به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، تقریبا برای همه ما نام تعزیه و دهه اول محرم باهم گره خورده است، یکی علت است و دیگری معلول، هرجور حساب کنیم باید با هم بیایند و غیر از این انتظار نداریم.

تعزیه در لغت به معنای سوگواری و عزاداری است و در تعریف عام‌تر به تئاتر‌های مذهبی که درباره واقعه کربلا هستند، گفته می‌شود. نام اصلی تعزیه، شبیه خوانی یا شبیه‌گردانی است، یعنی اینکه افراد اجرا کننده، شبیه و بازی کننده نقش شخصیت‌های اصلی هستند.

نقاشی تکیه دولت اثر کمال‌الملک

تعزیه در دورهٔ ناصرالدین شاه به اوج خود رسید و بسیاری این دوره را عصر طلایی تعزیه نامیده‌اند. تعزیه که پیش از آن در حیاط کاروانسراها، بازار‌ها و گاهی منازل شخصی اجرا می‌شد، اینک در اماکن باز یا سربستهٔ تکایا و حسینیه‌ها به اجرا درمی‌آمد. معروف‌ترین و مجلل‌ترین این تکایا، تکیهٔ دولت بود که در همین دوره به دستور ناصرالدین شاه و مباشرت دوستعلی‌خان معیرالممالک در سال ۱۳۰۴ هجری قمری ساخته شد.

تکیهٔ دولت در زمان ناصرالدین شاه به تقلید از تماشاخانه اپراهال انگلستان ساخته شد که ابتدا به منظور یک سالن تئاتر ساخته شد، اما با مخالفت‌هایی که بود به تکیه تبدیل شد. از دیگر تکیه‌های معروف آن زمان تکیهٔ معاون‌الملک در کرمانشاه بود. در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه، تعزیه در ۳۰۰ مکان مشخص برپا می‌شد. تعزیه تا زمان مشروطیت در اوج ماند.

در سال‌های آغاز دیکتاتوری رضاخان، یعنی پس از ۱۳۰۴ هجری شمسی، اجرای تعزیه و روضه‌خوانی رفته‌رفته ممنوع اعلام شد و با تخریب تکیهٔ دولت به دستور رضاخان، تعزیه پا به دوران افول خود گذاشت.

هرچند پس از شهریور ۱۳۲۰ دیگر بار سر برآورد، اما در برابر سرگرمی‌هایی همچون سینما و تئاتر، نتوانست موقعیت و عظمت پیشین خود را بازیابد. شهر نطنز دارای چهار تکیه تعزیه است که در اوایل دوران قاجاریه به سبک تکیه دولت تهران احداث شده و هر ساله محرم مراسم تعزیه در آن برپا می‌شود.

تعزیه هنری برخاسته از ایران

تعزیه لزوما درباره امام حسین (ع) و واقعه کربلا نیست، نمایشنامه‌های تعزیه درباره موضوعات دینی و حماسی است مثل تعزیه حضرت ابراهیم، تعزیه امامان مختلف و حتی تعزیه خنده‌دار هم دارد.

طوبی اوصانلو مسئول واحد مردم‌شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، گفت: تعزیه در سال ۲۰۱۰ در میراث فرهنگی و معنوی یونسکو ثبت شده است و با اینکه در نقاط دیگر جهان از جمله جزیره ترینیداد در دریای کارائیب تا جزایر اندونزی اجرا می‌شود.

وی گفت: تعزیه از ایران برآمده است. سابقه آن به سال‌ها قبل از عاشورا و ورود اسلام به ایران برمی‌گردد که به آن «سووشون‌خوانی» می‌گفتند.

وی افزود: اگر تعزیه را به معنی عزاداری و سوگواری و نه به معنی شبیه‌خوانی امروز گمان کنیم، نخستین سوگواری بعد از پیشامد عاشورا از سوی گواهان عینی واقعهٔ کربلا بوده که در سنین کودکی و نوجوانی پس از عاشورا به اسارت رفتند؛ در واقع از هنگامی که قافلهٔ اسرا به طرف شام حرکت کردند.

