به گزارش  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک، درکتاب  تاریخ بیهقی در قرن پنجم هجری در مورد سیل چنین آمده است .روز شنبه نهم ماه رجب، میان دو نماز، بارانکی خرد خرد می‌بارید، چنان که زمین‌ را ترگونه می‌کرد وگروهی از گله داران در میان رود فرود آمده بودند و گوسفندان بدان جا بداشته؛ هر چند گفتند از آنجا برخیزید که، محال بود بر گذر سیل بودن، فرمان نمی‌بردند تا باران قوی شد. کاهل وار برخاستند و خویشتن را به پای آن دیوار افگندند و نهفتی جستند و بیارامیدند وهم خطا بود که بر گذر بودند.... پاسی از شب گذشته، سیلی در رسید که اقرار دادند پیران کهن که بر آن جمله یاد ندارند. درخت بسیار از بیخ کنده، می‌آورد. گله دارن بجستند و سیل، گوسفندان را ربود. این سیل بزرگ، مردمان را چندان زیاد کرد که در حساب هیچ شمارگیر در نیاید.

سیل / خانه برانداز بی پروا

سیل در واژه نامه‌های زبان فارسی به آب بسیار که روان باشد، بی پروا، بی تاب، بی زینهار، پرشور، تندرو، خانه برانداز، خانه کن، گران تمکین، زمین گیر ترجمه شده است. از معنای واژه‌ای سیل می‌توان دریافت که آب روان و طنین آرام بخش جاری شدنش چقدر می‌تواند هولناک شود. چقدر ممکن است خانمان سوز عمل کند. در طول تاریخ بار‌ها و بار‌ها سیل خاطرات بد را در ذهن انسان‌ها به جا گذاشته است. اما همه ما خوب می دانیم که سیل می‌تواند قابل کنترل‌تر بشود و خسارات و پیامد‌های ناشی از آن خیلی کمتر بشود.

اراک جز یکی از پنج شهر پر بارش کشور در هر گزارش هواشناسی

امسال آغاز بهار در سرزمین ما با سیل و آبگرفتگی‌های گسترده همراه و موجب شد که نوروز بر کام هموطنان ما تلخ شود. این سیل آن قدر گسترده بود که اکثر شهر‌ها و روستا‌های کشور از شمال تا جنوب معابر و خیابان‌های خود را آبگرفته دیدند. آن قدر عمق فاجعه زیاد بود که حتی بعد از سیل هم پاک کردن گل و لای از چهره‌ی داغ دیده شهر‌ها، روز‌ها زمان می برد.

به گفته کارشناسان هواشناسی و اقلیم شناسی بارش باران‌های سیل آسا یکی از دلایل اصلی وقوع سیل بود. سازمان هواشناسی کشور هر چند ساعت یکبار میزان بارش شهرها را به ترتیب میزان بارش منتشر می‌کرد. اما نکته‌ای که توجه ام را به خودش جلب می‌کند این است که شهر من اراک در هر گزارش جزو یکی از پنج شهر پر بارش کشور است. حتی از شهر‌هایی که سیلاب‌های شدید در آن به راه افتاده نیز میزان بارش‌ها خیلی بیشتر است.

اما چه چیزی باعث شده که معابر اراک سیل و آب گرفتگی شدید را هم به روی خودش نبیند؟

شهر، چندین بار از خطر سیل  در امان مانده است

شاید این شهر این یک بار را خوش شانسی آورده . شاید سال‌های قبل با وجود این چنین باران‌های سیل آسایی که هر سال کم و بیش شاهدش هستیم سیل‌هایی در شهرم آمده است و من از وقوع آن‌ها بیخبرم. از قدیمی‌تر‌های شهر که می‌پرسم می‌گویند:
ما باران‌های سیل آسا در شهر زیاد داشته ایم. یک بار بارش باران در سال ۶۵ به ۲۰۰ میلی متر هم در اراک رسید که خوشبختانه آب به داخل شهر سرازیر نشد.

