زاهدان؛ پر حاشیه‌ترین شهر کشور
بزرگشهر زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان در حالی از نظر کیفی و کمی شهری رو به رشد و توسعه محسوب می‌شود که همزمان با این پیشرفت از نظر جمعیت «اولین» و از نظر وسعت «دومین» شهر حاشیه نشین کشور است.
به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ؛ هوای اینجا دلگیر است. جایی که آسمانش را غبار اعتیاد و زمینش را محرومیت فرا گرفته است. گویا اینجا زندگی کردن فقط به معنای زنده ماندن است و سال هاست که این مردم همچنان در «حاشیه» زندگی می‌کنند.
مردمی که به امید روزگار بهتر با رویای شهرنشینی، برای فراموش کردن کابوس خشکسالی، زاهدان را برای زندگی انتخاب کردند، اما حالا بلوک روی بلوک، خشت روی خشت با حداقل امکانات سرپناه بی پناهی آن هاست.
اینجا پناهگاهی است برای جوانی که روزهایش در میان زباله‌ها و شب هایش غرق در دود اعتیاد سپری می‌شود! اینجا انتهای 'آزادی' است خیابانی که یک سر آن به استانداری و سوی دیگر آن به نداشتن‌ها و کمبود‌ها ختم می‌شود. انتهای خیابان آزادی محله‌ای که زندگی بسیاری از ساکنانش در خواستن و نداشتن، رفتن و نرسیدن خلاصه شده است. جایی که تل انبار زباله‌ها محل شیطنت و بازیگوشی‌های کودکان است، اما پشت خنده‌های از ته دل و نگاه‌های معصوم این کودکان، سرنوشتی تلخ و غم انگیز از فقر و محرومیت موروثی پنهان است.
حاشیه نشینان با تفکر تقدیرگرایی روز‌ها و شب‌ها را از پس هم سپری می‌کنند و محرومیت را قسمت و روزی خود می‌دانند. هم خودشان با این شرایط کنار آمده اند و هم مسئولان. اینجا تافته‌ای جدا بافته از شهر است جایی که کسی به معتاد در حال استعمال مواد مخدر خرده نمی‌گیرد، جایی که تفریح زنان و دختران نشستن بر سر معابر پر از زباله است و همه می‌دانند کسی که مدهوش در گوشه‌ای افتاده چه حال و روزی دارد. با این شرایط دیگر مسئولان هم احساس نمی‌کنند در قبال بهسازی، نظافت و نظارت این محله وظیفه‌ای برعهده دارند.
اینجا اکثر مردم کیسه دوخته اند؛ کیسه‌هایی که قرار است تا شبانه زباله‌های این شهر را به انتهای خیابان آزادی حمل کند و رزق و روزی فردای آنان را فراهم سازد.
انتهای خیابان آزادی گوشه‌ای از وسعت ۲ هزار و ۳۰۰ هکتاری حاشیه نشینی زاهدان است که سال‌ها مسائل و مشکلات آن در انواع ستاد‌ها و کمیسیون‌ها و جلسات مختلف مطرح می‌شود و دستگاه‌های اجرایی هر کدام آمار و ارقام شنیدنی از محرومیت‌ها و آمار و ارقام دیدنی از عملکرد خود ارائه می‌دهند. اما با وجود این باز هم همچنان محرومیت در این مناطق به اندازه چاله‌های این خیابان عمیق و پابرجاست.
۴۴ درصد جمعیت زاهدان در حاشیه زندگی می‌کنند
زاهدان نیز مانند ۵۴۲ شهر دیگر در ایران درگیر معضل حاشیه نشینی است و براساس آمار رسمی اعلام شده از سوی کارگروه استانی پیش بینی و پیشگیری از گسترش بافت‌های ناکارآمد شهری ۴۴ درصد از جمعیت این کلانشهر معادل ۲۶۰ هزار نفر ساکن حاشیه و یا به عبارتی بافت‌های ناکارآمد شهری هستند. بافت‌های ناکارآمدی که اگر برای شهروندان و مسئولان ناکارآمد است برای برخی سودجویان کارآمدی خاص خود را دارد.
