این مسجد در خیابان اقبال ارومیه و در میان بازار تاریخی این شهر که بزرگترین بازار در ارومیه است جا خوش کرده است و یکی از رکن‌های اصلی بافت تاریخی و فرهنگی شهر به حساب می‌آید.

بنیاد محراب مسجد با توجه به کتیبه وسط محراب سال ۶۷۶ ه. ق. و بدست عبدالمومن بن شرفشاه النقاش التبریزی پایان گرفته و از نظر گچ بری از شاهکارهای بی بدیل معماری دوره ایلخانی محسوب می‌شود و آنرا به پارچه ظریف توری تشبیه کرده اند که با گچبری‌های ماهرانه و نقوش جالب و بی همتا به همدیگر تافته و بافته اند. مسجد دارای آثاری از ادوار مختلف تاریخی است.

 

میرزا رشید ادیب الشعرا در تاریخ افشار از مرمت و تعمیر مسجد بفرمان رضا قلیخان بیگلر بیگی افشار در سال ۱۱۸۴ و بدستور نجفقلی خان بیگلر بیگی افشار در سال ۱۲۵۰ خبر میدهد.

بالاخره در سال ۱۲۸۷ ه. ق. گنبد مسجد به دستور یوسف خان شجاع الدوله حکمران ارومیه مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.

برخی از محققین و باستان شناسان بر این اعتقاد دارند که این مسجد قبلا آتشکده بوده وبعد از تسلط مسلمین به مسجد تبدیل شده است، باستان شناسان از نظر سبک معماری گنبد خانه مسجد را متعلق به دوره سلجوقیان میدانند، چون سبک تزیینات، گچ بری‌ها، ستون بندی‌ها و طاق‌های مسجد عیناً شبیه به سبک معماری سلجوقیان است.

 

 

آنچه که از ویژگی‌های معماری سلجوقی در این بنا بارز به نظر می‌رسد، تبعیت از الگوی پلان چهار طاقی، توجه به استحکام بنا و استفاده از مصالح مقاوم در ساخت بناست که امروز نشان از معماری بی نظیر و اصیل ایرانی اسلامی دارد.

مسجد جامع ارومیه دارای سه ورودی است که بعد‌ها به محوطه‌های ستوندار پیوند زده شد، از طرفی یکی از ورودی‌های بازار تاریخی ارومیه نیز به سمت مسجد جامع باز می‌شود.

گفتنی است که قسمت‌های داخلی شبستان گنبد دار این مسجد سفیدکاری شده و دارای کتیبه‌های جدیدی با زمینه سیاه است، همچنین بر روی دیوارهای مسجد سه کتیبه وجود دارد که یکی مربوط به دوره فتحعلی شاه، دیگری مربوط به سال ۱۳۰۳ هجری قمری و دیگری مربوط به تاریخ ۱۳۴۹ است که هرکدام دارای زیبایی‌های منحصر به فرد و قابل توجهی هستند.

 

 

در قسمت پایینی گنبد مسجد تاریخی ارومیه کتیبه‌ای به خط کوفی نیز وجود دارد که بر اساس گفته‌های کارشناسان و محققان این کتیبه همزمان با کتیبه تاریخی محراب ساخته شده است.

طبق گفته باستان شناسان تاریخ تجدید بنای این مسجد معلوم نیست، اما محراب آن در تاریخ ۶۷۶ هـ. ق. ساخته شده است.

در تاریخ ۱۱۸ هجری قمری نیز به فرمان رضا قلی خان بیگلر بیگی افشار و حاکم ارومیه بازسازی و تغییراتی در این مسجد صورت گرفته است و بر همین اساس در دوره‌های مختلف بنا به دستورهای حاکمان در هردوره این بنا مورد بازسازی و معماری قرار گرفته است.

طبق دستور بیگلر بیگی افشار در سال ۱۱۸۴ حجراتی به استناد کتبه موجود در ورودی کوچک مسجد در اطراف حیاط برای طلاب علوم دینی ساخته و آیات قرآنی با خط نستعلیق با زمینه مشکی در شبستان اصلی نوشته شده است.

 

از خصوصیت‌های بارز این مسجد شباهت قسمت قدیمی آن با کاخ ساسانی دامغان است و بنابر روایتی، ساخت مسجد پیش از این معبدی دوره ساسانی بوده است، هسته نخستین مسجد جامع ارومیه، شبستان گنبد داری در وسط است که ساختمان آن به دوران سلجوقیان و قرن ششم هجری قمری تعلق دارد و ۴۰ ستون متصل به این شبستان گنبددار مربوط به دوران ایلخانی هستند.

گزارش از ندا موسی زاده

انتهای پیام/م