 شریان از نفس افتاده اراک حیات بخش شد

۲۰۰ میلیمتر یعنی خیلی بیشتر از باران شیراز! می‌پرسم: به نظر شما علت چیست؟ می‌گویند: رودخانه قره کهریز (همان رودخانه خشکه خودمان) فرشته نجات شهر است.

رودخانه خشکه! همان شریان از نفس افتاده اراک که بار‌ها از کنارش گذشته ام و با خود گفته ام: آخر در خیابان‌های اصلی شهر چه ضرورتی دارد رودخانه‌ای که یک آبراه ساده هم جواب گوی جریان عبوری از آن را می‌دهد این همه فضا را اشغال کند. اراک که یک کلان شهر است باید فضای شهری زیبایی داشته باشد، وجود چنین رودخانه‌ی خشکی با این ابعاد زیبایی شهر را بهم می زند.

اما واقعا رودخانه خشک شهر در کنار همه این حرف‌ها به آرامی نفس می‌کشید تا اگر شهر در خطر سیل افتاد فرشته نجات شهر بشود. بیشتر جریان‌های سیلابی را در دلش جمع می‌کند و در نهایت به دامان کویر میقان می‌سپارد.

این رودخانه از کوه‌های قره کهریز، که در بخش قره کهریز در شازند واقع شده است، سرچشمه می‌گیرد و با آبیاری زمین‌های زراعی در مسیرش از جنوب غربی وارد شهر اراک شده و از شمال غربی به کویر میقان می ریزد. در سال‌های اخیر طی عبورش از شهر اراک به محلی برای جمع شدن زباله‌ها و آب‌های فاضلاب خانه‌ها و… تبدیل شده و این تغییرات منفی حتی اکوسیستم دریاچه میقان را نیز برهم زده است. کاش در اراک هم مانند بسیاری از شهر‌های دنیا از ظرفیت رودخانه‌ای که از دل شهر عبور می‌کند استفاده بهتری می‌شد و بسیاری از مکان‌های تفریحی در کنار این رودخانه ساخته می‌شد تا شریان حیاتی، اما خاموش شهر بیشتر به چشم‌ها خوش می‌آمد.

تالاب میقان ناجی آرام شهر

اما در نجات شهر از سیلاب فقط رودخانه قره کهریز به تنهایی موثر نبوده است. به سراغ امیر انصاری عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشگاه اراک رفتم تا از عوامل طبیعی دیگر آگاه شوم.

انصاری به دلیل مطالعات و تحقیقات بسیار و همچنین دغدغه‌مند بودن نسبت به طبیعت القاب " قهرمان تالاب " و " خادم محیط زیست " را به خودش اختصاص داده است. 

این عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشگاه اراک در گفت گو با خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک،گفت: علاوه بر رودخانه قره کهریز، تالاب میقان هم نقش ارزشمندی در جلوگیری از سیلاب‌های اراک دارد. تالاب میقان به دلیل قرار گرفتن در مرکز حوضه آبخیز منطقه نقش مهمی در جمع آوری سیلاب‌های منطقه داشته است.

ظرفیت چشم گیر تالاب میقان

وی نقشه‌ای از ظرفیت‌ها و گنجایش تالاب میقان اراک نقشه ای  تهیه کرده بود که در توضیح این نقشه گفت: این تصویر مساحت محدوده تالاب در وضعیت عادی را نشان می‌دهد که حدود ۱۱ هزار هکتار با گنجایش ۱۱۰ میلیون متر مکعب آب است. در زمان سیلاب حریم اکولوژیکی تالاب میقان تا ۳۲ هزار با گنجایش ۳۲۰۰ میلیون متر مکعب افزایش می‌یابد.

وی با اشاره به رودخانه‌های شهر و حومه اطراف آن افزود: سیلاب‌های ۸ رودخانه قره کهریز و ساروق و امان آباد و خیر آباد و آشتیان و شهراب و داود آباد و سهل آباد را در خود جای می‌دهد.

