آقای رجبی در روز ولادت امام رضا (ع) شمس الشموس ایران هستیم. در بین ائمه اطهار حضور ایشان در ایران برکت سرزمین ما محسوب می‌شوند، در فتح الباب سوالات با توجه به روز ولادت امام رضا (ع)، از برکات تاثیر ولادت ایشان در زمانه خودشان برای مخاطبان ما بگویید.

وجود مقدس امام رضا (ع) معروف به عالم آل محمد (ص) است، حتی پیش از ولادت این عنوان را امام صادق (ع) درباره آن حضرت بکار برده بودند و خطاب به امام کاظم (ع) فرمودند: «عالم آل محمد (ص) در امامت توست و‌ای کاش من آن را می‌دیدم.» متاسفانه پس از جنایت منصور عباسی در به شهادت رساندن امام صادق (ع)، امام رضا (ع) دو هفته بعد از شهادت جد بزرگوارش به دنیا آمد. یعنی امام صادق ۲۵ شوال ۱۴۸ به شهادت رسیدند و امام رضا در یازدهم ذی القعده همان سال حدود دو هفته بعد چشم به جهان گشودند.

امام رضا (ع) تا زمانی که در مدینه حضور داشتند، به سبب مشکلات فراوانی که بین عامه یعنی اهل تسنن در فهم مسائل فقهی و احادیث رسیده از پیامبر (ص) وجود داشت؛ علاوه بر حمایت شیعیان، در ارتباط با رابطه برقرار کردن بین شیعیان و اهل تسنن نیز احساس مسئولیت می‌کردند و بنا به فرموده آن حضرت: «من هنگامی که در مدینه بودم عصر‌ها به مسجد پیغمبر (ص) می‌رفتم و تا غروب درآنجا حضور داشتم و انبوه علمای عامه گِرد من جمع می‌شدند و مشکلات و سوالات حدیثی خود را می‌پرسیدند و جواب لازم را می‌گرفتند.»

همه ائمه اطهار بنا به رسالتی که دارند، وظیفه نهادینه کردن فرهنگ اسلامی را به دوش می‌کشیدند، اما در کنار آن نباید از بعد سیاسی هرکدام از امام معصوم غافل شد، دوره حکومت مامون و عباسیان تزویر برای به دست آوردن دل شیعیان نقش پررنگی داشت، در این جهت مقابله امام آن زمان امام رضا (ع) چگونه بود و چه مسیری را درپیش گرفتند؟

اگرچه امام رضا (ع) به میل و رغبت خود از مدینه به خراسان هجرت نکرد، ولی «عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد». مأمون آن حضرت را به منظور قطع ارتباط با شیعیان از جامعه و گسترش روز افزون تشیع، خواست تا با ولایت عهدی محدود کند و آن جامعه آن حضرت (ع) را با عنوان زهد، تقوا، علم و ... نشناسند و بگویند که امام (ع) با دربار و تشریفات درباری اُنس گرفته اند و در آنجا محصور شود.

 

---

بیشتر بخوانید: شرح مختصری از زندگینامه امام رضا (ع) / برکات حضور هشتمین امام معصوم (ع) در ایران 

---

امام رضا (ع) اگرچه زیر فشار دستگاه حاکمیتی مامون بود، به جبر به ایران و مرکز حکومت مامون آمدند و صرفا به مناظره‌های علمی‌ محدود شدند که مامون عباسی در دربار برگزار می‌کرد؛ اما امام رضا (ع) تمام سعی خودشان را کردند و به تعبیر مقام معظم رهبری حقایقی را پیرامون ولادت، امامت و عنایت خود، پدر بزرگوارشان و ائمه اطهار (ع) گذشته بیان کردند و با این امر از نابودی شیعیان و انقطاع سلسله ائمه اطهار (ع) جلوگیری کردند.

حضرت با مهاجرتشان از مدینه تا ایران چه مسیری را طی کردند و تاثیرشان در ایران که بیشترین شیعه را داشت، چگونه بود؟

بعد از هجرت امام رضا (ع) به ایران با فضایی که مامون ایجاد کرد، ابعاد وسیعی از علوم و معارف امام رضا (ع) ظاهر شد. غیر از فقه و حدیث، مباحث کلامی، فلسفی، علم ادیان و سایر علومی که مردم (اهل علم) در خواست می‌کردند از وجود پرفیض امام رضا (ع) صادر شد. من معتقد هستم از برکات چنین محافل علمی که در حضور کوتاه امام رضا (ع) در ایران پدید آمد، گسترش عقل گرایی در محافل ایران برخلاف مناطق عرب‌نشین است. با وجود اینکه اکثر مسلمانان ایران در آن موقع اهل تسنن بودند، عقل گرایی بر آن‌ها غلبه کرد و این برکات به لطف الهی تا امروز ادامه دارد.

