در اینکه یکی از اهداف اساسی کشورمان از ورود به عرصه مذاکرات هسته‌ای، لغو تحریم‌های ظالمانه بود و از همان ابتدا نیز ایران، این موضع منطقی و اصولی خود را به طور رسمی به اطلاع طرف مقابل رساند، تردیدی نیست. از سوی دیگر، در اینکه تمدید تحریم‌ها از سوی ایالات متحده، نقض صریح برجام و تعهداتی است که آمریکا بر اساس برجام نسبت به ایران پذیرفته است نیز شکی وجود ندارد.

حال؛ اینکه موثرترین و قاطعانه‌ترین راه مقابله با بدعهدی‌های آشکار از سوی آمریکا در قبال برجام ازجمله تمدید تحریم‌ها، ایجاد موانع بر سر راه راه مبادلات ارزی و بانکی و... چیست نیز موضوع بسیار مهمی است که نباید به سادگی از کنار آن گذشت. 

موضوع پیشران هسته‌ای و اقدام ایران مبنی بر ساخت و تجهیز آن، مقوله‌ای است که گرچه از حیث استراتژیک، برای ایران اهمیت دارد اما از سوی دیگر، اینکه آیا تصمیم ایران به ساخت و تجهیز پیشران هسته‌ای، می‌تواند وصف اقدام متقابل قاطع و موثر در برابر نقض برجام از سوی آمریکا به خود بگیرد یا خیر، موضوع مهم دیگری است که باید به بررسی جوانب و ابعاد آن پرداخت. 

**  نقض برجام در آمریکا و آغاز داستان پیشران هسته‌ای در ایران

در تاریخ 11 آذرماه سال جاری، طرح تمدید تحریم‌های 10 ساله ایران که ماه گذشته توسط مجلس نمایندگان آمریکا به تصویب رسیده بود، با 99 رأی مثبت و بدون رأی منفی در مجلس سنا به تصویب رسید.

بعد از تصویب این طرح در دو مجلس آمریکا، باراک اوباما رئیس جمهور این کشور، فقط 10 روز فرصت داشت تا تصمیم بگیرد این طرح را امضا یا وتو کند.


10 روز فرصت اوباما به اتمام رسید و رئیس جمهور مستعجل امریکا این قانون را نه امضا کرد و نه وتو؛ چراکه وتوی اوباما بی‌اثر بود. رئیس جمهور در ایالات متحده، قانونی که بیش از 67 درصد رأی اعضای مجلسین آمریکا را داشته باشد نمی‌تواند وتو کند. در واقع، وتوی او بی‌اثر است و اگر دوباره در مجلس موفق به کسب دو سوم آرا شود، به طور خودکار تبدیل به قانون شده و نیازی به امضای رئیس جمهور نیست.

این مصوبه مجلسین آمریکا به طور خودکار تبدیل به قانون جدیدی شد که محدودیت‌های اقتصادی جدیدی را علیه ایران اعمال کرد. در واقع تمدید قانون ISA را باید یک قانونگذاری جدید و نوعی وضع تحریم‌های جدید تلقی کرد که طبعاً اقدامی خلاف اصل و روح برجام و نقض آشکار و رسمی توافق هسته‌ای ایران و 1+5 است که در پی تعلل و نقض برجام توسط آمریکا و پیرو تصمیمات شورای عالی امنیت ملی و هیأت نظارت بر برجام، رییس‌جمهور کشورمان، روز سه‌شنبه 23 آذرماه سال جاری، دستورهای جداگانه‌ای را خطاب به وزیر امور خارجه و رییس سازمان انرژی اتمی صادر کرد و از آنان خواست که علاوه بر پیگیری‌های حقوقی و بین‌المللی لازم، کار طراحی و ساخت پیشران هسته‌ای را آغاز کرده و برنامه‌ریزی لازم برای مطالعه و طراحی «تولید سوخت» مصرفی پیشران هسته‌ای را صورت داده و گزارش اقدامات را ظرف 1 ماه  ارائه کنند.

همچنین روحانی در روز یکشنبه 28 آذر ماه در دیدار با «یوکیو آمانو» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در سفری یک روزه به تهران سفر کرده بود، گفت: ایران همواره به دنبال توسعه روابط مثبت و فنی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده و در آینده نیز به همکاری‌های خود با این نهاد بین‌المللی در چارچوب مقررات، ادامه خواهد داد.

روحانی با بیان اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، یکی از نهادهای مهم بین‌المللی برای اطمینان‌بخشی به مردم جهان در زمینه سلامت‌ زیست‌محیطی و کنترل تسلیحات خطرناک اتمی است، اظهار امیدواری کرد ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بتوانند همکاری‌های فنی خوبی در زمینه تولید پیشران‌های هسته‌ای برای حمل و نقل دریایی با یکدیگر داشته باشند.

