سد و سدسازی تاریخچه ای کهن در تمامی نقاط جهان دارد که در این بین سدهای منحصربفردی نیز یافت می شود که بسته به ویژگی های آن ها به شهرت رسیده اند و امروز باشگاه خبرنگاران جوان قصد دارد به معرفی آن ها بپردازد.

قدیمی‌ترین سد دنیا

بسیاری، قدیمی‌ترین سد دنیا را سد «الکفره» واقع در ۱۶ کیلومتری جنوب شرقی «هلوان» در مصر می دانند، که بین سال‌های ۲۷۵۰ و ۲۹۵۰ قبل از میلاد (۵۰۰۰ سال قبل) با طول ۱۱۵ متر و ارتفاع ۱۲ متر ساخته شده است.

برخی از مورخین اولین سدی را که در تاریخ ثبت شده است مربوط به ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد با طول ۴۷۵ متر و عرض ۱۵ متر می‌دانند که ۴۵۰۰ سال از آن بهره برداری می‌شده است.

ببینید: پروژه‌های عظیم سدسازی در خوزستان

همچنین سدی به طول ۲/۳ کیلومتر و ۳۶ متر ارتفاع و ۱۵ متر عرض در یمن ساخته شده بوده است که آن را مربوط به ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد می‌دانند و در قرن سوم میلادی بر اثر سیلاب منهدم گردیده است.

سد داریوش روی رودخانه کر که عمر آن بیش۲۵۰۰ سال است، و سد بهمن شیر دارای عمری بیش از ۲۰۰۰ سال و بند میزان در شوشتر با عمر ۱۷۰۰ سال و بند امیر روی رودخانه کر که ۱۰۰۰ سال عمر دارد و هنوز در حال بهره برداری است از بند‌ها یا سد‌های باستانی محسوب می‌گردند.

طولانی‌ترین سد دنیا

طویلترین سد دنیا به نام «کی‌یف» با ارتفاع ۲۰ متر و طول ۵۴ کیلومتر در کشور روسیه در سال ۱۹۶۴ تکمیل گردید. همچنین ساخت سدی به طول ۹۹ کیلومتر با ارتفاع متوسط در کشور چین گزارش شده است که ساخت آن در قرن ۱۷ بوده است.

طولانی‌ترین بند دریایی با طول ۳/۳۲ کیلومتر و ارتفاع ۶/۷ متر در شمال هلند قرار دارد.

بزرگترین سد بتنی

در واقع سازه بتنی، سد «گراند کولی» روی رودخانه کلمبیا در واشینگتون است. طول تاج آن ۱۳۹۱ متر و ارتفاع آن ۱۸۳ متر، حجم آن ۰۵/۸ میلیون متر مکعب و وزن آن ۶/۲۱ میلیون تن است. نیروگاه آن توانایی تولید ۹۷۸۰ مگاوات را دارد.

مطالعه این سد در ۱۹۳۳ شروع شده در مارچ ۱۹۴۱ ساخت آن آغاز گردیده و در ۱۹۴۲ پایان یافته است. هزینه احداث آن ۵۶ میلیون دلار گزارش شده است.

حجیم‌ترین سد دنیا

احتمالاً پر حجم‌ترین سد تا سال ۱۹۷۳ یک سد خاکی است در آریزونای امریکا که ارتفاع آن ۳۳ متر، طول ۸۵/۱۰ کیلومتر و حجم مصالح آن ۸، ۱۰*۱/۲ متر مکعب است.

بلندترین سد بتنی دنیا

سد «گرانه دیکسن » در کشور سوئیس است که با ارتفاع ۲۸۵۴ متر و طول ۶۷۰ متر در سپتامبر ۱۹۶۱ ساخته شد. هزینه این سد ۳۷۲ میلیون دلار، و حجم آن ۹/۵ میلیون متر مکعب گزارش شده است.

بلندترین سد خاکی دنیا

سد خاکی «نورک » در روسیه با بلندی ۳۰۰ متر و با طول تقریبا ۷۳۰ متر و حجم ۸/۵۳ میلیون متر مکعب بلندترین سد خاکی دنیا تا تاریخ ۱۹۸۰ بوده است (شروع ساخت سد ۱۹۶۱و اتمام آن ۱۹۷۹ بوده است) البته سد دیگری از نوع خاکی با ارتفاع ۳۳۵ متر در کشور روسیه در دست اقدام و مطالعه بوده است که ممکن است تاکنون احداث شده باشد.

این مطلب را از دست ندهید: نازک‌ترین سد جهان کجاست؟ + تصاویر

حجم سد خاکی «نورک» تقریباً ۱۰ برابر حجم سد «گرانددیکسن» است در صورتی که ارتفاع آن فقط ۱۰ درصد بیشتر و طول آن فقط ۵% بیشتر از آن است.

