به گزارش  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان،شهر اصفهان را همه می شناسند، شهر زیبایی که آوازه هنر و معماریش قرن هاست که نه تنها در ایران، بلکه در دورترین نقاط جهان پیچیده است. از هر کوچه و خیابان که بگذری، نقشی از هنر ناب و بی نظیر معمارانی می بینی و با اینکه صدها و هزاران سال پیش در دیار نصف جهان می زیستند، هنوز نام و یاد و هنرشان در یاد و دیدگان انسان امروز جاری است.

هرچند نام سی وسه پل، پل خواجو، مسجد امام و میدان نقش جهان برای همه آشناست و شکوه و ظرافت از آنها موج می زند ولی نباید از سایر آثار معماری اصفهان غافل شویم. حمام ها، خانه های تاریخی، پل ها، بازارها، مدارس و مساجد زیادی در این شهر وجود دارند که همه وهمه در کنار هم لقب نصف جهان را برازنده این شهر کرده اند.

یکی از کم نظیرترین آثار تاریخی این شهر، مجموعه تاریخی علی قلی آقا از اثرات هنری معماری و شهر سازی دوران صفویه است که در محله بید آباد واقع شده و شامل بازار و چهار سوق ، مسجد، مکتب خانه ، حمام، زور خانه و کاروانسرا و دکان های کسبه مختلف بوده که متاسفانه به مرور زمان قسمت هایی از این مجموعه تخریب و بجای آن بناهای جدید احداث شده است.

علی قلی آقا یکی از خواجه‌سرایان نیکوکار زمان شاه سلطان حسین صفوی بود که در زمان حیاتش، مسجد و حمام و بازار و سرا و چهار سوق زیبایی به نام خود و در محله بید آباد اصفهان ساخت. او برادر خسروآقا بود که حمام خسروآقا هم مشهور است.

تلفیق و کنار هم قرار گرفتن مسجد ، حمام و بازارچه از ویژگی محلات قدیمی اصفهان بوده است که در علی قلی آقا این ویژگی بیشتر به چشم می خورد.

مسجد علی قلی آقا

از جلوی مسجد علی قلی آقا مادی فدن یا فدا عبور می‌کند و سردر مسجد به سمت مغرب است. مسجد، صحن نسبتاً کوچک و زیبایی دارد و شبستان آن با کاشی‌هایی از نوع گره کاری تزئین شده‌است. کتیبه سردر به خط ثلث قهوه‌ای رنگ به خط علی نقی امامی و تاریخ ۱۱۲۲ هجری قمری است.

در این کتیبه به نام شاه سلطان حسین و علی قلی آقا اشاره شده‌است. شبستان زیبا و نفیس مسجد در شرق حیاط قرار دارد و بر کتیبه آن با خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی لاجوردی اشعاری نوشته شده‌است. مفاد این اشعار حاکی از این است که شبستان در سال ۱۲۹۷ هجری قمری زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به مسجد افزوده شده‌است. خطاط این کتیبه عبدالجواد و استاد کاشیکار آن محمد اسماعیل است.

در جنوب ايوان محراب زيبايي است كه ازاره آن سنگ مرمر و ديوارهای بالا با كاشيكاری معرق تزئين شده است.

مسجد علی قلی آقا كه به همت و پايمردی افراد نيكوكار ساخته شده است. اين مسجد به لحاظ وجود خطوط زيبای ثلث و نستعليق مربوط به عصر صفويه و قاجار و كاشيكاری نفيس يكی از بناهای ارزشمند اصفهان به شمار می رود.

یکی از گردشگران ایرانی که با دقت مشغول نظاره کاشی کاری های این بنا است می گوید: چند سال پیش که به اصفهان آمده بودم از این مجموعه تاریخی و زیبا اطلاع نداشته و از ان بازدید نکرده بودم، اما با دیدن این مجموعه زیبا به دوستان و هموطنان خود پیشنهاد می کنم در سفر به اصفهان فرصت بازدید از مجموعه علی قلی اقا را از دست ندهند.

حمام علی قلی آقا

در مقابل مسجد، حمام علی قلی آقا واقع شده که قسمت اعظم آن ویران شده و مقداری از کاشی‌های نفیس آن به کاخ چهلستون انتقال یافته‌است و در سال‌های اخیر مرمت و بازسازی شد. این بنا پنجره ای است به گذشته پرافتخار ایران زمین که با زبانی گویا، جایگاه والای میهن مان را در آسمان هنر و معماری می ستاید.