انصاری بار دیگر به تصویر اشاره کرد و گفت: همان طور که در این تصویر پیداست با ورود سیلاب به تالاب میقان، گسترش آن شمالی و جنوبی و شرقی است و اختلاف ارتفاع ساحل غربی تالاب تا محدوده شرقی شهر اراک حدود ۵۰ متر است؛ بنابراین حریم اکولوژیکی تالاب میقان که در زمینه‌های مختلف ناجی شهر است باید حفظ شود.

انصاری موضوعات تالاب، تنوع زیستی، آلودگی مناطق حفاظت شده، خشکسالی و مخصوصا گرد و غبار که امروز به عنوان معضل حفاظت تالاب محسوب می‌شود حوزه تحقیقات خود قرار داده است.پس به قول انصاری حفظ تالاب چقدر برای شهر و حتی زندگی خود ما پر اهمیت است.

کاش شهرم علاوه بر این قهرمان‌ها قهرمان رودخانه، قهرمان سد، قهرمان صنعت، قهرمان توسعه گردشگری، قهرمان کاهش آلودگی هوا را به روی خود بیشتر از قبل ببیند. تا اگر بحرانی گریبان شهر را گرفت قهرمانانه به یاریش بشتابند.

خطرات جدی اما دیده نشده شهر

اما وی تصاویر دیگری را هم تهیه کرده بود. پدیده هایی که ممکن است برای شهر خطری جدی و عظیم را به وجود آورد و مسئولین شهر و حتی مردم هم خیلی به آنها توجه نمی‌کنند.

این تصاویر نمایی از آبراهه‌های که به شهر وارد می‌شوند بود. انصاری در مورد این تصویر گفت: تعداد زیادی آبراهه از کوه‌های قسمت جنوب و غرب وارد شهر اراک می‌شوند که امروزه با توسعه شهری حریم و حتی تعدادی از این آب راهه‌ها تخریب شده اند و مسیر آنها در داخل شهر گم شده است؛ بنابراین نیاز به شناسایی مسیر دقیق آنها و باز کردن مسیر و رعایت حریم آنها می‌باشد. مثلا دره گردو،و نظم آباد ، حسین آباد بغدادی ، مودر امان آباد باد و قره کهریز و ... که تعدادی از منازل مسکونی و جاده‌ها و صنایع بزرگ و کوچک و همچنین محل دفن زباله‌ها در مسیر این آبراهه‌ها هستند.

وی با اشاره به اثر زیست محیطی سیل گفت: با ورود به فاضلاب‌ها و محل دفن پسماند، باعث پراکنش آلودگی در محیط و انتقال آلودگی به تالاب میقان می‌شود؛ بنابراین نیاز به تهیه طرح جامع مدیریت زیست محیطی حوضه و زیر حوضه آبخیز بالادست اراک وجود دارد و تدوین استراتژی جامع مدیریت سیلاب و آب‌های سطحی در شهر اراک ضروری است.

از  انصاری برای دغدغه‌مند بودنشان تشکر می‌کنم.از تمام مناطقی که روی نقشه نمایش داده شده بود و در معرض خطر قرار داشت اطلاعی ندارم اما یادم هست که یکی از آشنایان قصد داشت ویلایی برای خودش در منطقه نظم آباد بنا کند اما بعدها از تصمیم خود منصرف شد . او می گفت: درست است که طبق قوانین ساختمان سازی باید قبل از ساخت به اخذ مجوز اقدام کرد ولی به آن منطقه که بنگری  تکلیف کوچه ها و خیابان هایش مشخص نیست. حتی مجوز ساخت و ساز در مسیر رودخانه ها هم صادر می شود.یکی از منازل انگار چشمه ای از وسط چاه فاضلابش جوشیده بود و خانواده را به دردسر انداخته بود. نمی شود که خانه های بسیار را در آنجا تخریب کرد اما فکر می کنم بشود جلوی ساخت و ساز از این به بعد که در مناطق پر خطر قرار دارند را گرفت.

