بیشتربخوانید : مذاکره ایران و عراق برای دریافت پول گاز ایران به کجا رسید؟

ظرفیت صادرات گاز ایران به ترکیه ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال است که البته این رقم هیچگاه محقق نشد و همواره بین ۷ تا ۹ میلیارد متر مکعب در سال، صادرات گاز به ثبت رسیده است. ترکیه به دلیل نزدیکی به اروپا یکی از مسیرهای دسترسی به قاره سبز است، اما اختلافاتی نظیر تخفیف‌های درخواستی از سوی این کشور و البته موضوع حق ترانزیت، مذاکرات را در شرایط سختی قرار داده است.

در دولت یازدهم بود که وزیر انرژی ترکیه از تمایل کشورش برای دو برابر کردن واردات گاز از ایران سخن گفت ‌و حتی رجب طیب اردوغان در سفری به تهران، این موضوع را با حسن روحانی در میان گذاشت. ترک‌ها به استناد قیمت گاز تحویلی از روسیه و آذربایجان، خواستار تعدیل قیمت شده و به ایران پیشنهاد دادند با تعدیل ۲۰ درصدی قیمت می‌توان تجارت گاز با ترکیه را به دو برابر افزایش داد.

این پیشنهاد با مخالفت وزارت نفت همراه شد و در همان زمان، خبرهای موثقی درباره جدی شدن افزایش واردات ترکیه از روسیه و آذربایجان شنیده شد که بر شدت نگرانی‌ها افزود.در همین حال ترکیه از ایران بدلیل بالابودن نرخ گاز صادراتی شکایت کرد.

جریمه ۲ میلیارد دلاری ایران

علی حسینی، کارشناس بازار گاز  با بیان اینکه در صورتی که ایران به تخفیف ۲۰ درصدی قیمت گاز رغبت نشان می‌داد ترکیه شکایت خود از ایران را پس می‌گرفت، گفت: این درحالی است که با به بن بست رسیدن مذاکرات، دادگاه ایران را به دلیل گران فروشی گاز به بازگرداندن دو میلیارد دلار محکوم‌ کرد. بر اساس حکم داوری بین‌المللی، از بهای گاز ایران ۱۳.۳ درصد کاسته شد.

ترکیه که با پاسخ منفی ایران برای تخفیف در نرخ جهت افزایش دو برابری واردات گاز مواجه شد به سراغ آذربایجان، روسیه و حتی کردستان عراق رفت تا هم نیازهای گازی خود را تامین کند و هم تبدیل به هاب گازی منطقه شود.

نگاهی به روند مصرف گاز ترکیه نشان می‌دهد این کشور در سال گذشته بیش از ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز مصرف کرده است. این‌ در حالی است که این کشور در سال ۲۰۰۸ میلادی کمتر از ۳۷ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کرده است و جهش وارداتی آن نشان می‌دهد ترک‌ها برنامه ویژه‌ای برای گاز دارند. این کشور در سال ۱۹۹۵ میلادی کمترین میزان واردات خود را داشته است، کمتر از ۷ میلیارد متر مکعب.

آمار موجود نشان می دهد مصرف گاز ترکیه در سال ۲۰۱۷ میلادی بیش از ۱۶ درصد یعنی بیش از ۹ میلیارد متر مکعب افزایش یافته است، به بیان ساده‌تر ترکیه طی یک سال به اندازه واردات از ایران، افزایش مصرف داشته است.حدود ۳۷ میلیارد متر مکعب از گاز مصرفی ترکیه برای تولید برق استفاده می‌شود.

رشد روزافزون سهم روسیه در بازار گاز ترکیه

در سال ۲۰۱۷ میلادی، سهم ایران از بازار ترکیه ۹ میلیارد متر مکعب بوده است ‌و روسیه با تامین‌ ۲۹ میلیارد متر مکعب رتبه نخست را بین تامین کنندگان گاز ترکیه به خود اختصاص داده است.