بزرگ‌ترین سد‌های جهان و ایران

کشاورزان پای تپه‌های کوه‌های زاگرس و شرق بین‌النهرین، شاید نخستین سدسازان دنیا بودند. کانال‌های آبیاری ۸۰۰۰ سال پیش در این منطقه ساخته شدند و بعید نیست که بند‌های کوچکی از چوب و خاشاک و خاک نیز برای انحراف آب از رود‌ها به نهرها، ساخته می‌شد. ۶۵۰۰ سال پیش سومریان، دشت‌های دو سوی دجله و فرات را زیر پوشش شبکه‌های آبیاری بردند.

کهن‌ترین سدی که بقایای آن پیدا شده است، ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح ساخته شد و بخشی از سامانه آبرسانی شهر جاوا در اردن امروزی بود. این سامانه دربرگیرنده بندی به طول ۲۰۰ متر برای انحراف آب در ۱۰ مخزن سد کوچک از سنگ و خاک و یک آبراهه برای انتقال آب بود. تا آخرین هزاره پیش از میلاد مسیح، سد‌های خاک و سنگی در پیرامون دریای مدیترانه، در خاورمیانه، چین و آمریکای مرکزی ساخته شدند.

در دوران صنعتی شدن قرن نوزدهم، در بریتانیا نزدیک به ۲۰۰ سد بلندتر از ۱۵ متر برای مصارف توسعه شهری ساخته شد. در سال ۱۹۰۰، بریتانیا به تنهایی به اندازه همه کشور‌های جهان، سد بزرگ داشت.

سد‌های قرن نوزدهم بیشتر خاکی و خاکریز‌های بودند و غالبا به روش آزمون و خطا طراحی و ساخته می‌شدند، زیرا تا دهه ۱۹۳۰ شناخت علمی کمی درباره چگونگی رفتار و واکنش خاک و سنگ در زیر فشار وجود داشت.

نخستین نیروگاه آبی جهان که یک سد جریانی در اپلتون ویسکانسین بود، در ۱۸۸۲ آغاز به تولید نیرو کرد. سال بعد سد‌های نیروگاهی در ایتالیا و نروژ نیز ساخته شد.

ببینید: لحظه هولناک شکسته‌ شدن سد آب در معدن سنگ آهن

در چند دهه بعد سد‌های برقابی روی رودخانه‌های با جریان پرشتاب اروپا، به‌ویژه در اسکاندیناوی و آلپ ساخته شد. با آغاز قرن بیستم، اندازه سد‌ها و نیروگاه‌های آن‌ها با آهنگ تندی افزایش یافت.

پیشرفت در طراحی توربین‌ها، بهره برداری از بار هیدرولیکی را از ۳۰ متر در ۱۹۳۰ تا ۲۰۰ متر در ۱۹۹۰ افزایش داد و پیشرفت در مهندسی سدسازی، ساخت سد‌های بلند برای ایجاد بار مذکور را میسر ساخت.

در این میان، مرکز پژوهش‌های مجلس، گزارشی درباره بزرگ‌ترین سد‌های ایران و جهان از لحاظ ارتفاع، حجم مخزن و ظرفیت تولید انرژی برقابی ارائه داده است.

بر این اساس، سد Jinping I در کشور چین با ارتفاع ۳۰۵ متر بلندترین سد جهان است.

در حال حاضر در ایران سد کارون ۴ با ارتفاع ۲۳۰ متر بلندترین سد ایران و بیست و دومین سد بلند جهان است.

همچنین سد در حال تاسیس بختیاری روی رودخانه بختیاری از سرشاخه رودخانه دز با ارتفاع ۳۲۵ متر تاکنون بلندترین سد جهان است.

از سوی دیگر، سد Kariba در مرز کشور‌های زامبیا و زیمبابوه با حجم مخزن ۱۸۰.۶ میلیارد مترمکعب بزرگترین دریاچه سد جهان از لحاظ حجم است.

در ایران نیز سد کرخه با حجم مخزن ۵.۹ میلیارد مترمکعب و بعد از آن نیز سد گتوند علیا با حجم مخزن ۴.۵ میلیارد مترمکعب بزرگترین دریاچه سد‌های کشور از لحاظ حجم هستند.

عظیم‌ترین نیروگاه برقابی جهان نیز نیروگاه سد Three Gorges در کشور چین است.

این نیروگاه به تنهایی با ظرفیت ۲۲۵۰۰ مگاوات، تقریبا معادل دو برابر کل انرژی برقابی ایران، ظرفیت دارد.

انتهای پیام/