علاوه بر زاهدان، چابهار، زابل، ایرانشهر و کنارک نیز در سیستان و بلوچستان جزو رتبه‌های برتر کشور در زمینه معضل حاشیه نشینی هستند و به طور کلی ۵ هزار و ۹۰۰ هکتار از اراضی استان محل سکونت حاشیه نشینان است.
هر چند پیامد‌های اجتماعی و اقتصادی حاشیه نشینی در همه جای ایران و حتی دنیا یکسان است، اما بار منفی حاشیه نشینی در سیستان و بلوچستان وقتی مضاعف می‌شود که دو موضوع «مهاجرت اتباع بیگانه» و «فاقدین شناسنامه» را به آن اضافه کنیم.
رئیس اداره پیشگیری‌های امنیتی انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان اظهار داشت: در کشور و به تبع آن در سیستان و بلوچستان مشکلات فراوانی در زمینه حاشیه نشینی وجود دارد. بیش از ۱۴۰ هزار هکتار بافت فرسوده شامل ۲۷۰۰ محله وسعت حاشیه نشینی در ایران است. ۵۴۳ شهر کشور با جمعیتی حدود ۱۹ تا ۲۰ میلیون نفر در این بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند که این جمعیت حدود ۳۰ درصد جمعیت شهر نشین ایران است.
غلامرضا باغ شیرین ادامه داد: در سیستان و بلوچستان نیز در شهر‌های زاهدان، چابهار، زابل، ایرانشهر و کنارک ۵ هزار و ۹۰۰ هکتار اراضی حاشیه نشین با ۷۷ محله شناسایی شده است. ۴۴۱ هزار نفر از جمعیت استان معادل ۴۱ درصد جمعیت پنج شهر نام برده درگیر معضل حاشیه نشینی هستند به عبارتی ۵۰ درصد در چابهار، ۴۴ درصد در زاهدان، ۴۵ درصد در زابل، ۴۵ درصد در کنارک و ۲۳ درصد ایرانشهری‌ها حاشیه نشین هستند که جمعیت حاشیه نشین کلانشهر زاهدان ۲۶۰ هزار نفر است.
۲۰ درصد جمعیت زاهدان شناسنامه ندارند
وی تصریح کرد: فقدان عدالت توزیعی در مناطق حاشیه شهر به نسبت مناطق برخوردار در این استان به گونه‌ای است که مناطق حاشیه نشین در شهری مانند مشهد در مقایسه با مناطق حاشیه نشین زاهدان به اصطلاح «بالاشهر» محسوب می‌شود چرا که ارائه خدمات در حاشیه زاهدان تحت تأثیر دو موضوع اتباع بیگانه و مشکوک التابعین و فاقدین شناسنامه قرار می‌گیرد.
رئیس اداره پیشگیری‌های امنیتی انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان افزود: هیچ کلانشهری در ایران به اندازه زاهدان افراد فاقد شناسنامه ندارد به طوری که بر اساس آخرین آمار ۲۰ درصد جمعیت زاهدان فاقد شناسامه هستند. در طرح شناسایی افراد فاقد شناسامه در ۲ ماه اخیر ۱۵۰۰ خانوار حدود ۷ هزار نفر برای دریافت شناسامه به دبیرخانه سازمان مردم نهاد معاونت پیشگیری از وقوع جرم دادگستری زاهدان مراجعه کرده اند.
باغ شیرین افزود: از طرفی مشکل حضور اتباع بیگانه را در این استان داریم که به اصطلاح آمار آنان رقم سیاه محسوب می‌شود به این معنی که آمار دقیق و قابل اعتمادی از جمعیت این افراد در دست نیست بلکه فقط با تخمین‌ها و برآورد‌ها باید این موضوع را مدیریت کرد که این مساله یکی از مشکلات اصلی در ارائه خدمات شهری است.
