خطر در کمین تنها پستاندار دریای خزر/ آیا فُک خزری از مسیر انقراض باز خواهد گشت؟
در میان موجودات زنده دریای خزر فک خزری تنها پستاندار و یکی از آشناترین موجودات دریای خزر است که بر طبق اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت جزو گونه‌های در معرض خطر است.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از گرگان، فک خزری که مردم شمال آن را سگ آبی می‌نامند کوچک‌ترین گونه فک بدون گوش و تنها گونه بومی و پستاندار دریای خزر و بدنش یکی از معیار‌های دقیق تعیین میزان آلودگی دریای خزر است.
آن‌ها زندگی اجتماعی داشته و در دسته‌های بزرگ مشاهده می‌شوند، مهمترین اندام حسی فک مانند سایر سگ‌های آبی سبیل‌های آن است که او را قادر می‌سازد بدون حس بینایی و شنوایی به شکار ماهی در زیر آب بپردازد.
فک‌ها مهاجرت سالانه گروهی منظمی دارند و مهاجرت آن‌ها به دمای آب بسیار وابسته است وقتی دمای آب افزایش می‌یابد، آن‌ها به بخش‌هایی که آب عمیق‌تر و وسردتر است، می‌روند.
فک‌ها در زمستان به سمت سواحل روسیه و قزاقستان می‌روند و فرزندان خود را در آنجا به دنیا می‌آورند و در فصل بهار نیز به قسمت میانی و جنوبی دریای خزر مانند ایران و ترکمنستان می‌آیند.
در دهه ۹۰ میلادی جمعیت این گونه حدود یک میلیون بود که اخیرا با سرشماری‌های صورت گرفته مشخص شد حدود ۱۰۰ هزار فک خزری باقی مانده است و این کاهش جمعیت شدید به دلایلی مانند آلودگی دریا، صید بی رویه و کم شدن کیلکا غذای اصلی فک در حوزه برخی کشور‌های حاشیه رخ داده است.
از این رو در برخی کشورها بویژه کشور ما ایران موضوع حمایت از جمعیت باقی مانده و حفاظت از آن در اولویت گروه‌های مختلف مردم نهاد قرار گرفته، البته سازمان حفاظت از محیط زیست نیز نظارت‌هایی بر کار این موسسه‌ها و گروه‌ها دارد.
دکتر شیرازی مدیر یکی از این موسسه‌های حمایت از فک خزری در گلستان است با ما در این باره به گفتگو نشست، وی گفت: ما یک موسسه مردم نهاد هستیم و ارگان خاصی به ما کمک نمی‌کند، همچنین نیرو‌های داوطلبی هستند که در موسسه با ما همکاری دارند.
وی گفت: موسسه ما زیر نظر سازمان محیط زیست است امابه لحاظ مالی تامینی صورت نمی‌گیرد و این موسسه، سالانه به سازمان محیط زیست استان و معاونت دریایی سازمان محیط زیست کشور گزارش کار می‌دهد.
شیرازی گفت: ما به دنبال جذب حامی مالی هستیم، هم اکنون هزینه‌های خود را تا حدودی با تهیه جزوات و طرح‌ها برای دانشگاه‌ها تامین می‌کنیم.
وی ادامه داد: کار ما در دو بخش ملی و منطقه‌ای انجام که در بخش ملی به ماهیگیران و خانواده هایشان، کودکان و مردم آموزش داده می‌شود و این کار از طریق رسانه مجازی، کارگاه‌های آموزشی، دانشگاه‌ها و سمن‌ها صورت می‌گیرد.
وی ادامه داد: امسال گزارش حضور فک مانند، گیر افتادن در تور صیادان و یا یافتن لاشه این حیوان در سواحل استان نسبت به سال‌های گذشته کمتر بوده است.
شیرازی افزود: هر ساله تعدادی از این گونه ارزشمند بر اثر گرفتار شدن در تور صیادان کشته می‌شدند، اما چند سالی است که با انجام امور فرهنگی سعی در حفظ فک خزری می‌شود.
مدیر موسسه حمایت از فک خزری افزود: در سال ۲۰۰۸ فک خزری در لیست کتاب گونه‌های در معرض خطر قرار گرفت، اما کشور‌های همسایه خصوصا کشور‌های شمال دریا، همکاری عملیاتی منسجم نمی‌کنند و این بزرگ‌ترین مشکل ما در حوزه نجات این حیوان با ارزش است.
وی گفت: در برخی کشورها حتی مجوز شکار فک به صیادان فروخته می‌شود و هرساله درآمد خوبی از آن عاید این کشورها می‌شود، از پوست آن برای لباس و گوشت آن برای تغذیه روباه در مزارع پرورش استفاده می‌شود.
شیرازی افزود: البته گروه‌های مردم نهاد به علت مخالفت با این موضوع کمپینی راه اندازی و تا کنون ۳۰۰ هزار نفر امضا جمع آوری کرده اند.
