به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوانبا سفر به جنوب کشور همچون خلیج فارس و دریای عمان گونه هایی رامشاهده می کنیم که شاید برایمان جذاب باشند، اما به نظر می رسد بعضی از این گونه ها در تمام نقاط بسیار کم ویا کاملا نابود شده اند که از جمله این گونه ها می توان به وال ها اشاره کرد.

در خلیج فارس و دریای عمان به کمک مشاهده صیادان تاکنون 19 گونه وال ایرانی  به ثبت رسیده که زیستگاه های اصلی این گونه ها در چهار ایستگاه جنوبی کشور یعنی خوزستان ،بوشهر،هرمزگان و سیستان و بلوچستان است.

وال های گوژپشت در اطراف جزایر قشم وجزایر چهارگانه استان بوشهر،پروپویزها در منطقه حفاظت شده "حرای قشم" و "دلفین بینی بطری" بین جزایر قشم وهنگام ،جمعیت هایی هستند که به صورت ثابت درتمام طول سال مشاهده می شوند.

وال ها پستاندارانی بزرگ و دوست داشتنی وبزرگترین جانوران روی زمین هستند که ازجانوران کوچک آب، تغذیه می کنند. قلب وال فقط 9 بار در دقیقه می تپد. زبان و قلب یک وال ماده ی 209 تنی که توسط شکارچیان در اقیانوس اطلس صید شده بوده به ترتیب 73/4 تن و 5/698 کیلوگرم وزن داشته است. وال آبی( یکی از والهای بالین دار) وقتی که بترسد ،می تواند تا مدت ده دقیقه با سرعت 37 کیلومتر در ساعت حرکت کند، نوزاد این حیوان در هنگام تولد بین 4/6 تا 7/8 متر طول و تا 3/3 تن وزن دارد.

وال ها پستانداران آبزی بزرگی هستند که هوا را از میان چاله به ریه می کشند، این وضعیت با ماهی ها که از آبشش ها برای تنفس استفاده می کنند متفاوت است. وال ها تمام زندگیشان را در آب سپری می کنند، آنها و گاوهای دریایی تنها پستاندارانی هستند که تمام عمرشان را در آب سپری می کنند،وال ها بچه زا هستند و نوزادان خود را با استفاده از غدد شیری تغذیه می کنند.

وال ها ی بالین دار متعلق به راسته آب بازان هستند ،این ها از سه راسته زیر تشکیل شده اند که عبارتند از:
- والهای بالین دار
- والهای دندان دار
- والهای منقرض شده

وال های بالین دار شامل 4 خانواده و 14 گونه هستند. نام خاص آنها از کلمه یونانی Mystidos به معنای نا شناخته مشتق شده است. وال ها ی بالین دار از وال های دندان دار بزرگترند و ماده های این جانور نیز نسبت به نرها بزرگتر هستند.

وال های دندان دار همانطور که از اسمشان پیداست، در دهان خود دندان دارند. از دیگر ویژگی های مشترک آنها وجود یک سوراخ بازدم در بالای سر آنهاست، در حالی که والهای بالینی دو سوراخ در بالای سر خود دارند. این گونه والها از اندامی به عنوان ملون در سر خود برای متمرکز کردن امواج صوتی خود استفاده می کنند. مغز آنها بزرگ است و عمدتا حیوانات باهوشی محسوب می شوند.

