باشگاه خبرنگاران جوان قم گزارش می دهد؛
سفر در اسلام سفری هوشمندانه و آگاهانه
سفر از دید اسلام، یک تصویر سه بعدی است که آدمی را به حقیقتی نهان در اعماق دل تاریخ رهنما است.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ازقم،بی شک سفر همچون یک تصویر سه بعدی است. لایه‌ها و تصاویر رویین آن، شاید لذت باشد و تفریح، اما در یک نگاه متمرکز و عمیق، تصویر دیگری را از اعماق آن به تو که حقیقت ماجراست، نشان می‌دهد؛ و آن حقیقت عبارت است از تصویری از فرهنگ‌ها و تمدن‌های خرد شده در گردونه سنت‌های الهی.
اگر به آموزه‌های دین اسلام، توجه کنیم متوجه خواهیم شد که اسلام سفری را تایید می‌کند که آگاهانه باشد، سفری که بازخورد آن تصمیمی برای یک تغییر اساسی باشد نه صرفا سفری تفریحی همراه با شادی و نشاط کودکانه! ....
می‌توانی آگاهانه برای آینده و آیندگان زندگی کنی به شرطی که از گذشته و گذشتگان خوب بیاموزی و از هر خرمنی، خوشه‌ای برگیری و برای طی سفر، توشه‌ای...اسلام، نوعی فرهنگ سیاحت و گردشگری را القا می‌کند که رشد و بالندگی را به دنبال دارد.
بی شک اسلام یک دین متعادل است؛ به انسان با یک سری برنامه‌ها و اعمالی که بُعد بیرونی و اجتماعی دارد، دستور سیر در آفاق می‌دهد تا از این زاویه، تعادل بی‌مانندی را در زندگی یک مسلمان ایجاد کند؛ از یک سو، از او خودسازی و خودشناسی را می‌خواهد و از دیگر سو، مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی را؛ به این دلیل که یک مسلمان به معنی حقیقی، کسی است که آگاه باشد هم از درون هم از بیرون؛ و آگاهی نیز پیش‌شرط تکامل انسان و انسان کامل و آرمان شهر نیز همان نقطه اوج فرهنگ‌هاست و این امر میسور نیست، مگر به سیر در انفس و سیر در آفاق.
زمانی که سیره ائمه (ع) و به ویژه پیامبر بزرگ اسلام (ص) را در این موضوع مد نظر قرار می‌دهیم، متوجه شیوه زیبا و خاص آنان می‌شویم؛ به گونه‌ای که مطالعه‌گر و جستجو‌کننده در احوال ایشان را به این نکته رهنمون می‌کند که آنان ضمن رعایت تمام آداب و مسالک یک سفر، در برخورد با مسافران و رهگذران و جهانگردان از نقاط مختلف جهان، شیوه خاصی را داشتند که چارچوب آن شیوه به حدی گسترده بود که تمامی انسان‌ها با تمامی نحله‌ها و فرق و اندیشه‌ها در آن جا داشتند و همگی احترام و ارزش والایی را در نزد معصومین و به ویژه پیامبر داشتند؛ و این امر را می‌توان درس بزرگی به پیروان و جهانیان قلمداد نمود. ارزشی که اگر آگاهانه مورد دقت قرار گیرد، سرزمین‌های اسلامی به جای قرار گرفتن در حصار تنگ‌نظری‌ها، به مأمنی برای پیروان دیگران ادیان و مذاهب تبدیل می‌شوند که هر کدام در سرزمین‌های اسلامی به مطالعه پرداخته و ضمن آشنایی با دستاورد‌های غنی‌ترین و کامل‌ترین تمدن دنیا، از لحاظ اقتصادی و فرهنگی نیز برکات و ثمرات خاص خود را دارا هستند؛ و اینک سفر و تاریخ .
تاریخ و نگاه به آن به تو، تفکر می‌دهد و تفکر، آگاهی و آگاهی، بینش و بینش، رفتار.. و بعد از آن، این تو هستی که تاریخ ساز می‌شوی و تو زمانه را می‌سازی نه زمانه تو را.. تو از شخص به شخصیت و از یک تجلی رفتاری کوچک به یک اندیشه بزرگ تبدیل می‌شوی و مگر مقصد و مقصود غیر از این است؟
به سراغ دو تن از پژوهشگران و اساتید دانشگاه و حوزه رفتیم تا نظر آنان را در موضوع «سفر در اسلام» جویا شویم.