اوصانلو گفت: برخی شبیه‌خوانی و برپایی تعزیه را جهت تماشای عینی واقعهٔ کربلا به یزید نسبت داده‌اند که گویا از عاملین واقعهٔ کربلا خواسته بود تا اعمالی را که مرتکب شده‌اند نمایش دهند و برخی به صفویه، دیلمیان و قاجاریه.

تعزیه و شبیه خوانی نمایشی برآمده از باور‌های دینی ایرانیان

تعزیه و شبیه خوانی، نمایشی برآمده از عمق باور‌های دینی مردم ایران زمین که به نوعی یک مراسم عزاداری است با شی روشی ویژه که می‌تواند از سویی تاثیرگذاری خوبی بر بینندگان و شنوندگان داشته و ازسویی درک و فهم انسان‌ها از حماسه کربلا با مشاهده جلوه‌های عملی روایت و ویژگی‌های خاص حاکم بر تعزیه افزوده می‌شود.

به نظر می‌رسد تعزیه و شبیه خوانی یکی از روش‌های انتقال واقعه عاشورا باشد که در بین نسل‌های گذشته نیز رواج داشته که از زمان‌های قدیم توسط برخی از افرادی که به امام حسین (ع) ارادت داشته اند در مناطق مختلفی از کشور بخصوص مازندران، دیار علویان اجرا می‌شود.

مراسم تعزیه خوانی اغلب در مساجد و تکایا برگزار می‌شود که تعداد زیادی فرش و موکت برای نشستن عزاداران و تماشاچیان پهن و دیوار‌ها با پارچه‌های سبز و سیاه و نماد‌های محرم پوشانده می‌شوند، تا سال‌های پیش، مراسم تعزیه خوانی با آنچه امروزه انجام می‌شود تفاوت داشت و یکی از این تفاوت‌ها، زمانبندی و ساعت شروع و پایان مراسم بود.

باقری کارگردان و کارشناس هنر‌های نمایشی در گفتگو باخبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ،  گفت: در تعزیه تماشاگر، تماشاگر نبوده بلکه شرکت‌کننده است.

وی افزود: در تعزیه تماشاگر جزیی از نمایش است و از ویژگی‌های دیگری که فقط در تعزیه وجود دارد و در هنر‌های نمایشی دیگر کمتر از آن استفاده شده جنبه موسیقایی و آوازی آن است. تعزیه یک نوع اپرای ایرانی است که شعر و آواز در آن خیلی نقش دارد.

کارگردان و کارشناس هنر‌های نمایشی گفت: یکی از موارد دیگری که در تعزیه تاثیر دارد نشانه‌شناسی نشانه‌هاست که در تئاتر ایرانی از آن استفاده می‌شود، ولی نه به اندازه تعزیه، مثلاً یک صندلی در تعزیه می‌تواند کاربرد‌های خاصی داشته باشد و نشانه‌های متفاوتی به خود بگیرد.

بخش‌های مختلف تعزیه را بهتر بشناسید

معمولاً هر تعزیه از ۱۰ تا ۱۵ بازیگرو چند نوازنده طبل و شیپور و قره نی و سنج و دهل تشکیل می‌شود که نوازندگان در مواقع ضروری و حساس داستان، تعزیه خوانان را یاری می‌دهند.

قبل از شروع مراسم تعزیه خوانی یا شبیه خوانی، شبیه‌خوان‌ها کار خود را با نواختن طبل و شیپور و کرنا آغاز می‌کردند و زنان و مردان و البته کودکان از هر سو به سمت مراسم می‌شتابند.

شبیه‌خوان‌ها در هر یک از روز‌های دهه‌های محرم، یکی از وقایع کربلا را بازسازی کرده و به نمایش در می‌آورند. این هنروران، در حالی که متن اجرای خود را که به آن تعزیه نامه یا نسخه گفته می‌شود در دست دارند، یکی یکی به اجرای نقش خود می‌پردازند و از صحنه بیرون می‌روند.

معمولا شبیه خوان‌ها متون خود را با صدایی آهنگین و متناسب می‌خوانند، اما مخالف خوان‌ها، اشعار را با صدایی بلند و فریاد‌های بدون تحریر و پرخاش‌گرانه می‌خوانند.