مهم ترین انواع والهای دندان دار کدام است؟

1. نهنگ قاتل، طول: حداکثر 9 متر ،رنگ: پشت سیاه و شکم سفید، تکه ای به رنگ خاکستری در عقب باله پشتی، تکه ای سفیدرنگ درست زیر چشم‌ها ،باله پشتی: انحنا به سمت عقب، در وسط بدن، حدود 1.8 متر ارتفاع ،دم: کوتاه و پف دار
این نهنگ ها به طور گروهی زندگی و حرکت می کنند و قدرتمندترین شکارچی دریا محسوب می‌شوند، غذای آنها را شیرهای دریایی، کوسه ها و سایر حیوانات دریایی تشکیل می دهند و فرزندان آنها تا پایان عمر و حتی پس از بچه دار شدن با والدین خود زندگی می کنند.
2. عنبرماهی، طول: حداکثر 18 متر ،رنگ: خاکستری تیره متمایل به قهوه‌ای
نهنگ اسپرم یا عنبرماهی بزرگترین گوشتخوار دنیا است، شکل منحصر به فرد آنها به علت سر بسیار بزرگ است که یک سوم طول حیوان را تشکیل می دهد. نام خود را از روغن مومی شکلی که در سر حیوان وجود دارد، گرفته است. این روغن کیفیت بسیار بالایی دارد و قبلا به عنوان سوخت چراغ و بعدها به عنوان ماده خوشبو کننده یا روانکار صنعتی مورد استفاده بوده است، از این رو این نوع نهنگ در طول تاریخ بسیار بی رحمانه مورد شکار قرار گرفته است. غذای محبوب این نهنگ هشت پایان دریایی است.
3. پرپواز دال ،طول: حداکثر 2.2 متر، باله پشتی: کوچک و مثلثی شکل ، رنگ: سیاه با تکه های سفید در پهلوها
این نهنگ تنها در اقیانوس آرام شمالی و دریاهای مجاور آن یافت می شود.آنها در تابستان به شمال و در زمستان به جنوب سفر می کنند. طول عمر آن تفریبا 13 سال است.

4. پرپواز بندرگاه ، طول: حداکثر 1.8 متر ، باله پشتی: کوچک، مثلثی و همرنگ بدن ، رنگ: قهوه‌ای تا خاکستری، روشن تر در قسمت شکم

از سایر انواع نهنگ های دندان دار می توان به دلفین ها اشاره کرد که جزء با هوش ترین موجودات محسوب می شوند.

خصوصیات وال های بالنی چیست؟

وال های بالنی به جای دندان، دارای صفحاتی برای فیلتر کردن آب دریا و گرفتن موجودات زنده از آن هستند. مشهورترین زیرگونه های این نوع عبارتند از:
1. نهنگ کوهان دار ، طول: تا 16 متر، بدن ضخیم و گوشتالو ، رنگ: سیاه تا خاکستری ، باله پشتی: در یک سوم انتهای بدن
وال های کوهان دار در تمامی اقیانوس های دنیا یافت می شوند،در گذشته، کشتار بی رحمانه، تعداد آنها را تا 1600 عدد کاهش داده بود ولی خوشبختانه تعداد آنها در دهه های اخیر رو به افزایش رفته  بطوریکه اکنون بین  18000 تا 20000 تخمین زده می‌شود. طول عمر این نهنگ حدود 48 سال تخمین زده می شود. نهنگ های کوهان دار کوچکتر طعمه مورد علاقه نهنگ قاتل هستند.

2. وال آبی ، طول: تا 30 متر ،رنگ: آبی خاکستری ،بازدم: تا ارتفاع 9 متر می رسد.

وال های آبی در تمامی اقیانوس های جهان تردد می کنند. این والها معمولا به تنهایی سفر می کنند و طول مسیر حرکت آنها ممکن است به25 هزار کیلومتر نیز برسد. اصوات بمی که این موجود تولید می کنند ممکن است تا فاصله 1000 کیلومتری نیز قابل دریافت باشند. بیشتر صداهای این حیوان فرکانسی پایین تر از حد شنوایی انسان دارند. این گونه اکنون در معرض خطر انقراض است.

تاریخچه وال های بالین دار

وال های بالین دار اولیه در اوایل الیگوسن اولیه یا شاید در اواخر ائوسن (29الی 39 میلیون سال پیش) ظاهر شدند. وال های بالین دار اولیه شاید پهن نبودند، اما دندانهای وراثتی را از والدینشان به ارث برده بودند. گونه های الیگوسن خط تکاملی بین وال های بالین دار و دندان دار در نظر گرفته می شوند که توسط فسیل شناس مشهور، داگلاس املانگ، در سال 1994 کشف شدند.

