مسجد جمعه اردبیل بنایی تاریخی با قدمتی بیش از 800 ساله

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل؛ استان اردبیل یکی از استان های تاریخی کشور بوده که تمدنی 40 هزار ساله دارد که سابقه تاریخی و باستانی آن را کاروانسراها و بناهای تاریخی و مذهبی بی‌ نظیر به جهت نوع معماری و تجمیع هنرهای ظریف ایرانی بازگو می کند.

از آثار تاریخی استان اردبیل که برخی به دوره پیش از اسلام می‌ رسد و ریشه در تاریخچه مذهبی و دینی این استان دارد می ‌توان دهکده آتشگاه، شهر هیر که هم اکنون به شهرستان ارتقا یافته و مسجد جامع اردبیل که در قدیم آتشکده بوده ‌است نام برد و هم اکنون نیز یکی از قدیمی ترین و بزرگ ترین مساجد استان به شمار می آید.

مسجد جمعه اردبیل كه تحت شماره ۲۴۸ در تاريخ ۲۸ خرداد سال ۱۳۱۵ جزو آثار ملی به ثبت رسيده است در قسمت شمال شرقی اردبيل و بر فراز تپه گورستانی مرتفع و حد فاصل كوچه های عبدالله شاه و پيرشمس الدين قرار گرفته است.

بر طبق رواياتی كه از زبان پژوهشگران مردمی و مذهبی این استان در زمان های گذشته و نیز هم اکنون نقل شده و می شود مسجد جمعه اردبیل دقيقا يک بنایی تاریخی است که پيش از اسلام برپاشده و چنين تصور می شود كه محل آن آتشگاهی بوده كه در صدر اسلام همزمان با روی آوردن مردم به دين اسلام به مسجد تبديل شده است.

مسجد جمعه یا جامع اردبيل به معنی واقعی جامع و بزرگ بوده و از شبستان های وسيع و اجزای مختلف تشکيل می شده و با آن که بخشی از شبستان آن هنگام احداث خيابان سی متری در سال 1357 و يا ساختن منازل مسکونی در 50 سال اخير به کلی منهدم گرديده ولی هنوز هم چيزی بالغ بر 1500 متر مربع از عرصه تاريخی مسجد باقی مانده و همان بافت قدیمی و تاریخی خود را حفظ نموده است.

سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل گفت: مسجد جمعه یا جامع که در برخی روایات با هر دو نام ذکر می شود پيش از قرن ششم هجری دارای شبستان و فاقد گنبد و ايوان بوده و در دوره سلجوقی گنبد و ايوان نیز به بافت آن افزوده شده است که گفته می شود این مسجد در دوره قدیم تک ايوانی بوده چرا که در تحقیقات هيچ نشانه ای از وجود ايوان های ديگر به دست نيامده است.

عالیقدری ادامه داد: قابل توجه است که هنوز هم کاوشگران امیدوارند تا در پايين ترين لايه این بافت تاریخی و کهن امکان يافتن بقايای مسجد اوليه که به چهار سده اول اسلامی بازمی گردد اتفاق بیافتد و شواهد به دست آمده از تحقیقات چند دهه گذشته نیز حاکی از این امر است.

وی بیان کرد: این بنای تاریخی از قرن هشتم هجری به بعد کاربری خود را به عنوان مسجد از دست داد و شايد زمانی در گذشته به صورت دارالحکومه يا مرکز سياسی در آمده باشد که البته شواهد به دست آمده در سنن گذشته نیز کم و کیف این مسئله را رد نمی کند که در هر صورت از قرن دهم به بعد مسجد کاملا در بافت خود تغییراتی را شاهد بوده و تغيير چهره داده و هم اکنون اطراف آن به گورستان عام تبديل شده است.

سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل یادآور شد: مسجد دوره ايلخانی علاوه بر آن که محل عبادت و برگزاری نماز عام مردم و مسلمانان بود مدرسه و دارالشفاء نيز داشت که در این زمینه شاهد ما ساختار شبستان غرب گنبدخانه است که فاقد محراب بوده و در قسمت جنوب آن رواق هايی بلندتر از کف شبستان که به احتمال محل جلوس اساتيد بوده تعبيه شده است.