امیرعلی محمدی جوان ۲۰ ساله، که در کنار مادرش از مخاطبان جوان تعزیه در یکی از روستا‌های مازندران است که متاثر از تماشای نمایش اجرای روایت عاشوراست در گفتگوبا خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ،  می‌گوید:در کودکی تصاویری از تعزیه که در یکی از امامزاده‌های ساری برگزار شده دارم، ولی کمی گنگ و مات اند. فقط به یاد می‌اورم که بزرگتر‌ها خصوصا پدرو مادرم خیلی غمناک می‌شدند ومی گریستند، به گونه‌ای که به پهنای صورت اشک می‌ریختند.

او ادامه داد:در این سن هم که تقریبا به اندازه‌ی ظرفیتم از واقعه‌ی کربلا میدانم و برایم تعریف کردند متوجه شدم که روایت واقعه کربلا بصورت نمایشی و تعزیه واقعا تکان دهنده است.

روحی استاد فناوری آموزشی دانشگاه‌ هم یکی دیگر از مخاطبین اجرای تعزیه  است در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، می‌گوید: ما انسان‌ها دوست داریم از حواس بیشتری برای انتقال پیام‌ها استفاده کنیم، تعزیه هنری است که در راستای هنر نمایش، واقعه کربلا را برای ما با درگیر کردن بیشترین حواسمان محسوس‌تر می‌کند.

وی گفت: وقتی ما یک نقاشی را می‌بینیم حس دیدن ما را تقویت می‌کند یا هنر سینما دیدن و شنیدن ما را مورد تاثیر قرار می‌دهد، ولی تعزیه هنری است که دیدن، شنیدن و لمس کردن را در بر می‌گیرد و هنری برتافته از ویژگی‌های آیینی ملت ایران است که واقعه کربلا را بازسازی کرده است.

وی افزود: تاثیرگذاری عاطفی و نیز روحیه‌ی ضدظلم که در پی اجرا و دیدن نمایش‌های تعزیه در افراد ایجاد می‌شود از نقاط قوت و مثبت این نمایش مدهبی است.

طوبی اوصانلو مسئول واحد مردم‌شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، گفت: در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده، شیعیان حداکثر استفاده را در انجام مراسم سوگواری و بزرگداشت خاندان محمد می‌کردند، اما سوگواری‌ها در این فاصلهٔ تاریخی سبک مشخصی نداشت. به‌تدریج و به مرور زمان، عزاداری‌ها برای حسین‌بن علی، شکل و شیوهٔ مشخصی پیدا کرد.

وی افزود: تعزیه بیشترین رواج خود را با حمایت دولت و حکومت صفویان پیدا کرد. در دورهٔ شکوفایی تعزیه، با رواج تشیع و دلایلی مانند روضه‌خوانی و حمله‌خوانی تعزیه از حمایت بیشتری برخوردار شد.

تعزیه در دیار علویان

مرشدی یکی ازتعزیه گردانان و شبیه خوانان منطقه کلیجانرستاق شهرستان ساری هم در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ،  گفت:در دستگاه امام حسین (ع) هر کسی به طریقی خدمتی انجام میده. من هم از سن حدود ۸ سالگی افتخاراجرای نقش یکی از طفلان مسلم را در تعزیه را از اجرای داشته ام که بسیار تاثیر گذار در احوالات و زندگی شخصی من تا کنون داشته است.

وی ادامه داد: طبق بررسی‌هایی که انجام دادم این هنر در منطقه ما و بیشتر مناطق مازندران دارای شجره نامه است وسینه به سینه منتقل شده و من هم بواسطه برادربزرگترم که از ایفاگران نقش در تعزیه هست معرفی شده و وارد شدم.

تاثیراتی که تعزیه که روایت واقعه عاشورا در کربلاست بخصوص در ایفاگران نقش‌های آن دارد به گونه ایست که شهید اسدی از مدافعان حرم و از بانیان اجرای تعزیه در منطقه ساری بود رو در راه دفاع از حرم حضرت زینب(س)  را پرورش داد.

گزارش از حسین اصغری قاجاری

انتهای پیام/آ