حمام علی قلی‌آقا از نوع معماری سبک اصفهان در اواخر عصر صفوی است. بنای حمام شامل دو حمام بزرگ و کوچک و فضای چال‌حوض است. هر یک از این دو حمام از دو بخش اصلی سربینه و گرم‌خانه تشکیل یافته است، به طوری که در آن دوره مردان و زنان به صورت جداگانه می‌توانستند از آن استفاده کنند و نشانه ای از پیشرفته بودن شبکه های آبرسانی و اهمیت بهداشت در روزگار گذشته را نمایان می کند.

شکل قائده سربینه حمام بزرگ، به شکل هشت ضلعی منظم طراحی شده است و در اطراف سربینه سکوهائی طراحی شده که فضاهای پشت آنها با طاق نماهای مدور تزئین یافته و همچنین گنبد میانی سربینه بر هشت ستون بزرگ سنگی استوار است. تزئینات سقف حمام به صورت رسمی بندی است و نورگیرهای سقف به صورت منظم از فضای اطراف به سمت مرکز سقف به صورت منظم طراحی شده‌اند که در مواقع مختلف روز با ایجاد سایه روشن بر زیبائی تزئینات سقف می‌افزاید.

بر روی طاق ها و دیوارها نقاشی هایی مربوط به اواخر صفویه به چشم می خورد که بعضی از آنها در دوره پهلوی تراشیده شده و جای خود را به نقاشی های رنگ روغن ساده ای داده است که شخصی گمنام از خود برجا گذاشته است. اما کاشی کاری های ظریف حمام توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. رنگ بندی مناسب آنها در قسمت ورودی و رختکن، بسیار استادانه است ضمن اینکه تصویری در کنار استخر بزرگ حمام مشاهده می شود که منسوب به بانی حمام، علیقلی خان است.

مدیر حمام علی قلی اقا با اشاره به اینکه این حمام یکی از بی نظیرترین جاذبه های گردشگری اصفهان است که از دید برخی گردشگران پنهان می ماند بیان داشت: علاوه بر کاشی کاری و گچ بری هنرمندانه این بنا، سیستم جریان اب، نورپردازی و گرمایش این مکان بسیار جالب توجه است و نشان دهنده هوش و ذکاوت معماران آن است چرا که بدون تجهیزات پیشرفته امروزی، تمام اصول علمی در ساخت این خمام رعایت شده است.

مخزن حمام از سوختن چوب و زغال گرم می شد و حتی دود حاصل از آن را به داخل لوله هایی که در کف وجود دارد هدایت می کردند تا برای ضدعفونی و گرم کردن سایر قسمت ها نیز مورد استفاده قرار بگیرد، بدین ترتیب از کمترین انرژی موجود، به بهترین وجه استفاده می کردند.

در چند جای حمام در کنار حوضچه ها، سنگ های یک تکه و سفید رنگی به اندازه یک متر دیده می شود که سطح آنها آجدار و دارای برجستگی های ملایمی است. تعجب نکنید اگر بگوئیم که از این سنگها برای ماساژ دادن استفاده می کردند. این سنگها مانند تکیه گاه صندلی و عمود بر حوضچه ها طراحی شده اند و از حفره بالای آنها آب گرم بر سطح آجدار جاری می شد ونقش یک ماساژور را بازی می کردند.

آب به خاطر اختلاف سطح میان مخازن و حوضچه ها و فواره ها، به گردش در می آمده و برای به جریان انداختن آب، لوله ها را شیب دار طراحی کرده اند. یکی از مواردی که هنگام بازدید حمام توجه شما را به خود جلب خواهد کرد وجود تعداد زیادی فواره ها و جوی های آب است که تقریبا همه جا دیده می شوند. این فواره ها باعث م یشوند تا صدای دلنشین آب در فضای بسته حمام بپیچد و در همه جا به گوش برسد تا کسانی که برای شستشو به گرمابه آمده اند، ساعتی به آرامش برسند و خاطر از دغدغه های روزمره بشویند.

