به گزارش خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، بهار امسال مشهدی‌ها و اهالی تعدادی از شهرستان‌های خراسان رضوی در یک روز، چهار فصل را تجربه می‌کردند. صبح‌های پاییزی، ظهر‌هایی به گرمای تابستان و عصر‌هایی همراه با بارش تگرگ و باران‌های رگباری و سیل آسا.

از سویی دیگر هوای مشهد بر خلاف سال‌های قبل در اوایل اردیبهشت چنان سرد شد که بیشتر شبیه روز‌های زمستانی بود به طوریکه در پنجم اردیبهشت ماه امسال دمای شهر مشهد به ۳ درجه سانتی گراد رسید و خیلی از خانواده‌ها با شروع روز‌های سرد زمستانی در اواسط  بهار مجبور به استفاده از البسه گرم شدند. لباس‌هایی که روانه کمد‌ها شده بود.

ناهنجاری‌های جوی امسال این سوال را در ذهن ایجاد کرد که آیا این ناهنجاری‌ها نشانه‌ای از تغییرات آب و هوایی است و یا اینکه این پدیده علت دیگری دارد؟ برای پیدا کردن پاسخ سوال راهی هواشناسی خراسان رضوی شدم تا نظرات کارشناسان و متخصصان این حوزه جویا شوم.

 

 

 

سید جواد رسولی رئیس تحقیقات هواشناسی کاربردی خراسان رضوی، ابتدا درباره تعریف اقلیم می‌گوید:اقلیم به میانگین پارامتر‌های جوی در دوره طولانی مدت در یک منطقه اطلاق میشود. بیشتر طبقه بندی‌های اقلیمی بر اساس دما و بارش انجام شده است.

او بین کلمه آب و هوا و اقلیم تمایز قائل می‌شود و این طور توضیح می‌دهد: در هواشناسی معمولاً اصطلاح آب و هوا و تغییرات آب و هوا به تغییر پارامتر‌های جوی در یک دوره کوتاه مدت اطلاق می‌شود. این دوره کوتاه مدت می‌تواند از یک هفته تا یک دوره سه ماهه را شامل شود.

این متخصص هواشناسی ادامه می‌دهد: تغییر اقلیم به معنای تغییر در توزیع آماری پارامتر‌های جوی شامل روند کاهش بارندگی و افزایش دما در یک دوره آماری بلند مدت است.

 

رسولی با اشاره به نوع اقلیم خراسان رضوی می‌گوید: خراسان رضوی و به طور کلی کشور ما در منطقه جغرافیایی جنب حاره قرار دارد و ویژگی این منطقه از کره زمین این است که آب و هوایی خشک و نیمه خشک دارد.

وی به تاثیر خشکسالی مداوم در خراسان رضوی اشاره می‌کند و می‌گوید: در دهه‌های اخیر، خشکسالی باعث شده است مناطق نیمه خشک، خشک شود و مناطق خشک، فرا خشک و بیابانی شود.

رئیس تحقیقات هواشناسی کاربردی خراسان رضوی درباره تغییر اقلیم در استان می‌گوید: هم اکنون استان ما، خشک و سرد شده در حالیکه قبل از آن، نیمه خشک و سرد بود. تعدادی از شهرستان‌های جنوبی خراسان رضوی که در گذشته اقلیمی خشک داشته اند اکنون فرا خشک شدند.

 

 

رسولی به این سوال که آیا با افزایش بارندگی‌های امسال می‌توان به پایان دوران خشکسالی در خراسان رضوی امیدوار بود، این طور پاسخ می‌دهد: افزایش بارندگی‌های امسال در خراسان رضوی به معنای تغییر اقلیم استان از اقلیم خشک به اقلیم مرطوب نیست در واقع یکی از نشانه‌های تغییر اقلیم ناهنجاری بارش است.

وی به استناداتی درباره تغییر اقلیم خراسان رضوی اشاره می‌کند و می‌گوید: میانگین دما در خراسان رضوی، در دهه پنجاه، ۱۳ و ۲ دهم درجه سانتی گراد بوده است و در دهه نود، میانگین دمای خراسان رضوی به ۱۶ و ۶ دهم سانتی گراد رسیده است و بر این اساس استان ما در هر دهه، ۶ دهم درجه افزایش داشته است.

این متخصص هواشناسی ادامه می‌دهد: متوسط بارندگی استان ما در ۴۰ سال اخیر، ۲۵۰ میلی متر بوده که در دهه ۹۰ به ۲۱۰ میلی متر کاهش یافته است یعنی به طور متوسط از ۴۰ سال قبل در هر سال، یک میلی متر بارندگی کاهش داشته است.

