاسخ داد: «تلفن می‌زنم ولی می‌ترسم تلفن را به رویم ببندد.»
تسامح یا افراط گرایی
«اسلام فتح‌الله گولن»، اسلامی لیبرال است که برداشت‌های متفاوتی از آیات قرآن دارد. به اعتقاد گولن، خواندن ریاضیات، فیزیک و شیمی همانند عبادت «الله» است. گولن با شعار تحمل مذهبی، تا کنون با رهبران کاتولیک‌ها، پروتستان‌ها و یهودیان جهان دیدار کرده است تا خود را به عنوان یک رهبر اسلامی میانه‌رو به جهانیان معرفی کند. گولن معتقد است سکولاریسم تا جایی که به آزادی عقیده و مذهب احترام می‌گذارد، با اسلام سازگار است.
گولن سودای پایه‌گذاری دولتی اسلامی به سبک خودش در ترکیه را دارد تا این کشور به مدلی برای الگوبرداری کشورهای مسلمان تبدیل شود؛ اسلامی که آماده سازش با همه فرقه‌ها و مذاهب و کشورهای جهان است؛ حتی رژیم اسرائیل و صهیونیست‌ها. چه اینکه، گولن از جمله مخالفان حرکت دولت ترکیه در اعزام کاروان امدادرسانی به مردم در محاصره غزه بود و به اعتقاد این داعیه‌دار رهبری مسلمانان، نباید بدون رضایت و هماهنگی اسرائیل چنین اقدامی انجام می‌شد.
جنبش گولن در ترکیه که مروج مدارا و تسامح است به یکی از بزرگترین شبکه های اسلامگرا در جهان تبدیل شده است. اما آیا این جنبش دارای ارزش های مدرنیته است یا در پس پرده دارای عناصر بنیادگرایی است؟
از کنیا تا قزاقستان، یک شبکه اسلامگرای نسبتا تازه تاسیس، میلیون ها نفر را به خود جلب کرده است. بنیانگذار این جنبش محمد فتح الله گولن یک واعظ، نویسنده و مدرس علوم اخلاقی و الهیات اهل ترکیه است که اکنون در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می کند.
جنبش گولن علاوه بر مدارس ذکر شده، دارای ارتباطاتی با موسسه های تحقیقاتی، دانشگاه ها، روزنامه، ایستگاه های رادیویی و تلویزیونی، و حتی یک بانک است. اما این شبکه عظیم به هیچ سازمان و گروهی از نوع خود شبیه نیست. این شبکه دارای ساختار رسمی و یا سازماندهی محسوسی نیست و به طور رسمی نیز عضو نمی پذیرد.
هواداران این جنبش می گویند که آنها تنها با الهام گرفتن از دیدگاه های فتح الله گولن که مروج اسلام اهل مدارا و متکی بر نوع دوستی، اخلاق، سخت کوشی و آموزش است، با یکدیگر همکاری می کنند. دیدگاه فتح الله گولن در مورد روابط بین الملل، و شیوه عملگرایانه او در رابطه با مسائل تجاری همچون استفاده از اعتبارات مالی، یکی از عوامل مهم در جذب تاجران اهل ترکیه به وی به شمار می رود.
منتقدان این جنبش اما ادعا می کنند که هدف آن دستیابی به قدرت به منظور ترویج گرایش های محافظه‌کارانه از اسلام در مسائلی همچون ازدواج و استفاده از مشروبات الکلی در سراسر جهان است و اینکه این جنبش قصد دارد هرگونه مخالفت علیه خود را سرکوب کند.
در سال های گذشته و قبل از آغاز تنش ها میان وی و اردوغان سه تن از برجسته ترین منتقدان جنبش گولن در ترکیه، روانه زندان شدند. این مسئله واکنش های منتقدانی را به همراه داشت که ادعا می کنند این جنبش به نیرویی سلطه جو در ترکیه تبدیل خواهد شد. منتقدان گولن به ویدیویی اشاره می کنند که در سال 1999 منتشر شد.
در این ویدیو گولن ظاهرا از هوادران خود می خواهد تا به عمد تلاش کنند در ساختارهای اصلی کشور و سازمان های کلیدی نفوذ کنند. گولن در این ویدیو می گوید: شما باید بدون آنکه توجه کسی را جلب کنید، وارد شریان نظام شوید تا به مراکز قدرت دست یابید. شما باید تا زمانی که تمامی قدرت کشور را در دست گرفته اید صبر کنید، تا زمانی که از تمامی توان و امکانات نهادهای قانونی در ترکیه برخوردار شده باشید.
یک سال بعد، گولن با اتهام براندازی نظام سکولار ترکیه مواجه شد. گولن از ترکیه به آمریکا رفت و ادعا کرد که ویدیوی مذکور دستکاری شده است. مدتی بعد دادگاه در غیاب وی، او را از اتهامات وارده تبرئه کرد.