**  پیشران هسته‌ای چیست؟

اما پیشران هسته‌ای چیست و چه سابقه ای در ایران و جهان دارد؟ پیشران (driving force) در واقع بخش محرک یک موتور است که بسته به محل استفاده یا سوختی که مصرف می‌کند، دسته‌بندی می‌شود. پیشران‌های هسته‌ای همانطور که از نامشان پیداست، از سوخت‌های هسته‌ای غنی شده استفاده می‌کنند که امروزه در میان شناورهای سطحی و زیرسطحی نظامی و غیرنظامی دریایی کشورهای پیشرفته(شامل نفتکش‌ها و کشتی‌های اقیانوس پیمای تجاری) دیده می‌شود.

هزینه‌های بالای دستیابی به چنین فناوری‎هایی و همچنین کاربرد آن در صنایع نظامی و تجاری باعث شده است تنها کشورهایی نظیر ایالات متحده آمریکا، روسیه، انگلیس، فرانسه، چین و هند به سمت آن بروند و از چنین تکنولوژی برخوردار شوند. در سال‌های اخیر، خبرهای متعددی از گرایش بیشتر آمریکایی‌ها، روس‌ها و چینی‌ها به سوی پیشران‌های هسته‌ای و برای استفاده در شناورها منتشر شده است؛ چون آن‌ها به خوبی دریافته‌اند که بهره‌گیری از آن، باعث کاهش هزینه‌ها، افزایش ایمنی و کاهش نیاز به سوختگیری مجدد می‌شود.

البته در ارتباط با بحث پیشران هسته ای، علی اکبر صالحی در گفت‌وگو با خبرنگار سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان؛ به این نکته اشاره کرد که در شرایط امروزی، خیلی تلاش می‌شود که از پیشران هسته‌ای برای حمل و نقل دریایی استفاده شود.

در همین راستا همچنین بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی با حضور در باشگاه خبرنگاران جوان؛ درباره نظر آمانو و آژانس در خصوص پیشران هسته‌ای گفت: بحث پیشران هسته‌ای، یک موضوع چند بُعدی است. پیشران هسته‌ای، یک رآکتور است و وقتی کوچک می‌شود، نوع سوخت آن نیز عوض می‌شود و اگر آن را برای کشتی یا زیردریایی به کار ببریم، سایز آن تغییر می‌کند.

وی با بیان اینکه پیشران هسته‌ای، یک بحث فنی بسیار پیچیده است، گفت: به موازات بحث فنی پیشران، مسائل پادمانی، پروتکلی و برجامی هم پیش می‌آید و اینکه ما تصمیم بگیریم از چه نوع سوختی استفاده کنیم، یک سری تعهدات را برای ما می‌تواند ایجاد کند.

کمالوندی با اشاره به اینکه آمانو گفت که ساخت پیشران هسته‌ای، خلاف نیست اما سوالش از ما این بود که چه نوع پیشران و اهدافی مورد نظرمان است تا از پاسخ‌هایمان به نوع سوخت برسند، بیان داشت: توضیح ما به آمانو این بود که فعلاً در حال بررسی هستیم چراکه این مسئله، بحث‌های فنی بسیاری دارد و تا زمانی که این بحث‌ها تمام نشوند، نمی‌توان توضیح قطعی در این باره داد.

همچنین مهدی فضایلی کارشناس مسائل هسته‌ای نیز در گفت‌گو با خبرنگار سیاست خارجیگروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان درباره موضوع ساخت پیشران هسته‌ای اظهار داشت: پیشران هسته‌ای، یک فناوری پیشرفته در قوه محرکه شناورهای دریایی است و به وسیله سوخت هسته‌ای، با 50 تا 60 درصد غنا عمل می‌کند.

وی با اشاره به اینکه این فناوری در تعداد محدودی از کشور‌ها از قبیل آمریکا، روسیه، چین و هند وجود دارد، افزود: این سوخت معمولاً در شناور‌های سطحی و زیرسطحی اعم از نظامی و تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ مسیر‌های طولانی و یا زیردریایی‌ها که مدت زیادی زیر آب هستند، سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند و این موجب می‌شود هر از گاهی به سطح آب بیایند؛ ولی سوخت هسته‌ای نیاز به هوا ندارد و می‌تواند مدت زیادی زیر آب باشد.

فضایلی در ادامه تصرح کرد: شاید به لحاظ اقتصادی، در زمان سرمایه‌گذاری و شروع به کار، هزینه‌های قابل توجهی داشته باشد ولی در میان‌مدت و بلندمدت، از نظر اقتصادی کاملاً به‌صرفه است.