عشائری‌منفرد؛ پژوهشگر حوزوی و عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی، در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ازقم، با اشاره به آموزه‌های زیبای اسلام در خصوص سفر، گفت: مهم‌ترین دستاوردی که اسلام انتظار دارد که یک مسافر با نگرش دینی به آن برسد، درک و شناخت است؛ درک و شناختی که بتواند به انسان بباوراند که باید به خالق زیبایی‌های هستی اتصال شدید‌تری داشته باشد؛ چنین شناختی کنش و منش انسان را متحول می‌کند.
وی در ادامه به حق طبیعی انسان از یک سفر اشاره کرد و افزود: دین اسلام مخالف لذت‌جویی نیست کما این که هر سفری در دل خود این تفریح و شادی را مستتر دارد؛ لذت‌بردن یکی از خواسته‌های درونی است، اما باید مراقب بود که برای لذت غیر حرام باشد.
حفظ محیط زیست و رعایت قوانین رانندگی در دایره آداب سفر و مسافرت
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی سفر آگاهانه را سفری دانست که توام با فرهنگ خاص توجه به حقوق دیگران باشد. فرهنگی که در آن حد و حدود و مرز‌ها مشخص شده و در آن، ایذای دیگران و یا تضییع حقوق طبیعت وانسان‌ها محلی از اعراب ندارد؛ وی افزود باید این جریان، یک امر مسلم تلقی شود که مسافرت، الزاما به معنی رهایی از قیود و قوانین نیست؛ بلکه در هر شرایط باید قوانین خاص مربوطه را رعایت کرد.
وی اظهار کرد: علاوه بر حق و حقوق انسان‌ها که در صورت تضییع آن، امر نابخشودنی است، قوانین مربوط به حفظ محیط زیست و قوانین راهنمایی رانندگی نیز باید رعایت شود؛ و از این زاویه رسانه‌ها، رسالتی دارند که جهت نهادینه‌کردن فرهنگ مسافرت و توجه به این موارد باید اصحاب رسانه، توجه خاص داشته باشند.
نقش رسانه‌ها در فرهنگ‌سازی
عشایری‌منفرد با اشاره به وظایف رسانه‌ها در این فرهنگ‌سازی و بسترسازی، گفت: با توجه به در پیش بودن ایام عید و مسافرت، و حجم خاص آن در این ایام در هر سال، ضروری است که رسانه‌ها، الگو‌دهی مناسبی را در برنامه‌های خود لحاظ کرده تا علاوه بر جنبه آموزشی، به نوعی آگاهی‌بخشی هوشمندانه را در دستور کار خود قرار دهند.
آقازاده، دانشجوی دکترا و مدرس دانشگاه در حوزه گردشگری، در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ازقم، درباره سفر از دیدگاه اسلام، اظهار کرد:خدا در قرآن می فرماید: قُل سیروُا فِی الأَرضِ ثُمَّ انظُروُا کَیفَ کانَ عاقِبَةُ المُکَذِّبین (انعام/۱۱). دین مبین اسلام سیاحت و گردشگری را مورد تشویق و ترغیب قرار داده است و معتقداست هر فضایی که بستر مهاجرت سیاحان با رعایت اصول اخلاقی و قرارداد‌های بین المللی شود، تمدن و مذهب در آن منطقه محقق شده است و محیط آماده رشد و تعالی می‌گردد. براین اساس آیات متعددی در خصوص گردشگری مطرح گردیده است که به تحقیق و تدبر نیاز دارد.
مقاصد سفر
مدرس دانشگاه در ادامه، افزود: اصولا در نگاه اولیه آنچه سفر بخاطر آن انجام می‌شود عبارت است از این که گاه برای حفظ جان است و گاه به منظور تجارت و زمانی هم به نیت طلب علم و وقتی هم بدلیل تبلیغ دین است.
وی با اشاره به تعداد آیاتی از قرآن با محوریت سیاحت و سیر انسان گفت:اکثرا این آیات هدف انسان از سیر و سیاحت را نظاره در احوال تکذیب کنندگان آیات الهی عنوان کرد و گفت: تمام آنچه قرآن بر آن اصرار دارد این است که نگاه انسان به پدیده‌ها و آثار به جا مانده از گذشتگان یک نگاه عمیق و عالمانه و آگاهانه باشد؛ نگاهی که تحقق سنت‌های الهی را در عاقبت و عقوبت‌ها به منصه ظهور رسانده است تا دیگران عبرت گیرند و برای یک زندگی سالم و هوشمندانه و به دور از ظلم و گناه توشه برگیرند.