نگاهی به ترکیب صادرکنندگان گاز به ترکیه نشان می‌دهد روسیه با تامین ۵۱.۹۳ درصدی نیازهای این کشور رتبه نخست را به خود اختصاص داده و پس از این کشور، الجزایر و نیجریه مجموعا سهم ۱۹.۴۸ درصدی را به خود اختصاص داده‌اند. پس از این کشورها ایران با سهم ۱۶.۷۴ درصدی قرار گرفته و پس از آن، آذربایجان با سهم ۱۱.85 درصدی قرار دارد. 

با این وجود، چند هفته پیش ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه با سفر به ترکیه، در مراسمی به همراه اردوغان خط لوله ترک استریم را افتتاح کرد که می‌تواند سالانه ۳۱.۵ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه برساند. این خط لوله یک هزار و ۱۷۵ کیلومتر طول دارد که حدود هزار کیلومتر آن از اعماق دریای سیاه می‌گذرد و مابقی آن در بخش خشکی ترکیه قرار دارد. نکته جالب اینجاست که توافق اولیه برای امضای قرارداد در سال ۲۰۱۶ میلادی رقم خورد و در سال ۲۰۱۷ میلادی قراردادی برای این منظور بین طرفین امضا شد و هزار کیلومتر خط لوله دریایی طی یک سال ساخته شد. گازپروم در سال ۲۰۱۷ میلادی وعده داده بود این خط لوله از سال ۲۰۱۹ میلادی کار خود را آغاز کند که به احتمال فراوان چنین نیز خواهد شد.

در حال حاضر این پروژه در دو خط پیشرفت می کند. یکی از این خطوط، به شبکه توزیع گاز طبیعی ترکیه متصل خواهد شد و دیگری نیز گاز مورد نیاز اروپا را تامین خواهد کرد.

                                                   افتتاح بخش دریایی خط لوله ترکیش استریم با حضور پوتین و اردوغان

این خط لوله در حالی بزودی آغاز به کار می‌کند که ایران در سال ۲۰۰۸ میلادی تفاهم‌نامه‌ای را برای افزایش صادرات گاز به میزان ۲۰ میلیارد مترمکعب در سال با ترکیه امضا کرد و تفاهم نامه مذکور در اوایل دولت دهم‌ تبدیل به یک موافقت‌نامه شد که ۷۷ درصد سرمایه گذاری آن بر عهده ترکیه و ۲۳ درصد بر دوش شرکت ملی گاز ایران بود؛ کل هزینه این پروژه ۹۸۰ میلیون یورو به ثبت رسیده بود اما این پروژه هرگز به مرحله اجرا نرسید.

جمهوری آذربایجان و خط لوله تاناب

از سوی دیگر ترکیه از سال‌ها پیش برای افزایش واردات گاز از میدان شاه دنیز جمهوری آذربایجان، صاحب ۳۰ درصد سهام کنسرسیومی شده است که این میدان را توسعه می‌دهد و قصد دارد بخشی از نیازهای آینده خود را از این طریق پوشش دهد.

خرداد ۹۷ بود که نخستین فاز کریدور گاز جنوبی افتتاح شد و اردوغان و الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان روبان آن را قیچی کردند. اردوغان خط لوله تاناب را «جاده ابریشم انرژی» توصیف کرد. به گفته رئیس جمهوری ترکیه، ظرفیت اولیه خط لوله ترانس آناتولی انتقال ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز در سال است که ۶ میلیارد مترمکعب آن به ترکیه و بقیه نیز به اروپا انتقال خواهد یافت. به بیان ساده‌تر، آذربایجان تا سال آینده ۱۲ میلیارد مترمکعب از نیاز ترکیه را پوشش خواهد گرفت و ایران را پشت سر خواهد گذاشت.

                                                                             افتتاح خط لوله تاناپ در باکو

 با توجه به اینکه قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه در پایان سال ۲۰۲۵ میلادی منقضی می شود، به نظر می رسد شرایط تمدید این قرارداد بسیار سخت خواهد بود چرا که رقبای منطقه‌ای ایران در حال حداکثر سازی صادرات به ترکیه هستند. این در حالی است که حتی شرکت روسنفت روسیه هم قصد دارد با توسعه میادین گازی کردستان عراق، گاز این منطقه را به ترکیه صادر کند. در این میان مشخص نیست استراتژی ایران برای تمدید قرارداد خود با ترکیه و افزایش میزان صادرات چیست.