به گزارش خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از تبریز؛در خصوص علت تشدید آلودگی شهر‌های بزرگ مثل شهر تبریز در ماه‌های سرد باید گفت که پدیده وارونگی دما یا اینورژن عامل مهمی در جلوگیری از حرکت عمودی هوا و تمرکز آلودگی است. در حالت طبیعی بدلیل تابش نور خورشید به سطح زمین و گرم شدن آن دمای هوای قسمت‌های پایین اتمسفر (لایه پایین جو) نیز گرم شده و این عامل باعث ایجاد باد عمودی یا حرکت هوا به سطوح فوقانی میشود، که همراه با خود مواد آلاینده را به سطوح فوقانی انتقال می‌دهد و توسط باد‌های افقی مواد آلاینده در سطح وسیعی پخش میشود. این در حالی هست که در ماه‌های سرد سال این حالت طبیعی وجود ندارد و سرد شدن دمای هوا در سطوح پایین جو و افزایش و فشار و تراکم هوا از یک سو و عدم حرکت هوا موجبات باقی ماندن آلودگی‌های منتشره از کانون‌های آلاینده در شهر‌ها می‌گردد. بدین مفهوم که در شهر‌هایی که به مقدار قابل توجهی و خارج از ظرفیت قابل تحمل و توان پالایش آن‌ها مواد آلاینده بدلیل مصرف سوخت‌های فسیلی و سایر عوامل تولید و وارد هوا می‌شود همچنین وجود سایر کانون‌های آلاینده پیرامون این شهر‌ها باعث تشدید آلودگی در آنهاست. علاوه بر این در شهر تبریز به واسطه محل استقرار آن از لحاظ توپوگرافی، بطوریکه در یک محل دره مانند مستقر هست در روز‌های که هوا راکد هست و باد وجود ندارد، شاهد تمرکز مقدار قابل توجهی مواد آلاینده هوا هستیم. اینکه آیا تعداد ایستگا‌های موجود بدرستی می‌تواند کیفیت هوا را در این شهر مشخص و تعیین نماید باید گفت: که، با توجه به برآورد و پیشنهاد طرح جامع کاهش آلودگی هوای شهر تبریز، هم اکنون تعداد ایستگاه‌های موجود حتی به یک سوم ایستگاه‌های مورد نیاز شهر نمی‌باشد بطوریکه امکان شناخت وضعیت و مقدار آلودگی در مناطق مختلف شهر تبریز وجود ندارد و ایستگا‌های موجود عمدتا” کیفیت هوا در مورد پارامتر‌های مورد اندازه گیری را، فقط در محل استقرار و پیرامون استقرار را مشخص می‌نماید.
اما مهمترین موضوع و مشکل در بحث کیفیت هوای شهر تبریز و سایر کلانشهرها، به مدیریت محیط زیست و مدیریت و برنامه ریزی و اجرای اقدامات اجرایی و پایش و کنترل منابع آلاینده آن‌ها برمی گردد. مسئولیت این مهم با مدیران مرتبط در سطح ملی، استانی و محلی از یک طرف بعنوان تصمیم گیران، برنامه ریزان و ناظرین و مجریان مسئول بوده و از طرف دیگر مالکین، صاحبان، مدیران مراکز و واحد‌های و منابع آلاینده، صاحبان خودرو‌ها و شهروندان می‌باشند.
بمنظور کنترل و محدود کردن آلودگی هوا اقدامات می‌تواند در در سطح باشد که بخش اول آن‌ها اقدامات کوتاه مدت می‌باشد.
از آنجایی که سهم بالای از آلودگی هوای انسان ساخت شهر تبریز ناشی از بخش حمل و نقل یا خودرو‌ها هست و صنایع به عنوان عامل دوم در آلودگی هوای این شهر نقش دارند، لذا در کوتاه مدت می‌توان بر اساس ضوابط و مقررات موجود نسبت به اجرای تمهیدات لازم از جمله محدود و کنترل کردن انتشار آلودگی از این منابع و مراکز حتی بصورت کوتاه مدت با محدود کردن فعالیت آنها، مدیریت استفاده از خودرو‌های تک سرنشین، ایجاد محدودیت‌های ترافیکی لازم، استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی و سایر اقدامات ضروری اقدام کرد.
شهروندان بمنظور پیش گیری از گسترش آلودگی هوا می‌توانند با عدم استفاده از خودرو‌های شخصی مگر در موارد بسیار ضروری، پیاده طی کردن مسیر‌های کوتاه و دوری از مواجهه و حضور بیشتر بخصوص افراد حساس، کودکان و سالمندان با هوای آلوده، اثرات زیانبار آن را تعدیل نموده و یا مصون بماند.
بخش دوم و مهم کارکرد‌های کنترل آلودگی هوا برنامه و اقدامات بلند مدت و میان مدت است.

بنظر می‌رسد راه حل اساسی در مورد آلودگی هوای شهر تبریز و سایر شهر‌های بزرگ که مشکل آلودگی هوا دارند اجرای یک برنامه طرح جامع کاهش آلودگی هوا در یک افق پنج یا ده ساله هست. خوشبختانه در ابتدای دهه گذشته برای شهر تبریز چنین برنامه‌ای تهیه و تدوین شده است که حتی در صورت نیاز قابل بازبینی و اجراست. همچنین موارد قانونی و مقررات بسیار خوبی هم در سطح ملی برای کنترل آلودگی هوا، گسترش سیستم حمل و نقل عمومی و در ارتباط با سایر موضوعات مربوطه تصویب و ابلاغ گردیده است؛ که طی سال‌های گذشته اقدام لازم و کافی از طریق مدیریت‌ها و مسئولین ذیربط، چه در سطح ملی و چه در سطح محلی، در ارتباط با مدیریت کیفیت هوای تبریز و منابع آلاینده آن صورت نگرفته است و ما هم اکنون شاهد چنین وضعیتی در خصوص هوای شهر تبریز و کلان شهر‌ها با وضعیت مشابه هستیم. مشاهده و وجود وضعیت حاکم، ضرورت بازنگری در مدیریت، برنامه ریزی و انجام اقدامات شایسته در خصوص مسائل محیط زیست و پاسخگویی، بخصوص در مورد کیفیت هوای کلان شهر‌ها را آشکار می‌سازد.
در آخر یاد آور می‌شود که موضوع تاثیرات آلودگی هوا یکی از خطرات اصلی و جدی پیش روی جوامع انسانی است؛ بطوریکه ورود مواد آلاینده به بدن انسان در دراز مدت به واسطه تجمع زیستی و ویژگی‌های و اثرات فیزیولوژیکی متفاوتی که انواع آلاینده‌های هوا دارند، می‌تواند اثرات جبران ناپذیری بهمراه داشته باشد. علاوه براین اثرات مواد آلاینده ناشناخته و تدریجی هست کما اینکه گزارشات ارائه شده در بعضی از شهر‌ها در سطح جهان، تاکید شده است که موضوع آلودگی هوا و اثرات آن بعنوان چهارمین عامل مرگ و میر انسان‌ها معرفی شده است. بعضی از آلاینده‌های هوا دارای بزرگنمایی بیولوژیکی بوده و اثرا سوء روی انسان‌ها دارد حتی روی ابنیه و ساختمام‌ها و منسوجات نیز داری اثر منفی است.

 یادداشت:دکتر محمد ابراهیم رمضانی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و نایب رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی منابع طبیعی و محیط زیست آذربایجان شرقی

راهکار کنترل آلودگی هوا تبریز