به گزارش خبرنگار حوزه میراث و گردشگری گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛شهرستان زابل یکی از شهرستانهای استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران است. این منطقه در قدیم نیز جزء مهمی از ایران بزرگ بود و در شاهنامه فردوسی از آن به نام زابلستان نیز یاد شده است. بخش بزرگی از این شهردر زمان قاجار به دلیل نفوذ انگلیس بر طبق معاهده پاریس از ایران جدا (بنام سیستان عامه) شد ودر اختیار افغانستان قرار گرفت و مابقی  شهرکه هم اکنون  نیز وجود دارد به نام سیستان خاص در ایران ماند. این منطقه مهد و خاستگاه داستان معروف شاهنامه فردوسی در مورد پهلوانان اساطیری ایران باستان مانند سام، زال و رستم بوده  و زادگاه سورنا سردار رشید سپاه ایران در عهد اشکانی است.این سردار موفق شد بر رومیان و فرمانده آنها کراسوس (کراسوس قبلاً اسپارتاکوس را شکست داده بود) چیره شود و یعقوب لیث صفاری که به حکومت اعراب بر ایران پس از دویست سال خاتمه داده  و آنان را از ایران بیرون رانده بود و زبان و دانش پارسی را گسترش داد .

منطقه زابل به دلیل روح استقلال طلبی و آزاد منشی مردم آن و ارادت خاصی که  به اهل بیت پیامبر دارند، به دارالولایه مشهور بوده است و اولین اقوامی بودند که به خونخواهی امام حسین ( ع ) به پا خواستند و در طول تاریخ همواره با دشمنان اهل بیت پیامبر در ستیز و دشمنی بودند، به همین دلیل چندین بار توسط حاکمان اموی و عباسی مورد هجوم قرار گرفت و خسارات زیادی به این خطه وارد شد.

دریاچه هامون  که در اوستا بانام مقدس و به نام دریاچه کنس اویه یا کیانسه از آن یاد  و مکان نگهداری نطفه زرتشت و ظهور مجدد او و سوشیانتها  تلقی شده است، بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین در ایران محسوب می شود،در زابل واقع شده است.

شهرستان زابل در قدیم سیستان سکستان، سجستان و نیمروز نامیده می‌شد. محلی که امروز به آن زابل نامیده می گویند در گذشته زمین هایی با تپه‌هایی از ماسه‌های روان و رسوبات دریایی بود که  قسمتی ازآن در مسیر رودخانه هیرمند قرار داشت. با کم شدن آب رودخانه بر وسعت خشکی‌های اطراف آن افزوده شد و با اتصال این منطقه به روستای حسین‌آباد، آبادی بزرگی تشکیل شده است. بعدها تأسیس پادگان نظامی بر اهمیت آن افزود. در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی بر طبق مصوبه هیئت وزیران، آن آبادی را زابل نامیدند و در سال ۱۳۱۶ شمسی به مرکز سیستان تبدیل شد. زابل امروزی شهری نسبتاً توسعه یافته و مجهز به انواع خدمات مورد نیاز جامعه شهری است.

شهر سوخته، نام بقایای دولت شهری باستانی در ایران است که در ۵۶ کیلومتری شهر زابل ، در حاشیه جاده زابل-زاهدان در شرق ایران و در استان سیستان و بلوچستان دیده می شود..این شهر در روی آبرفت‌های مصب رودخانه هیرمند به دریاپه هامون و زمانی در ساحل رودخانه بنا شده بود.

دورهٔ بنای شهر سوخته با دوره برنز تمدن جیرفت مقارن است و زروانیان در حدود ۶۰۰۰۰ سال پیش در این شهر زندگی می‌کرده‌اند.

در سی‌وهشتمین اجلاس یونسکو در تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۴ مطابق با ۱ تیر ۱۳۹۳ شهر سوخته به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این محوطه باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو محسوب می‌شود که هم اکنون به دلیل برخورداری از قدمت ۵۰۰۰۰ ساله به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای باستانی دنیا شناخته می‌شود.

 کلنل بیت، یکی از مأموران نظامی بریتانیا از نخستین کسانی است که در دوره قاجار و پس از بازدید از سیستان به این محوطه اشاره کرد و نخستین کسی است که در خاطراتش این محوطه را شهر سوخته نامید،وی آثار باقی‌مانده از آتش‌سوزی را در این شهر دید. پس از او سر اورل اشتین با بازدید از این محوطه در ۱۹۳۷۷، اطلاعات سودمندی در خصوص این محوطه بیان کرد. سپس شهر سوخته توسط باستان‌شناسان ایتالیایی به سرپرستی مارتیسو توزی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ بررسی و کاوش شد. پس از آن سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان تا به امروز مسئولیت کاوشگری در این بخش از سیستان و بلوچستان را به عهده دارد. تعدادی از نشانه‌های مذهبی زروانیان نیز در این حفاری‌ها بدست آمد.

بر مبنای یافته‌های باستان شناسان شهر سوخته ۲۸۰ هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می‌دهد که این شهر پنج قسمت اساسی  داشت که شامل بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر سوخته؛ بخش‌های مرکزی؛ منطقه صنعتی؛ بناهای یادمانی؛ و گورستان می شود.این مناطق  به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم هستند. بخش مسکونی هشتاد هکتار از شهر سوخته را تشکیل می‌داد.