چرا جمعیت آماری زاهدان با جمعیت واقعی برابر نیست؟
این جامعه شناس اظهار داشت: در این زمینه برای ارائه خدمات، جمعیت سرانه یا جمعیت هدف تعریف شده است که از طریق سرشماری آمار آن محاسبه می‌شود و به آن جمعیت اسمی شهر گفته می‌شود. در همه شهر‌ها تقریبا جمعیت اسمی نزدیک به جمعیت واقعی است، اما در این استان و مخصوصا در زاهدان این گونه نیست و جمعیت آماری با جمعیت واقعی متفاوت است چرا که اتباع بیگانه در هنگام سرشماری اعلام حضور نمی‌کنند، اما همه می‌دانیم که این افراد روی زمین این شهر راه می‌روند، زباله تولید می‌کنند، نان مصرف می‌کنند، سقفی بالای سرشان است و از خدمات عمومی و بیت المال استفاده می‌کنند.
باغ شیرین ادامه داد: از طرفی درآمد سرانه شهروندان (بهره مندی از خدمات شهری) حاصل تقسیم میزان اعتبارات شهری بر تعداد جمعیت است. مسلما هر چه مخرج کسرکوچکتر باشد درآمد نیز بیشتر است این در حالی است که به دلیل وجود اتباع بیگانه در زاهدان مخرج کسر بزرگتر می‌شود، اما میزان اعتبارات ثابت باقی می‌ماند بنابراین همین تفاوت در جمعیت واقعی و اسمی موجب کاهش خدمات دریافتی برای هر شهروند می‌شود.
وی تصریح کرد: در واقع کاهش درآمد سرانه شهروندان موجب شکاف و نبود عدالت توزیعی بین مناطق برخوردار و غیربرخوردار خواهد شد. مناطق حاشیه نشین مانند انتهای خیابان آزادی ماهیت سه وجهی دارد. به عبارتی سه عامل در شکل گیری حاشیه نشینی در زاهدان وجود دارد.
این مدرس دانشگاه افزود: اولین عامل ایجاد و گسترش حاشیه نشینی ناشی از خشکسالی، کاهش نزولات جوی و فقدان اشتغال پایدار در روستا‌های استان است که منجر به مهاجرت بی رویه و انبوه از روستا‌ها به شهر زاهدان شده است.
وی بیان کرد: حضور، گسترش و تردد و اسکان اتباع بیگانه غیرمجاز دومین عامل و مهاجرت از شهر‌های کوچک به کلان شهر به امید یافتن زندگی مناسب‌تر با سطح بالاتری از رفاه اجتماعی سومین عامل در ایجاد و گسترش حاشیه نشینی در زاهدان است؛ بنابراین روستاییان، اتباع بیگانه و شهروندان شهر‌های کوچک سه تیپ جمعیت حاشیه نشین زاهدان هستند.
خدمات رسانی به حاشیه شهر خوب، اما نادرست!
این جامعه شناس معتقد است: سه راهبرد اساسی در مواجهه با پدیده حاشیه نشینی وجود دارد. راهبرد اول این است که ما با نگاهی نوع دوستانه به این افراد خدمات رسانی کنیم و مانند دیگر مناطق شهر به این مناطق نیز بپردازیم. این روش در واقع روشی خوب است، اما درست نیست. مانند آن است که فردی به یک متکدی از سر دلسوزی کمک کند که در نگاه نوع دوستانه کار خوبی است، اما کار درستی نیست چرا که تکدی گری جرم است و کمک به متکدی معاونت در جرم محسوب می‌شود.
باغ شیرین افزود: بنابراین راهبرد اول در مواجهه با حاشیه نشینی رفتار خوبی است، اما سیاست درستی نیست چرا که خدمات دهی به این مناطق یک عامل تسهیل گر و برانگیزاننده است تا دیگر افرادی که قصد مهاجرت به شهر را دارند به این مناطق جذب شوند و سیکل مهاجرت و حاشیه نشینی سلسله وار ادامه پیدا خواهد کرد.
وی ادامه داد: راهبرد دیگر این است که برای این مناطق یک محدوده خاص در نظر بگیریم و چشممان را به روی شکاف موجود ببندیم و بگوییم این افراد خودشان برای زندگی در این مناطق ساکن شده اند و ما مسئولیتی در قبال آنان نداریم که این روش نیز درست نیست.