جالب است بدانیم از نظر روانشناسان صدای آب، تأثیر بسیار مثبتی بر اعصاب و روان انسان دارد و بسیاری از بیماری های روحی را درمان می کند. و جالب تر اینکه پدران ما در گذشته های دور و نزدیک بخوبی به این نکته واقف بودند به همین دلیل است که در بیشتر آثار معماری و تاریخی ایران مانند مساجد و باغ ها، آب به عنوان عنصری حیاتی و مقدس تلقی می شده وجوی ها و فواره ها، جزء جدانشدنی عمارت ها به شمار می آمدند.

یکی از نکات جالب این گرمابه، سیستم نوردهی آن است. روشنایی از روزنه هایی تأمین می شود که بر روی سقف گنبدی شکل حمام تعبیه شده، دراین روزنه ها شیشه های محدبی و عدسی شکل وجود دارد. خاصیت محدبی این شیشه ها علاوه بر جلوگیری از اتلاف انرژی، باعث شکست نور شده و روشنایی را پخش می کند. در واقع مهندسان و معماران بنا از خاصیت ذره بین، برعکس استفاده کرده و براحتی فضای داخل حمام را روشن کرده اند. ویژگی جالب دیگر اینکه شیشه ها از یک طرف نور را عبور می دهند و کسی که در پشت بام باشد نمی تواند داخل حمام را ببیند.

استفاده از حمام برای همه مردم آزاد بوده و از سحرگاه تا نیم روز مردها و از ظهر تا غروب زنان استحمام می کردند. البته در بعضی دوره ها مانند دوره قاجار، ثروتمندان و افراد با نفوذ ساعاتی گرمابه را قرق یا اجاره می کردند و اجازه ورود را تا زمانی که خود مشغول استحمام بودند به مردم عادی نمی دادند.

جمعی از گردشگران خارجی توجه مرا به سوی خود جلب می کنند. به طرفشان رفته و متوجه شدم یکی از آنان کمی به زبان شیرین فارسی تسلط دارد. از او پرسیدم از کجا  آمده و نظرش در مورد این حمام چیست: خود را پیتر معرفی کرد و گفت از کشور انگلیس به ایران امده است.

پیتر ادامه داد: یکی از زیباترین مکان هایی که در طول سفر خود دیده ام اینجا است، این حمام بیان کننده هوش و ذکاوت ایرانیان در سال های گذشته تاریخ است، صدای آبی که اینجا به گوش می رسد فضای جالبی را برایم پدید اورده است.

منجمی، مدیر موزه علی قلی آقا در باره این حمام گفت: حمام علی قلی آقا اصفهان یا همان موزه حمام علیقلی خان با وسعت 983 مترمربع در دوره حاضر تغییر کاربری داده و تبدیل به موزه مردم شناسی شده و در معرض دید عموم گردشگران قرار گرفته است.

چهار سوق علی قلی آقا

چهارسوق و یا همان بازار قدیمی علی قلی آقا که از یک سو به زورخانه قدیمی و از سوی دیگر به مسجدتاریخی علی قلی آقا راه دارد، یکی از بازار های تاریخی و زیبای شهر اصفهان است که دکان های قدیمی و سقف گنبدی شکل ان ، حال و هوای بازارهایی مانند قیصریه را تداعی میکند.

مغازه هنرهای دستی این بازار بیش از سایر پیشه ها خودنمایی می کند و ضرب اهنگ هنرمندان که با دستان توانمند خود نقش و نگار را بر روی فلز و چوب می نگارند، روح انسان را تازه می کند.

زورخانه قدیمی این مجموعه علاوه بر زیبایی های تاریخی، بازگو کننده فرهنگ زیبایی جوانمردی و پهلوانی در میان مردم این دیار کهن است که همواره میزبان پهلوانان نامی و پرافتخار این دیار بوده است.

شهردار اصفهان در باره این مجموعه تاریخی می گوید: مجموعه علی قلی آقا یکی از آثار تاریخی و کم نظیر شهر اصفهان است که باید برای معرفی و شناساندن ان به گردشگران داخلی و خارجی تلاش بیشتری انجام شود.

جمالی نژاد افزود: در استانه عید نوروز در این مجموعه هم خانه تکانی انجام شد و با آب و جاروی چهارسوق و غباروبی زورخانه و عطرافشانی مسجد علی قلی اقا طراوت و زیبایی این مجموعه دوچندان شد و آماده قدم های گرم گردشگران خواهد بود.

گزارش از سولماز محمدی

انتهای پیام/م