پژوهش‌ها نشان می دهد  محوطه شهر سوخته بر خلاف اکنون که محیط زیستی کاملاً بیابانی دارد و فقط درختان گز در آنجا دیده می‌شود، در پنج هزار سال قبل از میلاد منطقه‌ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع و بسیار مطلوب بود و درختان بیدمجنون، افرا و سپیدار فراوانی در آنجا وجود داشت.دریاچه هامون در ۳۲۰۰۰ سال قبل از میلاد دریاچه‌ای بزرگ و پرآب بود و چندین رودخانه دائمی مانند هیرمند آنرا تغذیه می‌کرد، هم اکنون نیز کم و بیش هیرمند و رودخانه‌های دیگر این دریاچه را غالباً به صورت فصلی تغذیه می‌کنند؛ ولی افت بیش از اندازه آب در این رودخانه‌ها به علت رعایت نکردن پروتکلهای فی‌مابین دو کشور همسایه، ایران و افغانستان، و برداشت بی‌رویه آب درون خاک افغانستان سبب خشکی دریاچه هامون و مناطق اطراف آن شده‌است. در اطراف دریاچه هامون، در آن زمان نیزارهای وسیعی وجود داشته‌است. همچنین کاوش ها نشان می‌دهد که نهرها و شاخه‌های قوی آبیاری از آن منشعب می‌شد. در بررسی‌های منطقه‌ای در اطراف شهر سوخته بستر نهرها و آبراه‌های گوناگونی پیدا شده است که می‌توان گمان برد به مزارع کشاورزی آن شهر آب می‌رسانده‌اند.

شهر سوخته مرکز بسیاری از فعالیت‌های صنعتی و هنری بود، در نوبت ششم کاوش در شهر سوخته نمونه‌های جالب و بدیعی از زیورآلات به دست آمد.  در جریان حفاری‌های نوبت‌های گذشته در شهر سوخته مشخص شد، سکنان شهر سوخته برای صنایع ،ساخت سفال و جواهرات در این منطقه، از درختان موجود در طبیعت اطراف برای سوخت استفاده می‌کرده‌اند.

باستان شناسان با یافتن مهره‌ها و گردنبندهایی از لاجورد و طلا در یک گور، پس از پژوهش دربارهٔ روش‌های ساخت ورقه‌ها و مفتول‌های طلایی دریافتند صنعتگران شهر سوخته با ابزار بسیار ابتدایی در آغاز صفحات طلایی بسیار نازکی به قطر کمتر از یک میلیمتر تهیه می کردند،سپس آنها را به شکل استوانه‌ای لوله در می آوردند و بین استوانه‌های طلا مهره‌های لاجورد قرار می‌دادند.

در شهر سوخته انواع سفالینه‌ها و ظروف سنگی، معرق کاری، انواع پارچه، و حصیر یافت شد این آثار نشان دهنده وجود چندین نوع صنعت، به ویژه صنعت پیشرفته  نساجی در آن جا است.

تاکنون ۱۲ نوع بافت پارچه یکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهیگیری در شهر سوخته به دست آمده است و با تحقیق دربارهٔ اشیاء حصیری مشخص شده است مردم این شهر با استفاده از نیزارهای باتلاق‌های اطراف دریاچه هامون سبد و حصیر می‌بافتند. از این نی‌ها نیز، برای درست کردن سقف ساختمانها استفاده می کردند. صید ماهی و بافت تورهای ماهیگیری نیز از دیگر پیشه‌های مردمان شهر سوخته بوده‌است.

تنها، مسأله وسعت نیست که شهر سوخته را به یکی از بزرگترین شهرهای باستانی ایران و خاورمیانه تبدیل کرده است. بلکه یافته های متنوع شهرسوخته باعث تعجب باستان شناسان گردیده است. برای نمونه به مثال های زیر توجه کنید:

۱اولین جراحی مغز در ۴۸۰۰ سال پیش در شهر سوخته انجام شده است.

۲ساکنان شهر سوخته کفش تولید می کرده اند و صنعت کفاشی داشته اند.

۳ کهن ترین انیمیشن ( جان بخشی ) و تصویر متحرک در شهر سوخته یافت شده است که در این انیمیشن بزی به یک بوته گیاه نگاه می کند و از آن بالا می رود.

۴ برای اولین بار در ۳۰۰۰ ق. م شتر در شهر سوخته مورد استفاده قرار گرفته است.

۵ یک خط کش چوبی باستانی با دقت نیم میلی متر در شهر سوخته یافت شده است.

۶ مردمان آن روز شهر سوخته از شطرنج و تخته نرد استفاده می کرده اند.

۷ مراکز صنعتی مردم شهر سوخته خارج از شهر بوده است.

۸ تعدادی لوله های سفالی در شهر سوخته پیدا شده که احتمالاً جهت آب رسانی یا دفع فاضلاب استفاده می شده است.

۹ پارچه هایی که در شهر سوخته یافت شده مطلقاً در هیچ کجای ایران یافت نشده است .

۱۰صنایعی مانند ریسندگی، خراطی، معرق سازی، مرمرسازی، سفال گری، مهرسازی، حصیربافی و ساخت ابزار فلزی در شهر سوخته وجود داشته است.

مجموعه این عوامل در کنار عوامل بی شمار دیگر، شهر سوخته را به یکی از شگفتی های دنیای باستان تبدیل کرده است.

حمله اقوام مهاجم همسایه، تغیر مسیر رودخانه هیرمندوآتش سوزی را از جمله مهم ترین علل تخریب ناگهانی تمدن شهرسوخته ذکر کرده اند.

انتهای پیام/