 باتوجه به اینکه مامون عباسی از آشنایان حضرت بود و امام می‌دانستند که مامون چه نقشه‌ای برای ورود حضرت به حکومت دارد، چگونه با این دسیسه‌ها مقابله کردند؟

بسیاری از امامان معصوم (ع) حقایق علمی و دینی را در خفا و حتی برای یاران خاص خود نمی‌توانستند بیان کنند؛ اما امام رضا (ع) با کنار زدن پرده تقیه به راحتی و علنی تمامی مباحث را بیان کردند و باعث گسترش آگاهی مردم و شناخت جایگاه امامت و ولایت اهل بیت (ع) شدند. ایشان به همگان خودرأی بودن و ظاهرسازی مأمون را نشان دادند. به همین منظور وقتی مامون از این موقعیت احساس خطر کرد، جلوی شناخت بیشتر مردم از امام را گرفت. او حتی سعی کرد اگر مردم شناخت مثبتی نسبت به امام رضا (ع) داشتند با جذب حضرت (ع) به دربار این شناخت را منفی کند. ولی امام رضا (ع)  با هوشمندی از پذیرش هر نوع پست و مسئولیتی در حکومت مامون خودداری کرد. در واقع عدم پذیرش مسئولیت اجرایی و جایگاه حاکمیتی از سوی ایشان، نشان داد که آن حضرت ولایت عهدی را هم به جبر پذیرفته است.

در بین کتب و اسناد به جای مانده از حضرت (ع) کمتر کسی از رساله ذهبیه یا طب الرضا اطلاع دارد. این کتاب تا چه حد سندیت درمانی دارد و حدیث است؟

از امام رضا (ع) تا امروز نامه و احادیث بسیاری به نگارش درآمده است. به عبارتی نامه‌های زیادی به حضرت نگاشته شد که ایشان پاسخ آن‌ها را داده اند و این رساله و دیگر آثار مکتوب حضرت (ع) جمع آوری پاسخ‌هایی است که ایشان نقل کرده است.

در بیشتر منابع آمده که امام رضا (ع) در بین ائمه اطهار، بیشترین املاک را داشتند و به اصطلاح امروزی ثروتمند‌تر بودند. این امر صحت دارد؟ چقدر از این ثروت سهم مردم و حکومت بود؟

امامان ما در کنار امر امامت، به امور مردم برای گذران زندگی هم می‌پرداختند. ایشان بعضاً خودشان کار کشاورزی می‌کردند و اگر دارای ثروتی بودند، آن را برای خدمت به مردم به کار می‌گرفتند. اینکه بگوییم ائمه اطهار دارای مال فراوان بودند، به این صورت چیزی ذکر نشده است. آن بزرگواران هرآنچه زحمت می‌کشیدند و به دست می آوردند را برای مصارف عامه و رفع فقر و محرومیت از مردم به کار می‌گرفتند.

 

---

بیشتر بخوانید: خاطرات مقام معظم رهبری از تشرف به حرم امام رضا(ع)

---

با توجه به الگوی سیاسی و علمی امام رضا (ع) برای مقابله با دشمنان زمانه خود، چه پارامتر‌هایی را می‌توانیم سرمشق مردان سیاست امروز خود قرار دهیم؟

ائمه ما (ع) همگی معصوم و امام هستند و پیشرو، پیشگام و الگوی ما. اگر ما واقعا مدعی هستیم که شیعه آن‌ها هستیم، باید خودمان را در مسیر آن‌ها قرار بدهیم و پا جای پای آن‌ها بگذاریم. اگر ما ایراد‌هایی داریم، به سبب عدم پیروی درست از این بزرگواران بوده است. اگر به سیره امام رضا (ع) دقت کنیم آن حضرت بسیار مردم‌دار و دربرابر ظالمان و صاحبان قدرت سخت و قاطع بودند، ولی دربرابر مردم ضعیف بسیار مهربان و همراه پیش می‌رفتند. مسئولان ما باید از این روش حضرت (ع) درس بگیرند. نباید از صاحبان قدرت داخلی و خارجی هراس داشته باشند و بدانند وظیفه آن‌ها خدمت به مردم است.

 

یکی از قول های مشهور درباره ورود امام رضا (ع) به منطقه شلمچه کنونی و اقامه نماز در آنجاست. در این باره از حجت الاسلام و المسلمین ادیب یزدی سخنران و کارشناس علوم قرآنی، سوال کردیم که در ادامه می خوانید؛

 

امام رضا (ع) وقتی از مدینه به مرو (ایران) آمدند، از جنوب وارد خرمشهر امروزی که سراسر بیابان بود شدند. در این منطقه امام از مرکب پیاده شدند و کار خارق العاده‌ای کردند. ایشان در یک نقطه ایستادند و به چهار جهت شمال، جنوب، شرق و غرب قدم برداشتند و دو رکعت نماز اقامه کردند و گریستند. خادم حضرت (ع) وقتی این اتفاقات را دید از امام علت گریه هایشان را جویا شد. امام رضا (ع) فرمودند: «در این منطقه خون بسیاری از جوانان شیعه ریخته خواهد شد». خادم حضرت دوباره پرسید: «اینجا چه منطقه ایست؟» حضرت به منطقه کنونی شلمچه اشاره کردند. امروز نیز در همان منطقه شلمچه و جای اقامه نماز حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) مسجدی به نام امام رضا (ع) بنا شده است.