سد و انواع آن

سدها معمولا همانند مانعی عمل می کنند؛ که جریان آب یا جریانات زیرزمینی را متوقف یا محدود می‌کند. مخازن و منابع آب که نه تنها سیلاب را متوقف می‌کند بلکه آب را برای فعالیت‌هایی مانند آبیاری، مصرف آب، مصارف صنعتی، آبزی پروری و کشتیرانی فراهم می‌کند.

این مطلب را از دست ندهید: نازک‌ترین سد جهان کجاست؟ + تصاویر

نیروی برق آبی اغلب در ارتباط با سد‌ها برای تولید الکتریسیته استفاده می‌شود. اما یک سد می‌تواند آب را برای ذخیره جمع کرده و در صورت لزوم بین نقاط مختلفی توزیع شود.

سد‌ها انواع مختلفی از لحاظ سازه‌ای دارند.

• سد‌های قوسی
• سد‌های وزنی
• سد‌های قوسی-وزنی
• سد‌های خاکی
• سد‌های سنگریزه‌ای
• سد‌های بتن غلتکی

مخازن پشت سد‌ها بر بسیاری از جنبه‌های اکولوژیکی رودخانه‌ها اثر می‌گذارد. توپوگرافی و دینامیک رودخانه‌ها بستگی به نرخ‌های گسترده‌ای از جریان دارد در حالی که رودخانه‌های پشت مخازن سد‌ها اغلب دوره‌های طولانی از یک جریان بسیار پایدار را تجربه می‌کنند.

سد‌های قدیمی اغلب نردبان مخصوص ماهی ندارند که بسیاری از ماهی‌ها را از حرکت به سمت بالا دست برای روند طبیعی زندگی باز می‌دارد و باعث معیوب شدن چرخه زاد و ولد و یا مسدود کردن مسیر مهاجرت آن‌ها می‌شود. مخازن بزرگ آب که پشت سد‌ها تشکیل شده اند در فعالیت‌های لرزه‌ای نقش دارند که به علت تغییر در بار آب یا تغییر در سطح آب است.

این مطلب را از دست ندهید: سد کبار نگین تاریخ مهندسی ایران است

در ایران مخالفت‌های بسیار با سدسازی می‌شود. برخی این سد‌ها را عامل ضربه محیط زیست می‌دانند و برخی از ضرورت ایجاد سد‌ها برای ذخیره آب و استفاده از آن در مواقع کم آبی می‌گویند. برخی سد‌ها در ایران بسیار مشکل ساز شده اند. سد گتوند یکی از این سد‌ها است. یک کوه نمکی در مخزن سد وجود دارد که با آب گیری سد آب این سد به شوری گروید و ایجاد پتوی رسی بر روی آن نیز چاره ساز نشد.

تاریخچه سد سازی در دنیا

تاریخچه سد سازی در گروه کهن‌ترین و زیربنایی‌ترین فعالیت‌های مهندسی انسان قرار دارد و به دوران قبل از تاریخ مدون باز می‌گردد. به طوریکه می‌توان سد را یکی از دستاورد‌های کهن سازه‌ای انسان دانست.

مخزن سد وزنی Derwent در انگلستان (۱۹۱۶ میلادی)

نیاز انسان به سد و پیدایش سدسازی در زمان‌های قدیم را می‌توان در نیاز انسان به آب بیشتر دانست ، انسان‌های قدیم تا قبل از یادگیری کشاورزی، از آب فقط برای آشامیدن و بهداشت استفاده می‌کردند. با زیاد شدن جمعیت روی کره زمین و بعد از این که انسان کشاورزی یاد گرفت، مجبور شد آب و غذای بیشتری تهیه کند.

در ابتدا انسان بیشتر از زمین‌های کنار رودخانه‌ها برای کشاورزی استفاده می‌کرد. با افزایش جمعیت در نقاط مختلف کره زمین و با توجه به نیاز انسان به زمین‌های بیشتر برای کشاورزی، از زمین‌های دورتر از کنار رودخانه‌ها نیز استفاده می‌کرد.