بالین وال ها در تمام عمر وال رشد می کند

بالین وسیله غربال مانندی است که وال های بالین دار آن را برای غربال مواد غذایی مانند خرچنگ ها، پلانکتونها و سایر جانداران کوچکتر به کار می برند. بالین وسیله سفت و قابل خم شدنی است که از آرواره بالا آویزان شده است.

سطح داخلی بالین با موهای ظریفی که غذا را پالایش می کند پوشیده شده است. بالین از کراتین ساخته شده (ماده ای شبیه آنچه که موها و ناخن های ما را ساخته). بالین در تمام عمر وال رشد می کند.

وال ها به دلایل نامشخصی  به صورت دسته جمعی می میرند

وال‌ها شبیه ماهی‌ها به نظر می رسند، اما از پستانداران هستند. آنها مانند دیگر پستانداران، بچه می‌زایند و به بچه‌های خود شیر می‌دهند. اغلب آن‌ها به صورت گروهی زندگی می‌کنند. گاه این گروه‌ها به دلایل ناشناخته در ساحل دریا به گل می‌نشینند و می‌میرند. از آخرین به گل نشستن های دسته جمعی سواحل ایران می توان به 79 دلفین چرخنده و 73 دلفین نواری درسال 1386 و 11 دلفین معمولی پوزه بلند درسال 1389 در شهرستان جاسک استان هرمزگان اشاره کرد.

25 پستاندار در استان بوشهر ،5 پستاندار در استان خوزستان و 17 پستاندار در استان هرمزگان از جمله آمار مرگ و میر پستانداران از سال 1389 تاکنون در آب های سواحل خلیج فارس بوده است.

نسل بسیاری از وال‌ها به دلیل شکار بی‌رویه در خطر نابودی است. در گذشته وال‌ها را برای به دست آوردن چربی آن‌ها شکار می‌کردند. چربی آن‌ها را به صورت روغن در چراغ روشنایی و برای روان‌کاری دستگاه‌ها به کار می‌بردند. برخی از استخوان‌های وال برای حفظ شکل در پوشاک زنانه به کار می‌رفت، اکنون وال‌ها را بیشتر برای گوشت آنها شکار می‌کنند.

بسیاری از جهانگردان با قایق به تماشای وال‌ها در زیستگاه طبیعی آن‌ها می‌روند. تماشای وال‌ها به مردم کمک می‌کند تا درباره‌ی این جانوران شگفت‌انگیز بیش‌تر بیاموزند و از ایمن بودن محل زندگی آن‌ها اطمینان پیدا کنند. به دلیل شکار بیش از اندازه، این جانوران در خطر نابودی هستند.

نحوه تغذیه وال ها و فرزندانشان

وال‌ها مانند انسان‌ها از پستانداران هستند، بنابراین باید از هوا تنفس کنند. آن‌ها بارها به سطح آب می‌آیند و از راه یک یا دو سوراخ  بالای سرشان تنفس می‌کنند. یک گونه از وال‌ها به نام وال عنبر، شیرجه‌‌‌زننده‌ی شگفت‌انگیزی است. این وال می‌تواند تا 2 ساعت نفس خود را نگه دارد و تا 2 کیلومتر شیرجه برود.

بزرگ‌ترین وال‌ها با غربال‌کردن آب دریا، غذا به دست می‌آورند، آن‌ها آب را از ردیف‌هایی از صفحه‌های شانه‌مانند می‌گذرانند. پلانکتون‌ها و ماهی‌های کوچک در این شانه‌ها به دام می‌افتند تا وال آن‌ها را ببلعد. برخی وال‌ها، مانند وال عنبر، دندان دارند و ماهی و ماهی‌مرکب می‌خورند.