آیا اردوغان راست می گوید
در سال 2002 میلادی دو جریان مهم اسلامگرای ترکیه با پیشینه و سلوک متفاوت به ائتلافی تاکتیکی دست زدند تا در برابر یک رقیب مشترک و سرسخت یعنی نظامیان و کمالیست ها، پیروزی خود را در کسب قدرت تضمین کنند. این اتحاد بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال 2007 نیز مستحکمتر شد. جریان «نقشبندیه» که هسته مرکزی تفکر حزب عدالت و توسعه را تشکیل می دهد و جریان فتح الله گولن که جامعه ای از وعاظ دینی سمتگیری آن را تعیین می کند از بیم افتادن کشور به دست جریانات نظامی رادیکال و سکولار، اتحادی را ترتیب دادند که نتایج ملموسی درپی داشت.
اختلافات درونی مین اردوغان و گولن بعد از سال 2010 از جایی نمایان شد که یک دادستان ویژه به نام «صدرالدین ساریکایا» پنج تن از ماموران اطلاعاتی ترکیه از جمله رییس سازمان اطلاعات این کشور (میت) را احضار کرد و با این اقدام یک واقعیت مهم را آشکار نمود؛ اینکه عدالت و توسعه همه ارکان حاکمیتی ترکیه را در اختیار ندارد. او با احضار این پنج تن از یک شکاف عمیق درون حاکمیت ترکیه پرده برداشت. این جنگ قدرت موجب شد تا در سال های بعد نمونه های دیگری از بروز تنش میان جریان اردوغان و گولنیست ها را شاهد باشیم که از ملموس ترین آنها مورد «فساد مالی مقامات» و پرونده «رضا ضراب» که منجر به بازداشت تعدادی از فرزندان وزرای کابینه اردوغان و برکناری تعدادی از وزاری کابینه وی شد و همچنین افشای مکالمات محرمانه سران ارشد حکومت ترکیه درباره سوریه و تحولات این کشور اشاره کرد.
در سپتامبر 2012 اصلاح قانون اساسی این امکان را برای گولنیست ها فراهم کرد تا بتوانند نهادهای دستگاه قضایی ترکیه را از آن خود کنند. آن هم به یک دلیل ساده؛ مخالفان اردوغان یا همان جنبش «گوروش» سکولارهای آموزش دیده مورد نیاز سمت های عالی در دستگاه قضایی ترکیه را در اختیار نداشت چرا که عمده افراد این جنبش در مدارس اسلامی امام خطیب تحصیل کرده بودند و این در حالی است که آموزش همیشه برگ برنده گولنیستها بوده است.
شاید در نتیجه همین قدرت روبه رشد گولنیست ها بود که سر و صدای اردوغان را که همواره به دنبال این بود تا مراکز قدرت رقیب را از میان بردارد در آورد. در همین راستا زمانیکه اردوغان آماده می شد تا لیست انتخاباتی خود را در ژوئن 2011 اعلام کند تعداد کمی از هواداران جنبش گولن، حدود 60 تا 70 نفر، در لیست وی باقی مانده بودند. با این که این مساله در آن زمان به صورت گسترده مطرح نشد اما مخالفت های جدی جنبش گولن را به دنبال داشت.
از سوی دیگر عمده اصلاحات اداری که دولت حزب حاکم در ساختار بوروکراتیک ترکیه انجام می دهد بهانه ای است برای تصفیه یا دستکم چرخش کادرهای جنبش گولن در ساختار بوروکراسی دولتی ترکیه به ویژه در وزارت آموزش که برای جنبش گولن از اهمیت بالایی برخوردار است.
با توجه به آنکه اردوغان از سال ها قبل گولن را به تشکیل دولت در سایه و تلاش برای براندازی محکوم می کند جنگ قدرت برای به دست گرفتن زمام امور در ترکیه به خوبی قابل مشاهده است.
یکی از دلایل تقابل میان اردوغان و گولن می تواند این مورد ساده باشد که در واقع جنبش گولن احساس می کند آنگونه که شایسته آن بوده پاداش حمایتش از حزب حاکم عدالت و توسعه را دریافت نکرده از همین رو در تلاش است تا مراکز قدرت بیشتری را تصاحب کند. گولن در مدارس خود افرادی را تربیت کرده که این افراد اکنون وارد نهادها و دستگاه های مختلف ترکیه شده اند و شاید از همین رو باشد که در یک هفته اخیر بیش از 50 هزار نفر از کارکنان بخش های مختلف ترکیه از کار بی کار شده اند.
منبع:مهر
انتهای پیام/