ببینید: خشکسالی به قدیمی‌ترین سد قوسی دنیا هم رحم نکرد

اما استفاده از زمین‌های دورتر مشکلات زیادی را برای انسان ایجاد می‌کرد. همچنین بدست آوردن آب بیشتر برای آشامیدن و کشاورزی و داشتن آب در هر زمان که نیاز باشد، باعث شد که مردم آن زمان برای برطرف کردن این مشکلات به فکر چاره‌ای باشند.

آن‌ها فهمیدند با ساختن سد می‌توانند آب رودخانه‌ها را کنترل و ذخیره نمایند و سپس با انتقال آب از محل سد به محل‌های دورتری که می‌خواستند آن را مصرف نمایند، خواهند توانست در بیشتر ایام سال…

از اولین سد‌های قدیمی ساخته شده در دنیا می‌توان از سدی در کشور مصر نام برد در حدود ۴۹۰۰ سال پیش، فرمانروای آن زمان به نام منس ((MENES در محلی به نام کشیش (koshish) سدی بر روی رودخانه نیل احداث کرد که حدود ۱۵ متر ارتفاع و ۴۵۰ متر طول داشت و با سنگ درست شده بود.

یکی دیگر از سد‌های قدیمی شناخته شده سد الکفارا (sadd el kafara) در ۲۵ کیلومتری جنوب قاهره پایتخت مصر است. این سد حدود ۴۶۰۰ سال قبل، همزمان با اهرام ثلاثه مصر ساخته شده است که ۱۴ متر ارتفاع و ۱۱۳ متر طول داشته است.

از دیگر سد‌های قدیمی سد خاکی (Marib) است که حدود ۷۵۰ سال قبل از میلاد در کشور یمن برای تامین آب یک طرح آبیاری بزرگ با ارتفاع حدود۲۰متر احداث شده است.

سد cataract در استرالیا (۱۹۰۷میلادی)

اولین سد مهم ساخته شده با سنگ و ملات با ارتفاعی در حدود ۱۰ متر سد (Kesis Golu) در کشور ترکیه استکه مربوط به حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد است.

سد قوسی (Baume) در کشور فرانسه با ارتفاع ۱۲ متر و طول ۱۸ متر توسط رومی‌ها در قرن دوم بعد از میلاد ساخته شده است و در سال‌های بعد فعالیت‌های سدسازی به قاره اروپا رسیدو سد خاکی (Alresford) در کشور انگلستان (۱۲۰۰ میلادی)، سد خاکی (Mittlerer) در کشور آلمان (۱۲۹۸میلادی)، سد خاکی (Dvoriste) در کشور چک و اسلواکی (۱۳۶۷ میلادی) ساخته شد.

این مطلب را از دست ندهید: آیا کشور به ساخت سد جدید نیاز دارد؟

در اسپانیا سدسازان قرن شانزدهم میلادی، پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در فنون سد‌های بنایی به وجود آوردند. سد زیبای (Tibi) به ارتفاع ۴۲ متر در سال ۱۵۹۴ میلادی در کشور اسپانیا احداث شد.

سد El Casco در اسپانیا (۱۷۹۹ میلادی)

با توسعه امپراتوری اسپانیا فنون سد سازی مهندسان اسپانیایی به آمریکای مرکزی و جنوبی صادر شد. در سال‌های ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ میلادی، دانش سدسازی در دنیا پیشرفت آرامی داشت و از سال ۱۷۸۰ میلادی به بعد و با شروع اولین انقلاب صنعتی تعداد و اندازه سد‌ها یکی پس از دیگری به طور دائم رشد می‌کرد.

در قرن نوزدهم میلادی مهندسان انگلیسی در توسعه و پیشرفت اصول طراحی خاکریز‌ها موفقیت زیادی کسب کردند. احداث هفت سد در دره (Longdendale) طی سال‌های ۱۸۵۴ تا ۱۸۷۷ میلادی نتیجه همین پیشرفت‌های علمی بود.

انتهای پیام/