سفر و فواید پنجگانه آن
مدرس دانشگاه به گفته و بیان امام علی (ع) استناد کرد و پنج فایده از سفر را از دید آن امام همام مورد واکاوی قرار داد و گفت: امام علی (ع) فرمود: برای کسب بلند‌مرتبگی از وطن خود دور شو و سفر کن که در مسافرت فایده‌هایی است؛ برطرف‌شدن اندوه، به دست آوردن روزی و دانش و آداب زندگی و همنشینی با بزرگواران.
وی فوائد و آثار سفر در روایات و سنت اسلامی و شیعی را بسیار دانست و در این باره گفت: شادابی تن و روح اولین دستاورد یک سفر سالم است. شاید این شادابی از این رو باشد که با تغییر آب و هوا و پا نهادن به دنیا‌های جدید، روح آدمی به وجد و سرور می‌آید و همین فرحناکی در سلامت جسم نیز اثر می‌گذارد؛ به هر روی پیامبر اسلام می‌فرماید: سافروا تصحوا: سفرکنید تا صحت یابید.
آقازاده به دومین فایده سفر اشاره کرد و عنوان کرد: از فواید غیر قابل انکار سفر، رشد و بالندگی عقل انسان است و این بدان علت است که مسافران در طی سفر با شگفتی‌های طبیعت، اندیشه‌های گوناگون و برجستگی‌ها و کاستی‌های ملت‌های مختلف آشنا می‌شوند. این آشنایی، بیش از مطالعه و از نظر گذراندن اوراق کتاب‌های قطور، انسان را در رشد و بلوغ فکری کمک می‌رساند.
رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) به زیبایی تمام، این ره‌آورد مهم سفر را باز گفته‌اند: سافروا، فانکم ان لم تغنموا مالا أفدتم عقلا. سفر کنید، همانا اگر در سفر، مالی به چنگ نیاورید، به حتم، اندیشه شما فزونی خواهد گرفت. (۴)
وی به دیگر اثر سفر و رهاورد آن اشاره کرد و گفت: عبرت‌اندوزی سومین فایده از سفر است؛ سفر، انسان را با سرنوشت و آثار برجای مانده از پیشینیان آشنا می‌کند و این آشنایی، خود بزرگ‌ترین آموزگار بشری است. در واقع، سفر نوعی مطالعه و تامل در حالات و رفتار کسانی است که تاریخ، سرنوشت و فرجام آنان را برای ما باز گفته است. این همان درس بزرگی است که قرآن چندین‌بار بدان اشاره کرده است:
أفلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان عاقبة الذین من قبلهم و لدار الآخرة خیر للذین اتقوا أفلا تعقلون آیا آنان در زمین سیر نکردند تا بنگرند عاقبت پیشینیان را، و همانا خانه آخرت بهتر است برای کسانی که می‌پرهیزند. آیا نمی‌اندیشید؟ (یوسف (۱۲) آیه ۱۰۹).
آیا آنان در زمین سیر نکردند تا بنگرند عاقبت پیشینیان را، و همانا خانه آخرت بهتر است برای کسانی که می‌پرهیزند. آیا نمی‌اندیشید؟
مدرس دانشگاه در ادامه به چهارمین رهاورد سیرو سیاحت اشاره کرد و گفت: سفر به انسان می‌آموزد که چگونه با مشکلات رو در رو شود و چه سان از عهده آن‌ها برآید؛ زیرا هر مسافری در طی مسیر، با مرارت‌هایی چند، رو به رو است و از رفع و رجوع آن‌ها ناگزیر. این درگیری موقت با مشکلات، تمرین مناسبی برای حضور فعالانه در همه عرصه‌های زندگی است.
