رختشویخانه زنجان، بنایی منحصر به فرد در جهان
مجموعه تاریخی رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان در یک منطقه پر تراکم مسکونی احداث شده است که به عنوان نگینی در مرکز شهر زنجان می‌درخشد.
به گزارش گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان ، رختشویخانه زنجان در سال ۱۳۴۷ هجری قمری مصادف با ۱۳۰۷ هجری شمسی توسط دو برادر به نام‌های مشهدی اکبر و مشهدی اسماعیل ساخته شد. مشهدی اکبر معماری ساختمان را بر عهده داشت و وظیفه مشهدی اسماعیل بنایی ساختمان بود. علی اکبر توفیقی (شهردار وقت زنجان) که رئیس بلدیه بود زمین ساخت رختشویخانه زنجان را خرید و سپس فرمان ساخت آن را صادر کرد.
سبک و سیاق معماری این بنا را می‌توان به شیوه اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی نسبت داد. مجموعه‌ی تاریخی رختشویخانه، در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است.
این بنا در قلب بافت تاریخی شهر زنجان منطبق بر حصار قدیمی شهر، در یک منطقه‌ی پرتراکم مسکونی احداث شده است.
وارد مکان می‌شوی زیبایی و قدمت این بنا چشم را می‌نوازد در گوشه گوشه این بنا المان‌های که به عنوان نماد بانوان زنجانی هستند توجه هر بازدید کننده را به خود جلب می‌کنند.
این المان‌ها بیانگر روزگار نه چندان دور از حال و هوای این قطعه از کشور را به نمایش می‌گذارد.
هدف از ساخت
رختشویخانه به اتاقی گفته می‌شود که جهت شست و شوی لباس از آن استفاده می‌شود. از نظر نوع کاربری هیچ بنایی را نمی‌توان در ایران یافت که این گونه صرفا برای شستن رخت و لباس مورد استفاده قرار گیرد. ساختمان بنا، اما معماری مشابه با مسجد عباس قلی خان و دروازه ارگ دارد.
این بنا برای استفاده عموم ساخته شد و شبانه روزی دسترسی به آن امکان پذیر بود و بابت استفاده از آن هیچ پولی از شهروندان دریافت نمی‌شده است.
شهر زنجان معمولا زمستان‌های سرد و سختی را داشت و این مسئله مشکلات مربوط به رتق و فتق امور منزل را برای بانوان و مادران این شهر چندین برابر می کرد از این رو شهردار وقت آن زمان برای تأمین امنیت و آسایش زنان در یک مکان سرپوشیده رختشویخانه زنجان را احداث کرد.
ویژگی‌های بنا
این بنا در یک محل شلوغ و در قلب شهر زنجان معروف به بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) احداث شده است که امروزه خیابان سعدی به فاصله یکصد متری از سمت غربی آن می‌گذرد و از طریق کوچه فرهنگ به ساختمان رختشویخانه دسترسی دارد و آب مجموعه از قنات قلعچه حاجی میربهاء الدین تأمین می‌شده است.
رختشویخانه مخزنی به طول ۱۷ متر، عرض ۵٫۱ متر و ارتفاع ۸ متر دارد که با سه واحد پوشش طاق و تویزه بر روی جرز‌ها و دیوار‌ها سقف شده است. تا ارتفاع چهار متری دیواره‌های داخلی بنا به نحوی پوشیده شده است که امکان پر کردن آب تا آن سطح وجود دارد که اگر این اتفاق روی می‌داد امکان گنجایش ۷۴۰ مترمکعب در آن وجود داشته است. فضایی از این مخزن به ساخت یک تراس اختصاص داده شده است که هنگام ایستادن در آن می‌توان به محل شست و شوی رخت‌ها تسلط کامل داشت.
رجبی کارشناس میراث فرهنگی استان در باره این مکان به خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان، می گوید:این مکان برای اشراف کامل مدیریت به کسانی که در حال استفاده از آن بودند ساخته شده بود.
وی می افزاید :در این فضا برای شستشوی لباس‌ها و سایر وسایل چندین حوضچه سنگی ساخته شده که از طریق مجاری آب از مخزن اصلی تامین می‌شوند و فاضلاب حاصل نیز از طریق کانالی که در زیر پاشویه‌ها قرار دارد به بیرون بنا منتقل می‌شود. مجاری آب، حوضچه‌ها و پاشویه‌ها از سنگ‌های تراشیده ساخته شده است.
طراحی و اجرای فضای داخلی و اصلی رختشویخانه زنجان بسیار زیبا می‌باشد و سالن آن دارای یازده ستون است که به طور قرینه به دو قسمت تقسیم شده اند. فاصله ۱۱ ستونی که به طور قرینه سالن را به دو قسمت تقسیم کرده اند در جهت قرینه از چهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچه‌ها تشکیل یافته و حدود آن را سنگ‌های حجاری شده از جنس تراورتن از یکدیگر مجزا می‌کند. این فضا از سالنی به عرض نزدیک به ۱۴ متر و طول ۶۲ متر و مساحت زیربنای ۸۵۰ متر مربع برخوردار است.
این کارشناس ادامه می دهد :محل شستشوی رخت‌ها به چهار قسمت تقسیم شده است ابتدای شستشو که از انتهای جریان آب است حوضچه‌ی مخصوص لباس‌های بسیار آلوده و مجرای آبی که از حد فاصل حوضچه دوم و سوم عبور می‌کرد، مخصوص لباس‌های نسبتا تمیز و محل آب کشی بود. حوضچه‌ی چهارم مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه بود و بالاخره حوضچه‌ی آخری (اولین حوض از حرکت آب)، محل آب تمیز و تامین آب آشامیدنی بوده است.
کاربرد امروزی بنای رخشتویخانه
این بنا در دوره اخیر تعمیر و مرمت شده و به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. رختشویخانه زنجان امروزه محل مناسبی برای آشنایی هرچه بیشتر علاقمندان به فرهنگ و آداب و رسوم مردم منطقه است. در این موزه می‌توانید با انواع و اقسام لباس‌های محلی، ابزار و وسایل و زیورآلات زنان و همچنین با صنایع دستی نظیر چارق زنجان آشنا شوید.
مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری زنجان در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان، گفت: این بنای تاریخی عام المنفعه و از نظر زیبایی و کاربری جزو بی نظیزترین بنا‌ها در سطح دنیا است.
وی ادامه داد:این معماری به لحاظ کاربرد یک معماری درونگرا محسوب می‌شود که بانوان این شهر را از سوز و سرمای زنجان و هم از خطرات دیگر محفوظ نگه می‌داشت.
مدیر کل میراث فرهنگی زنجان گفت:این ینا تنها بنا در جهان با کاربری مخصوص برای رختشویی بانوان است، در هیچ جای دنیا، بنایی با کاربری رختشویی متناسب با شرایط اقلیمی و جغرافیایی که منحصر به گروه خاصی باشد، به غیر از بنای رختشویخانه زنجان احداث نشده است.
وی افزود: در حال حاضر به عنوان موزه مردم شناسی مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد.
رحمتی همچنین با اشاره به آمادگی استان زنجان برای میزبانی از مسافران نوروزی ادامه داد: هر شب یکهزار و ۵۴۶ ظرفیت اقامتی در قالب هتل‌ها، مسافرخانه‌ها، اقامتگاه‌های بوم گردی، اسکان آموزش‌وپرورش، مهمانسرا‌های ادارات و خوابگاه‌های دانشجویی در آمادگی کامل برای پذیرایی از گردشگران هستند.
انتهای پیام/ن