 

رسولی در ادامه گفت: مهمترین عامل تغییر اقلیم افزایش گاز‌های گلخانه‌ای بوده که از سال ۱۸۰۰ میلادی به بعد با وقوع انقلاب صنعتی تاکنون افزایش چشمگیری داشته است.

وی ادامه می‌دهد: گاز‌های گلخانه‌ای موجود در جو زمین که به طور طبیعی در آن وجود دارند شامل بخار آب، دی اکسید کربن، متان، دی نیتروژن مونوکسید، اوزون و CFC‌ها است، اما فعالیت‌های بشری، بر میزان بسیاری از این گاز‌ها در جو افزوده است.

رئیس مرکز تحقیقات هواشناسی خراسان رضوی تصریح می‌کند: این گاز‌ها به این دلیل گاز‌های گلخانه‌ای نامیده می شوند که فضای گلخانه‌ای شکلی را در اطراف زمین ایجاد می کنند. در گلخانه نور خورشید وارد محیط می شود، اما به دلیل جداره شیشه ای، بخشی از آن دوباره به درون گلخانه برمی گردد به این ترتیب فضای داخل گلخانه از بیرون گرمتر می شود. در جو زمین هم اتفاق مشابهی روی می دهد. وقتی اشعه‌های خورشید به سطح زمین می رسند، بخشی از آن‌ها توسط این گاز‌ها و سطح زمین جذب می‌شود و سطح زمین را گرم می‌کند.

 

با پیشرفت علم و تکنولوژی در سال‌های اخیر پیش بینی‌های هواشناسی دقیق‌تر شده است به طوریکه بعد از هر بار صدور اخطاریه هواشناسی باید انتظار پدیده جوی مورد پیش بینی را داشت و به دنبال آن برای مقابله با خطرات احتمالی ناشی از تعییرات جوی تدابیر لازم پیش بینی شود، اما در بهار امسال با وجود اینکه هواشناسی اخطار‌های لازم را درباره تغییرات جوی و بارندگی‌ها صادر کرده بود، بازهم شاهد خسارات ناشی از پدیده‌های جوی بودیم طبق گفته‌های متخصصان اقلیم شناسی باید آمادگی لازم برای مقابله با پیامد‌های ناشی از پدیده تغییر اقلیم و سازگاری با آن وجود داشته باشد.

علی الهی دانشجوی دکترای هواشناسی و کارشناس هواشناسی خراسان رضوی در این باره می‌گوید: با توجه به اینکه تغییرات اقلیم سبب تغییر الگوی بارش می‌شود و آستانه‌های حدی بارش تغییر می‌کند بنابراین علاوه بر اینکه ممکن است در یک بازه زمانی بارش‌ها نسبت به دوره آماری کاهش محسوسی پیدا کند، اما از طرفی باید انتظار بارش‌های شدید و رگباری را نیز داشته باشیم که دلیل آن این است که هوای گرم قابلیت نگهداری مقدار بسیار زیادی از آب را دارد همچنین افزایش نرخ تبخیر، احتمال وقوع طوفان‌ها و سایر رخداد‌های اقلیمی شدید و غیرمترقبه را افزایش می‌دهد.

وی خاطرنشان می‌کند: از این رو با توجه به این انتظارات و شرایط باید آمادگی لازم برای چنین بارش‌هایی وجود داشته باشد که به عنوان مثال مسیل‌های مشخص هدایت سیل لایروبی لازم شود و اگر نیاز به ساخت مسیل‌های جدید یا تعریض این مسیل‌ها با توجه به دوره بازگشت سیلاب‌ها وجود دارد، اقدامات لازم اجرا شود.

اگرچه نمی‌توان از بروز پدیده تغییر اقلیم جلوگیری کرد، اما انسان‌ها به نوبه خود می‌توانند اثرات ناشی از تغییر اقلیم را کاهش دهند.

ابراهیم رهنما یامی کارشناس ارشد هواشناسی کشاورزی و دبیر توسعه هواشناسی کاربردی اداره کل هواشناسی خراسان رضوی در این باره می‌گوید: با افزایش جمعیت نیاز به محصولات کشاورزی و مواد غذایی بیشتر می‌شود. کشت محصولات کشاورزی علاوه بر صدمه به خاک مصرف آب را نیز به دنبال دارد از سویی دیگر با پدیده گرمایش کره زمین و کمبود بارندگی، تامین محصولات کشاورزی یکی از چالش‌های پیش رو است. در خراسان رضوی که با اقلیم خشک و بارندگی‌های کم و نامنظم رو به رو هستیم، این موضوع اهمیت خاصی دارد.