وال‌ها بچه‌های خود را زیر آب به دنیا می‌آورند، چون آن‌ها پستاندارهستند و نیاز به تنفس از طریق هوا دارند،بنابراین مادر یا خواهران نوزادان، آن‌ها را به آرامی برای نخستین تنفس به سطح آب هل می‌‌دهند.

بچه‌ وال ها از مادرشان شیر می خورند که  این شیر بسیار غلیظ است.

وال‌ها جانوران آرام و بی‌آزار هستند. آن‌ها فقط جانوران بسیار کوچک را می‌خورند.

جانورانی که وال‌ قاتل نامیده می‌شود، دلفین‌های بزرگ به نام اورکا‌ هستند. آن‌ها در گروه‌های خانوادگی زندگی می‌کنند و ماهی و دیگر جانوران آبزی را می‌خورند. اورکا‌ها به انسان‌ها آسیب نمی‌زنند.

آواز وال ها چه مفهومی دارد؟

وال‌ها جانوران پُرحرفی هستند. آن‌ها نعره می‌کشند، خُرخُر می‌کنند، جیغ می‌زنند و صداهای قلقل می‌سازند تا وال‌های دیگر را پیدا کنند و به آن‌ها پیام بفرستند. وال گوژپشت نر با صدای بلند آواز می‌خواند و گاهی برای چند ساعت یا چند روز آن را تکرار می‌کند. به نظر می‌رسد این رفتار را برای پیدا کردن همسر انجام می‌دهد.

آواز وال ها صدايى است كه وال ها براى برقراى ارتباط توليد مى كنند. واژه ( song ) براى توصيف الگويى منظم و پيشگويى صداهايى كه به وسيله گونه هايى از وال ها توليد مى شود، مورد استفاده قرار مى گيرد. اين مكانيسم براى توليد كردن صدا در خانواده وال سانان و پستانداران دريايى شامل: دلفين ها، وال ها و نهنگ هاى دندان دار، كه به صدا براى ايجاد ارتباط بيشتر از حس هاى ديگر در پستانداران زمينى وابسته هستند، استفاده مى شود، زيرا ساير حسها در آب اثر محدود ترى دارد.

بينايى در پستانداران دريايى به دليل اينكه نور در راه آب جذب مى شود، محدود است. بويايى هم اثر كمترى دارد، زيرا مولكول ها در آب خيلى آهسته تر پراكنده مى شوند تا در هوا، پستانداران دريايى از صدا ها براى برقراى ارتباط و تغذيه استفاده كنند.

طرفداران محيط زيست و وال شناسان معتقدند كه افزايش صداها در اقيانوس هاى جهان به وسيله كشتيها و لرزه هاى درياىی باعث صدمه به وال ها مى شود.

انسانها صداها را با بيرون راندن هوا از ميان حنجره توليد مى كنند. تارهاى آوايى داخل حنجره باز و بسته مى شود و اين امر براى توليد جريان هوا ضرورى است، اين جريانات همراه با گلو، زبان و لبها صدا ها را توليد مى كنند.

وال ها صداها را با مكانيسم متفاوتى توليد مى كنند. اين مكانيسم در 2 زير خانواده عمده در وال ها از جمله  دلفين ها و وال هاى بزرگ و وال هاى آبى متفاوت است.

وال هاى گوژپشت يك سرى صدا توليد مى كنند كه در تغذيه به آنها كمك مى كند ( كه مدت آن 5 تا 10 ثانيه است ) وال ها معمولا به طور گروهى تغذيه مى كنند. آنها به طرف اعماق دريا شنا مى كنند و ناگهان به طور گروهى و همه با هم به سطح آب مى آيند ، در اين حركت رئيس گله صدايى توليد مى كند كه گروه براى پاسخ دادن به اين صدا همه با هم حركت مى كنند.

همه این گونه ها درلیست سرخ AUCH قرار دارند و جزء گونه های در معرض انقراض ومورد حمایت سازمان حفاظت محیط زیست هستند.

انتهای پیام/