من فکر می‌کنم که اگر این هشدار‌ها جدی گرفته شوند و برای حل آنها چاره‌هایی اندیشیده و از افراد کارآمد برای مشورت استفاده شود. شهر و مردم شهر هیچ گاه تسلیم آسیب‌های عظیم بلا‌های طبیعی نمی‌شوند. می‌شود با بودجه‌ای خیلی کمتر از بودجه‌هایی که بعد از سیل یا زلزله برای بازسازی و ترمیم یک منطقه باید هزینه کرد، می توان جلوی حادثه‌های عظیم را گرفت.

همه ما می‌دانیم که پیشگیری بسیار بهتر از درمان است. هر چند خسارات مادی ناشی از چنین حوادثی به مشقت قابل جبران است. آثار مخرب آن از ذهن مردم آسیب دیده و کودکان حادثه دیده پاک نمی‌شود و همیشه با ترسی که یک بار تجربه اش کرده اند دست و پنجه نرم می‌کنند.

سد بند های گردو عامل دیگر جاری نشدن سیل

اما نحوی نیا استاد گروه مهندسی آب دانشگاه اراک سد بند‌های متوالی گردو را عامل دیگر کاهش سیلاب می‌داند. وی در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک، گفت: اگرچه این سازه‌ها باعث کاهش دبی ورودی به تالاب میقان شده، اما در کاهش تالاب بسیار موثر است.

در بارش‌های سیل آسا نوروز اگرچه شهر از جاری شدن سیلاب مصون ماند، اما خسارتی را متحمل شد که تعدادشان اندک هم نیست.

عزت الله عامره‌ای مدیرکل شرکت آب منطقه‌ای استان در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک،گفت: طبق بررسی‌های به عمل آمده خسارت وارده به تأسیسات آبی این شرکت شامل سدها، بندها، دیواره و دایک‌های رودخانه‌ها و ایستگاه‌های سنجش سیل در اثر وقوع سیلاب‌های اخیر مبلغ ۷۵۰ میلیارد ریال در سطح استان مرکزی برآورد شده است.

علیرضا ایزدی مدیرکل میراث فرهنگی استان مرکزی در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک، گفت: در اثر وقوع سیل خساراتی برای برخی امامزاده‌ها و ابنیه وهمچنین بازار وارد شد که برآورد خسارات حدود ۴ میلیارد تومان بوده است.

وی افزود: در خصوص ترمیم و استحکام بازار اراک معاون عمرانی استاندار مرکزی اعتبارتی را از محل بافت فرسوده اختصاص دادند، تصمیم داریم نشستی با شورا وشهرداری برگزار کنیم تا بتوانیم کمک‌هایی از این محل برای بازسازی بازار اراک داشته باشیم.

شفیعی شهردار جدید اراک هم در درگفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک، گفت: برآورد اولیه خسارت سیلاب حوزه شهری اراک ۶۰۰ میلیارد ریال است. این خسارات به حوزه زیر ساخت شهر اراک بیشتر وارد شده است.

نگرانی یک شهروند

شهر من اراک، بازمانده حوادث و بلا‌هایی بوده که هر بار دست بر زانوی خویش گرفته و روی پا شده است. درست است که از بلا‌های طبیعی و غیر طبیعی در امان مانده است، اما نمی‌توان گفت در روز‌های آتی و گاه حادثه خیز همچنان ایستاده بماند. کاش قبل از این که بلا‌ها گریبان گیر بشود و طاقت فرسا، قبل از این که آثار بلا‌ها زیان بار بشوند و جبران ناپذیر دست بازسازی به بافت‌های فرسوده شهر و سدبند‌های شکسته و رودخانه ناجی شهر بدهیم. شهر من دارای زیر ساخت‌های قویی است که به همت همه‌ی ما می‌تواند پویا و کارآمد‌ترین شهر باشد.

گزارش از زهرا امانی

انتهای پیام/ الف