دبیر کارگروه استانی پیش بینی و پیشگیری از بافت‌های ناکارآمد شهری تصریح کرد: راهبرد سوم التقاطی و آمیخته است. روشی که در آن با نگاهی متکثر همه عوامل را در نظر بگیریم. این راهبرد اکنون در معاونت پیشگیری از وقوع جرم دادگستری در مواجهه با پدیده حاشیه نشینی و بافت‌های ناکارآمد شهری در نظر گرفته شده است که در دل آن سه راهکار اساسی با هدف مدیریت حاشیه نشینی مد نظر است.
چگونه از گسترش حاشیه نشینی جلوگیری کنیم؟
باغ شیرین ادامه داد: راهکار اول مدیریت علل و زنجیره‌های وقوع حاشیه نشینی یعنی همان سه تیپ حاشیه نشینی یادشده است. در واقع در این زمینه باید حوزه توانمند سازی روستایی را تقویت کنیم چرا که اگر یک روستایی زندگی خوب و اشتغال پایداری داشته باشد هیچگاه به فکر مهاجرت نمی‌افتد.
وی اظهار داشت: در این زمینه باید نگاه کلیشه‌ای سابق به روستا و روستاییان را کنار بگذاریم و همه نیاز آنان را آب، بذر و کود ندانیم. واقعیت این است که با الگوی نزولات آسمانی و کم بارش‌ترین شدن استان کشور دیگر نمی‌توانیم با نگاه کشاورزی محور به توانمند سازی روستا‌ها فکر کنیم بنابراین باید راهبرد‌های دیگری را در نظر بگیریم.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: توسعه گردشگری و بوم گردی، حرفه آموزی از طریق دانش تخصصی توام و منتج به اشتغال پایدار که با تقویت مراکز فنی و حرفه‌ای مبتنی بر توسعه روستایی انجام می‌شود و مدیریت منابع آب و خاک که با استفاده از تغییر الگو‌های کشت، سیستم‌های نوین آبیاری، کشت‌های گلخانه‌ای میسر می‌شود از جمله مواردی است که در توانمند سازی روستاییان می‌توان به کار بست.
باغ شیرین ادامه داد: راهکار بعدی جلوگیری از مهاجرت ساکنان شهر‌های کوچک است که در این زمینه مطالبه گری دستگاه قضایی در راستای ارائه خدمات شرکت‌های خدمات رسان و نهاد‌های حاکمیتی با توجه به شرح وظایف آن‌ها برای کاهش شکاف بین زاهدان و شهر‌های کوچک به طور جدی دنبال می‌شود.
وی اضافه کرد: مدیریت تردد و اسکان اتباع غیرمجاز راهکار سوم است که در این زمینه احصای بانک اطلاعاتی مشکوک التابعین، برخورد حداکثری با اتباع بیگانه غیر مجاز، حضور در اردوگاه‌های اجباری و اقامتی در این باره می‌تواند موثر باشد چرا که مجازات‌های فعلی در این حوزه بازدارنده نیست.
باغ شیرین افزود: به عنوان مثال ۶ ماه توقیف خودرو برای قاچاق انسان بازدارنده است یا اینکه اقامت اجباری یک ماهه در اردوگاه باعث می‌شود هزینه تردد و اسکان غیر مجاز افزایش یابد و از این طریق بازدارندگی ایجاد کنیم.
رئیس اداره پیشگیری‌های امنیتی انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان در پایان به ارائه راه حل برای جلوگیری از گسترش حاشیه نشینی در زاهدان پرداخت و گفت: برای این منظور ابتدا باید حریم و محدوده فعلی حاشیه نشینی در زاهدان را مشخص کنیم و پس از آن به شناسایی تمامی افراد ساکن در این مناطق بپردازیم.
باغ شیرین ادامه داد: بعد از تعیین محدوده و شناسایی افراد از دستگاه‌های خدمات رسان بخواهیم خدمات را مانند دیگر مناطق شهر به این مناطق نیز ارائه دهند، اما پس از این باید با ورود افراد دیگر و ساخت و ساز غیرقانونی خارج از حریم مشخص شده به شدت برخورد شود.
منبع ایرنا
انتهای پیام /پ