پژوهشگر دانشگاهی، پنجمین پیامد سفر را شناسایی بهتر اطرافیان دانست و گفت: روشن است که دوستی انسان‌ها با یکدیگر، جز در هنگامه‌های سختی و عسرت، محک نمی‌خورد. سفر، این فرصت را در اختیار می‌گذارد که مردم یکدیگر را بیازمایند و از پایداری و میزان وفاداری دوستان خود آگاه شوند. از همین رو است که امیرمؤمنان، علی (علیه السلام) فرمودند: السفر میزان الأخلاق نیز امام صادق (علیه السلام) فرمودند: لا تسم الرجل صدیقا سمعة معروفة حتی تختبره بثلاث: تغضبه فتنظر غضبه، یخرجه من الحق الی الباطل، و عند الدینار و الدرهم و حتی تسافر معه.
تا کسی را به سه چیز نیازموده‌ای، وی را دوست خود مخوان: او را به خشم آر و بنگر که در آن حالت، آیا از حق به سوی باطل می‌گراید؟ دیگر آن که او را به درهم و دینار بیازمای و سوم این که او را با خود هم سفر کن، و در سفر، او را بیازمای.
گویا امام صادق (علیه السلام) مسافرت را چونان محکی می‌داند که خالص را از ناخالص تمیز می‌دهد و سره را از ناسره جدا می‌کند.
نگرش امام صادق (ع) نسبت به سفر و آداب آن
وی اختصاصا مواردی را از دیدگاه امام صادق (ع) در خصوص آداب سفر بیان کردو گفت: امام صادق (ع) در حدیثی با اشاره به این که یکی از اصول مسافرت همکاری و هماهنگی است، می‌فرمایند: هرگاه دیدی همسفرانت حرکت کردند، تو هم حرکت کن و هر گاه دیدی دست به کاری زدند، تو نیز همکاری کن! و هرگاه به کسی انفاق کردند، یا قرضی دادند، تو نیز انفاقی بکن و به همسفر قرض بده.
امام صادق (ع) در حدیث دیگری می‌فرمایند: لقمان به فرزندش گفت: هرگاه با گروهی به سفر رفتی، در کار‌های یکدیگر خوب با هم مشورت کنید.
یکی دیگر از اصول سفر نشاط و خوشرویی است، در این رابطه امام صادق (ع) می‌فرمایند: لقمان می‌گفت: ... با همسفران همیشه لبخند بزن، و خوشرو باش...
برخورد زیبای پیامبر با جهانگردان
وی پایان‌بخش مطالب خود را به نوع برخورد پیامبر عظیم الشان اسلام با جهانگردان اختصاص داد و مدعی شد برخورد پیامبر و امامان علیهم السلام و نیز رابطه جامعه اسلامی معاصرشان باجهانگردان، بسان رابطه میزبان با میهمان بوده است. سوای آن گروه از سیاحان که برای خرابکاری و یا جاسوسی وارد سرزمین اسلامی می‌شدند، سایر جهانگردانی که برای پژوهش و تحقیق در مسائل فرهنگی و اعتقادی و یا کسب دانش و یا گشت و گذار وارد حوزه اسلام می‌شدند، در امنیت کامل بوده و در مدت اقامت در سرزمین اسلام سیر و سیاحت می‌کردند.
پیامبر، صلی الله علیه وآله پیش از مکه با مسافران دیگر سرزمین‌ها برخورد بسیار داشت. پیامبر صلی الله علیه وآله از این موقعیت جغرافیایی مکه استفاده می‌کرد و به دیدن مسافران می‌آمد و با آنان گفتگو می‌کرد؛ و در اصل یکی از عوامل گسترش اسلام در مناطق دور از مکه وجود همین گردشگران بود. (۸)
آقازاده در پایان خاطر‌نشان کرد: بتوان با فرهنگ‌سازی آداب مسافرت در اسلام، نه تنها از آسیب‌ها مصون ماند که بتوان تمام پتانسیل مثبتی را که دین اسلام از این زاویه از پیروانش می‌خواهد، به منصه ظهور رساند و شاهد رشد و شکوفایی دوباره تمدن اسلام بعد قرن‌ها باشیم. تمدن و فرهنگی که تمام اندیشه‌ها در آن جایگاه و احترام خاص خود را دارند و هر گروه از امت‌ها ضمن بهره‌گیری از این تمدن می‌توانند در رشد و تعالی آن نیز سهمی داشته باشند و بدین گونه آرمان شهری را که تمام فلاسفه و متفکرین و اندیشمندان به دنبال آن بودند، می‌توان به عینه شاهد بود
انتهای پیام/ش
گزارش از محمد علیدوست