عوامل تهدید کننده فک خزری
وی درباره عوامل تهدید کننده فک خزری گفت: آلودگی آب دریا در کشور‌های قزاقستان، روسیه و آذربایجان به دلیل پالایش نفت باعث مرگ و میر و ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن فک‌ها و همچنین باعث ناباروری آنان می‌شود.
وی افزود: همچنین ورود سموم کشاورزی به رودخانه‌ها و سپس دریا گونه‌هایی مانند ماهی کیلکا که خوراک فک است را ۷۰ تا ۸۰ درصد کاهش داده و از این طریق کاهش جمعیت حیوان را سبب شده است.
شیرازی افزود: گرم شدن نیم کره شمالی و آب شدن یخ‌ها موجب شد در سال ۲ هزار بر اثر یک بیماری ویروسی ۱۰ هزار فک طی ۲ فصل از بین بروند.
وی دلیل دیگر را از بین رفتن قلمرو ساحلی فک‌ها عنوان کرد و گفت: بخشی از سواحل شمالی ایران به دلیل ساخت و ساز‌ها از بین رفته است در حال که این حیوان نیاز به جای بکر و آرام دارد.
وی همچنین حضور شانه‌دار دریایی غیر بومی مهاجم را از دیگر عوامل موثر در کاهش جمعیت فک‌های خزری دانست و افزود: یکی از عوامل اصلی نابودی فک ها تکثیر نوعی موجود شانه‌دار ژله‌ای مهاجم به نام نمیوپسیس بود که از طریق کانال ولگا وارد خزر شد و ظرف سال‌های گذشته ضربه سنگینی بر اکوسیستم دریای خزر وارد کرد و باعث کاهش ۱۰ برابری فوک خزری شد.
خیر آبادی رییس اداره محیط زیست دریایی اداره کل محیط زیست گلستان هم در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان در گرگان گفت: سازمان محیط زیست دریایی اطلاعات آمار وضعیت فک‌های خزری را برای اتحادیه جهانی حفاظت محیط زیست فرستاده است که این اتحادیه کمیسیونی دارد به نام بقای گونه‌ها، که وضعیت حیوانات را در سراسر دنیا بررسی می‌کند.
خیرآبادی افزود: در این کمیسیون فک به خاطر وضعیتی که دارد به عنوان گونه در معرض انقراض شناخته شده است و بر این اساس کشور‌هایی که در این اتحادیه جهانی عضو هستند باید از قوانین آن تبعیت کنند.
وی گفت: این اتحادیه مناطقی را به عنوان منطقه حفاظت شده برای گونه در حال انقراض در نظر می‌گیرد و اقداماتی برای افزایش جمعیت آن انجام می‌دهد و این موضوع در قانون برنامه توسعه ششم، ماده ۳۸ بند (ز)، سازمان محیط زیست موظف شد برای این گونه‌ها برنامه تعیین کند.
خیرآبادی افزود: در این برنامه وضعیت موجود گونه، تعارضات گونه با جوامع انسانی، بیماری‌ها و عواملی که در کاهش جمعیت گونه‌ها دخیل هستند بررسی می‌شود و از طریق آموزش، توانمند سازی جوامع بومی، محلی، پروتکل‌هایی را با همکاری سازمان‌های مختلف، مانند شیلات، بنادر و دریانوردی، کشتیرانی، وزارت نیرو، وزارت نفت دریابانی و سایر دستگاه‌ها و با کمک سازمان‌های مردم نهاد آماده می‌کند.
وی افزود: این پروتکل‌ها در برنامه‌های کوتاه و بلند مدت اجرا می‌شوند و در سازمان محیط زیست، معاونت محیط زیست دریایی در حال تدوین است که اگر نهایی شود به بهبود وضعیت فک خزری در دریای خزر کمک می‌کند.
خیرآبادی افزود: کنوانسیون تهران بین کشور‌های حاشیه دریای خزر در سال ۸۲ نوشته شده که به امضای وزرا و مدیران محیط زیست ۵ کشور رسیده است که در آن در مورد مسائل مختلف دریای خزر و عوامل تهدید کننده تاکید دارد که یکی از آن‌ها حفظ منابع زنده دریای خزر برای نسل حاضر و آینده است.
وی گفت: مهمترین گونه‌ای که برای آن برنامه تعریف شد یکی فک خزری و دیگری ماهیان خاویاری است و کشور‌های حاشیه دریای خزر در مورد ماهیان خاویاری رعایت می‌کنند که البته در این برنامه به نتایج نهایی نرسیدیم.
خیرآبادی گفت: برای سال ۲۰۱۹، برخی کشورها درخواست شکار فک را کرده، اما هنوز اجرایی نشده است و در حال پیگیری در نشست‌ها هستیم که این مجوز صادر نشود.
وی در پایان گفت: در یک جمع بندی باید گفت: اگر پروتکل تنوع زیستی کنوانسیون تهران که برای ماهیان خاویاری اجرا شد برای فک‌های خزری هم اجرا شود می‌توان امیدوار بود که فک‌های خزری از مسیر انقراض به مسیر امن زندگی در خزر بزرگ‌ترین دریاچه جهان بازگردند.
گزارش از سیده معصومه مرتضوی اول
انتهای پیام/م
