به گزارش خبرنگار سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، دريای كاسپين يا دريای مازندران به دليل واقع شدن ميان حداقل چهارمنطقه جغرافيايی با تضاد های محيطی و انسانی ، اغلب مكان برخورد و تلاقی اقوام و ساكنين نواحی همجوارش بوده است . 

از لحاظ سواحل اين دريا از شمال و شمال خاور با جمهوری قزاقستان به طول ١٩٠٠ كيلومتر  از خاور با جمهوري تركمنستان به طول ١٧٦٨ كيلومتر  از جنوب با جمهوری اسلامی ايران به درازای ٦٥٧ كيلومتر همچنین از باختر با جمهوری آذربايجان به طول ٨٢٠ كيلومتر و از سمت شمال و شمال غرب با روسيه به طول ١٣٥٥ كيلومتر دارای سواحل هموار و پست است . عميق ترين قسمت اين دريا در فاصله ای نه چندان دور از سواحل شمال ايران قرار گرفته ، پهناور ترين قسمت عرض آن هم دراختيار ايران است كه بابرخوردار بودن از مناسب ترين اقليم نسبت به ديگر سواحل كشورهاي همسايه ، شرايط زيست محيطی مناسبی را پديد آورده است.

دريای خزر با برخورداری از سواحل طولانی و سكونت اقوام مختلف در مجاورت اين سواحل و ضرورت ارتباط آن ها با يكديگر ، موجب شده تا در بلند مدت بنادر مهم و استراتژيكی در غرب ، جنوب و شرق پديد آيد . مهمترين بنادری كه با استفاده از آنها شبكه راه های دريايی ايجاد شده و رفت و آمد انجام می شود عبارتند از : ماكو در آذربايجان ، آستاراخان در روسيه ، ماهاچ قلعه در داغستان ، گوری يف در قزاقستان ،تركمنباشی در تركمنستان و انزلی در ايران.

 تاریخچه ی تقسیم خزر
این عهدنامه به دنبال جنگ های ایران و روس در سال 1813 میلادی بسته شد و به موجب آن ایران بخش هایی از شمال کشور شامل: قفقاز، ارمنستان، ایالت‌های شرقی گرجستان یعنی کاختی و کارتلی و بخش‌های غربی گرجستان یعنی آبخاز، سامگرلو (مرگالیا)، گوریا و ایمرتی (آچوق‌باشی) و تمام شهرها و شهرک‌ها و روستاهای مناطق غربی گرجستان در ساحل دریای سیاه و محال گروزیه (کورنه) شامل چچن و اینگوش امروزی[۱] از ایران سلب و به روسیه تزاری واگذار کرد. طی این قرارداد در مجموع ۱۴ ولایت قفقازی ایران (ایالت‌ها و ولایت‌های چهارده گانهٔ مزبور عبارت بودند از: ایالت گنجه و قره‌باغ، ولایت‌های شکی، شیروان، قبه، دربند، بادکوبه، داغستان و گرجستان، محال شوره‌گل، آچوق‌باشی، گروزیه، منگریل و آبخاز. افزون بر آن، بخشی از سرزمین تالش نیز به تصرف روس‌ها، درآمد و حاکمیت بدون منازع ایران بر دریای مازندران، خدشه‌دار شد) به همراه بخشی از خانات تالش و سواحل ارزشمند دریای کاسپین برای ایران از دست رفت.

رژيم حقوقي دريا خزر

روسيه دريا خزر را محصور در خشكی و جدا از شبكه آب های آزاد دانسته است،  بنابراين نظام معاهدات بين المللی درمورد حقوق درياها رابر آن قابل اطلاق نمی داند . براساس اظهار نظر های مقامات روسی ، خزر منطقه ای مشترك است كه بايد بر اصل توافق همه كشور های ساحلی ، منابع زيربستر آن مورد بهره برداری قرار گيرد.

جمهوری اسلامی ايران با استناد به رژيم حقوقی دريای خزر در دوران اتحاد شوروی و توافق های اين دو كشور در سال ١٩٢١ و ١٩٤٠ ميلادی مبنی بر بهره برداری مشاع از منابع گوناگون آن اصرار ورزيده است . البته ايران در اين زمينه موفق نبوده است و ناگزير با ضروری شمردن تقسيم عادلانه منابع زير بستر ، همچنان از رژيم مشاع نيز دفاع می كند.

سرنوشت تقسیم دریای خزر چه می شود؟

استفاده از دریای خزر در گذشته بین ایران و شوروی بوده و  اکنون مذاکرات در خصوص سهم و نحوه استفاده از آن میان 5 کشور است.پس از گذشت قریب 26 سال از فروپاشی  شوروی  و با وجود رفت و آمد ها و مذاکرات بسیار سران کشورهای ایران، قزاقستان، ترکمنستان جمهوری آذربایجان و روسیه سرنوشت نحوه استفاده از دریای خزر به طور کامل مشخص نشده است.

 محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان  در نشست وزیران امور خارجه ۵ کشور ساحلی خزر،تاکید کرده است که  امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر گام بسیار مهم و حائز اهمیتی است که به مذاکرات ۲۱ ساله در این خصوص خاتمه می‌دهد. او همچنین  خاطرنشان کرده است که در سایه اراده مثبت رهبران کشورهای ساحلی دریای خزر و فضای دوستانه و سازنده‌ی حاکم بر این نشست‌ها، در آستانه امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر و ۶ موافقت‌نامه و پروتکل دیگر و همچنین صدور بیانیه اجلاس سران کشورهای ساحلی در خزر هستند.

گفته می شود که امضای این کنوانسیون پایان همه مذاکرات و اقدامات در خصوص دریای خزر نیست و در واقع نقطه عطف و آغازین برای اجرای تفاهمات، نظارت بر اجراء و همچنین شروع مذاکرات برای امضای موافقت‌نامه‌های جدید و ضروری خواهد بود.

از  نکات مثبت اجلاس خزر می توان به این موضوع اشاره کرد که در کنوانسیون دریای خزر بر انحصار حضور و دریانوردی هرگونه شناور صرفا با پرچم یکی از کشورهای ساحلی و همچنین ممنوعیت عبور و حضور نیروهای بیگانه و غیر ساحلی اتفاق‌نظر وجود دارد.
همچنین مباحث امنیت و انرژی از مهمترین بخش های مهم این مذاکرات هستند . خزر برای کشورهای همجوار آن بویژه برای روسیه بیشتر جنبه ی امنیتی دارد و حتی در مواقعی بحث عدم حضور بیگانگان بر منافع اقتصادی  حاصله از خزر پیشی می گیرد به همین دلیل اصرار بر عدم حضور نیروهای خارجی در این دریا است . ایران و روسیه نیز در زمینه امنیتی در خزر همکاری هایی بایکدیگر داشته اند. موضوع دیگری که در این اجلاس بررسی می  شود بحث انرژی است که ایران نگاه ویژه ای به آن دارد درنتیجه در نشست اجلاس دریای خزر سرنوشت ذخائر نفت و گاز نیز مورد مذاکره قرار خواهد گرفت.

انتهای پیام/