وی می‌گوید: برای مقابله با تغییر اقلیم کشاورزی در استان و کشور ما باید به سمت و سوی کشاورزی مدرن تغییر کند. یکی از موانع در این زمینه، نظام خرده مالکی است و به طور مثال تشکیل تعاونی‌های کشاورزی در تجمیع زمین‌ها می‌تواند موثر باشد.

این کارشناس ارشد هواشناسی کشاورزی ادامه می‌دهد: با توجه به غلبه اقلیم نیمه خشک و خشک در استان و کشور ما، الگوی کشت باید متناسب با این اقلیم تغییر کند.

رهنما یامی تصریح می‌کند: یکی از مشکلات در کشاورزی سنتی، فرسودگی تجهیزات کشاورزی است که باعث افزایش مصرف سوخت و آلودگی محیط زیست می‌شود که در واقع آلودگی محیط زیست، پدیده تغییر اقلیم را تسریع می‌کند.

وی تاکید می‌کند: به طور کلی هر گونه اقدامی که به کاهش مصرف انرژی کمک کند منجر به حفظ محیط زیست می‌شود و حفظ محیط زیست تغییر اقلیم را به تاخیر می‌اندازد.

 

 

سید جواد رسولی رئیس تحقیقات هواشناسی کاربردی و دارای تحصیلات دکتری در زمینه زراعت می‌گوید: انسان‌ها با تغییر در الگوی مصرف مواد غذایی نیز می‌توانند با تغییر اقلیم سازگار باشند به طوریکه گذشتگان ما با الگوی غذایی مناسب و استفاده کمتر از برنج و محصولات دامی در حفظ محیط زیست نقش مهمی داشتند.

وی تصریح می‌کند: کشت محصول برنج و دامپروری متان زیادی تولید می‌کند و متان یکی از گاز‌هایی است که به گرم شدن کره زمین و تغییر اقلیم کمک می‌کند بنابراین تغییر الگوی غذایی می‌تواند پدیده تغییر اقلیم را به تاخیر بیندازد.

 

 

 

اتفاقات و شرایط جوی رخ داده در سال‌های اخیر، نشانه‌هایی از تغییر اقلیم را در منطقه تایید می‌کند. در پایان این گزارش با قطعیت می‌توانیم بگوییم که پدیده تغییر اقلیم فقط مختص یا محدود به استان ما نیست در واقع تغییر اقلیم پدیده‌ای است که مرز نمی‌شناسد.

بر اساس نظر متخصصان، راهکار سازگاری با تغییرات اقلیم، اصلاح فعالیت‌های انسانی است و از این رو نقش رسانه‌ها در جایگاه رهبران فکری جامعه می‌تواند در هدایت انسان‌ها به رفتار‌های سازگار با اقلیم و محیط زیست موثر باشد.

محبوبه بابایی، دانشجوی دکترای جامعه شناسی توسعه روستایی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در این زمینه می‌گوید: نقش رسانه‌ها در این زمینه در چند بخش تعریف می‌شود. بخش اول به آموزش کشاورزان برمی گردد. در کشور ما کشاورزی سنتی، غلبه دارد و این نوع از کشاورزی به محیط زیست لطمه وارد می‌کند. رسانه‌ها می‌توانند با هدایت کشاورزان به الگو‌های کشت مناسب و متناسب با اقلیم نقش موثری داشته باشند. به طور مثال در استان ما که اقلیمی خشک دارد کشاورزی باید به سمت کشت محصولاتی برود که نیاز به آبیاری کمتری داشته باشد.

وی ادامه می‌دهد: بخش دیگری از رسالت رسانه به آموزش‌های عمومی و شهروندی مربوط است. رسانه‌ها می‌توانند با تشویق مخاطبان خود به رفتار‌های سازگار با محیط زیست از جمله استفاده از انرژی‌های پاک، صرفه جویی در مصرف انرژی، تغییر الگوی غذایی و مواردی از این دست در مبارزه با پیامد‌های ناشی از تغییر اقلیم بسیار موثر باشند نظام‌های آموزشی و سازمان‌های مردم نهاد نیز می‌توانند در این زمینه نقش اصلی و تکمیل کننده داشته باشند.