عالیقدری تصریح کرد: مسجد جمعه اردبيل از گذشته و به مرور زمان صدمات زيادی خورده است که آخرين و جديدترين آن در سال ۱۳۵۷ بوده که در طی آن در جريان ساخت و توسعه امتداد خيابان سي متری، بخش زيادی از تپه تاريخی از بين رفت و بدنه شرقی محوطه محراب مسجد دچار شکستگی و رانش شد و هم اکنون اين مسجد به دليل قرار گرفتن در مسير حرکت وسايط نقليه سنگين در معرض لرزش و فرسايش هر چه بيشتر قرار دارد و خطر تخريب و فرسودگی آن را تهديد می ‌کند.

غلامرضا رحیمی، یکی از ساکنان و پیران محله پیرشمس الدین در خصوص بافت قدیمی این بنا می گوید: گرچه مرمت های دوره های مختلف چهره بنا را ناهمگون و مخدوش کرده است و بخشی از مرمت ها بسيار ناشيانه و ابتدايی صورت گرفته که هنوز هم برخی مرمت ها در حال انجام بوده ولی گفته می شود که این بنای تاریخی هیچ یک از این بناها را به بافت خود شایسته نمی بیند و در طول سال های گذشته هرگونه مرمت و بازسازی بر روی دیواره های آن فروریخته و این بنا همان بنای چندین سده قبل خود را حفظ کرده است.

وی ادامه می دهد: آن چه را که عده ای راهروهای زير زمينی نام نهاده اند، چيزی نيست جز معبری سرپوشيده که گویا راه به برخی جاده های اطراف این مسجد می برد و می توان گفت که معبری برای اتصال خیابان های مجاور به راه های ارتباطی بین شهری این استان بوده است.

عزیز میکائیلی، کارشناس مذهبی و مردمی استان اردبیل نیز می گوید: در کشور ما به ویژه منطقه آذربایجان مرثیه سرایان اردبیلی بی شک نقش ارزنده ای در روایات حماسه بزرگ عاشورا و انتقال آن به نسل های امروزی داشته اند و شاعران و مداحان این دیار قرن هاست که با سروده ها و نوای توحیدی خود پیام و خاطره نهضت عاشورا را در اذهان شیفتگان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) زنده نگه داشته اند.

وی بیان می دارد: در مرثیه های شاعران اردبیلی به واقعه بزرگ کربلا از زاویه های گوناگون پرداخت شده و در آنها حماسه دشت نینوا، مظلومیت اهل بیت (ع) و قساوت یزید و یزیدیان به زیبایی هر چه تمام عرضه شده است که در این میان وجود بناهای تاریخی از قبیل مساجد، تکایا و حسینیه هایی از گذشته تا به اکنون در ترویج و گسترش این امر بی تاثیر نبوده است.

این کارشناس مذهبی استان در خصوص وجود بناهایی تاریخی از گذشته و برخی ها نیز تا به حال اظهار می کند: مسجد جمعه استان اردبیل یکی از بناهای تاریخی و عصر سلجوقی استان است که با قدمتی نزدیک به 800 سال خود هنوز هم با همان شکل و بافت قدیمی خود یکی از مکان های تجمع عزاداران حسینی در ماه محرم می باشد که این مسجد همه ساله در این ایام میزبان خیل عظیم مردم و حتی گردشگرانی از داخل و خارج کشور است.

عضو هیئت علمی دانشگاه محقق اردبیل می افزاید: باتوجه به اینکه اینک در زمانی که امکانات مادی و لوازم متعدد تبلیغی بسیار توسعه یافته است و در اختیار حکومت اسلامی و دینداران قرار دارد انتظار می رود که سنت های اصیل و فاخر مذهبی روزبه روز احیا شود و با توجه به وجود بناهای تاریخی و مساجدی با پیشینه و قدمتی چندین صدساله انتظار می رود تا این آداب حفظ و نسل به نسل و سینه به سینه منتقل گردد.

انتهای پیام/ح