این کارشناس مسائل هسته‌ای در ادامه افزود: کوچک بودن محل نگهداری سوخت هسته‌ای در کشتی‌هایی که از این سوخت استفاده می‌کنند را می‌توان یکی از مزایای استفاده از این نوع سوخت دانست؛ چراکه می‌توانند برخلاف کشتی‌های تجاری که مخزن سوخت فسیلی آن فضای زیادی را اشغال می کند، باربری بیشتری داشته باشند و در مسیر‌های طولانی نیاز به سوخت‌گیری مجدد ندارند.

وی خاطرنشان کرد: از آنجایی که محل  نگهداری سوخت هسته‌ای کوچک است، می‌تواند در کشتی‌‌های ایرانی مورد استفاده قرار گرفته و تولید شود و همچنین از لحاظ فناوری به کشورهای دیگر فروخته شود. پیشران‌ها راکتورهای تقریباً کوچکی هستند که می‌توانیم آن‌ها را در کشور تولید کنیم و توان داخلی ما برای تولید پیشران‌ها بالاست.

این کارشناس مسائل هسته‌ای در پایان، با بیان اینکه با توجه به کوچک بودن راکتورهای موجود در کشور، می‎توان چرخه تولید این فناوری را ارتقا داد، عنوان کرد: تولید پیشران هسته‌ای طبیعتاً یک گام مهم و ظرفیت بالقوه‌ است که هنگام تولید، مزایای بسیاری را برای کشور به ارمغان می‌آورد.

فواد ایزدی کارشناس مسائل آمریکا نیز در خصوص ساخت پیشران هسته‌ای در گفت‌وگو با خبرنگار سیاست خارجیگروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به اینکه ساخت پیشران هسته‌ای توسط ایران، مغایرتی با برجام ندارد، اظهار داشت: در توافق نامه برجام، هیچ گونه محدودیتی در خصوص ساخت پیشران هسته‌ای برای ایران وجود ندارد.

وی افزود: دستور رئیس جمهور مبنی بر ساخت پیشران هسته‌ای، طبق بند هفتم مصوبه هسته‌ای مجلس، به‌ منظور حراست از امنیت و منافع ملی کشور و حمایت از متحدین در مقابله با تروریسم است. در این زمینه همه نهادهای ذیربط موظف هستند تدابیر لازم را نسبت به تقویت توانمندی‌های دفاعی جمهوری اسلامی ایران در همه زمینه‌های آفندی و پدافندی از جمله هوایی، دریایی، زمینی، موشکی و ایجاد پدافند در مقابل حملات هسته‌ای و ساخت پیش‌ران‌ها، باطری‌های هسته‌ای، تصویربرداری نوترونی و پزشکی هسته‌ای، با قوت و جدیت به پیش ببرند و در مورد آن‌ها برنامه‌ریزی و اقدام لازم را عملیاتی کنند. 

این کارشناس در پایان تأکید کرد: سوخت هسته‌ای، جز صنایع پیشرو در کشتی‌سازی و تولیدات صنعتی در دنیا است و از همین رو همانند صنعت هسته‌ای در پیشرفت کشور حائز اهمیت است.

** یکی از کاربردهای مهم پیشران‌های هسته‌ای، در بخش نظامی است

البته به دنبال اتخاذ این رویکرد از سوی ایران، نه آمریکا و نه روسیه، این اقدام را مغایر برجام ندانستند.

یکی از موارد و کاربردهای مهم پیشران‌های هسته‌ای، استفاده از آن‌ها در موضوعات نظامی است تا جایی که زیردریایی هسته‌ای، ناوهای هواپیمابر و زیردریایی‌های مسلح و حامل موشک‌های تهاجمی بالستیک و کروز از آن بهره می‌گیرند. این مسأله از مهمترین ابزارهای بازدارندگی هسته‌ای نیز به شمار می‌رود. پنهان بودن تقریباً کامل این زیردریایی‌ها از دید دشمن باعث می‌شود تا از هر گونه حمله پیش‌‎دستانه در امان باشند و اصل نابودی متقابل در صورت آغاز جنگ هسته‌ای را تضمین کنند.

ساخت پیشران هسته‌ای را می‌توان شروع دوباره‌ چرخه صنعت هسته‌ای در کشور بعد از برجام و تمدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران دانست؛ هرچند که این تصمیم، کمی دیر اتخاذ شد. از سوی دیگر، نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد اینکه نمی‌توان با قاطعیت، اقدام به ساخت و تجهیز آن را پاسخی مناسب و درخور به بدعهدی‌های طرف مقابل به ویژه آمریکا محسوب کرد و به همین دلیل، به نظر می‌رسد باید پاسخ محکم‌، موثر و قاطعانه‌ از سوی ایران در قبال نقض برجام اتخاذ شود. این نکته به ویژه از این جهت اهمیت دارد که به نظر نمی‌رسد آمریکا از قِبَل این اقدام ایران، تهدید خاصی احساس کند. 

گزارش از سارا صفری

انتهای پیام/