به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، ۲۸ تیرماه شمسی برابر ۲۶ عید ماه تبری براساس یک باور ایرانی باستانی در مناطقی، روز عید است. اما عیدی به نام «عید مردگان»؛ باور‌های «مرگ» و آئین‌های برای «مردگان» از جمله موضوعات جامعه شناسی و رفتارشناسی مذهبی مورد بررسی بوده است.

مرگ از عوامل مهم تشکیل‌دهنده ساختار نظم اجتماعی است و همچون الهه‌ای الهام‌بخش نقش آفرین صحنه مذاهب، فلسفه‌ها، ایدئولوژی‌های سیاسی و هنرهاست و ارزش‌های فرهنگی و فرآیند‌های محوری اجتماعی را رونمایی می‌کند. مرگ عاملی است که در تماس با هر نظم فرهنگی باورها، ارزش‌های فرهنگی و ملاحظات اصلی آن فرهنگ را آشکار می‌سازد. دکتر غلامحسین معتمدی  این موضوع را در یادداشتی با عنوان «مرگ و فرهنگ؛ ارزیابی نظام میرایی» تحلیل کرده است.

جامعه شناسان، «مذهب» را یکی از ریشه‌های مهم سنت‌های بزرگداشت مردمان می‌دانند. سنت‌ها و آئین‌هایی که در مرز‌ها و منطقه‌های مختلف ایران و جهان به گونه‌هایی متفاوت رخ می‌نمایند.

در این گزارش به سنتی دیرینه در مناطق مازندران می‌پردازیم که دربسیاری کشور‌های جهان نیز به گونه‌های مختلفی رایج است. امروزه حتی گورستان‌ها را بخش مهمی از صنعت گردشگری می‌دانند و از آن با عنوان «گورستان‌ها و صنعت گردشگری سیاه» یاد می‌کنند.

بر اساس تقویم تبری دوم مرداد، اولین روز نوروز تبری است و، چون تبری‌ها چهارشنبه نداشتند برای برگزاری مراسمی همچون چهارشنبه سوری با روشن کردن آتش در روز ۲۶ عَید ماه تبری برای پاسداشت درگذشتگان و نیاکان خود چراغ راهنمایی برمی افروختند. ۲۶ عید تبری همان ۲۸ مرداد شمسی ست که از دیرباز در روستا‌های مازندران، به روز «عید مردگان» یا «جشن مردگان» معروف بوده است.

سابقه «روز ارواح» و «عید مردگان» از اسپانیا تا آمریکا
این عید «روز مردگان» در هشت شهر آمریکایی با عنوان Día de Muertos شناخته می‌شود. ریشه آن به دوران حکومت «آزتک، Aztec» و نیز به فرهنگ‌های باستانی اسپانیایی باز می‌گردد.

زمانی که ماه نوامبر فرا می‌رسد، میلیون‌ها نفر از مردم مکزیک و دیگر کشور ها، برای رفتگان خود، جشن بزرگداشت برگزار می‌کنند و برایشان محراب‌های کوچک، جمجمه‌های تزئین شده، اشعار زیبا و بعضی از زیبا‌ترین نقاشی‌های صورت را خلق می‌کنند.

این رسم و رسومات طی زمان گسترده‌تر شدند و با عقاید کاتولیکی مردم عصر جدید در هم تنیده شدند و زمان برگزاری آن، به روز‌های اول و دوم ماه نوامبر تغییر داده شد. یک نوامبر را " روز فرشتگان " و دو نوامبر را " روز ارواح " نامیده اند.

هزاران سال بعد، مردم مکزیک و دیگر کشور‌های لاتین، با برگزاری جشنی برای عزیزان از دست رفته‌ی خود در این دو روز، از این مراسم باستانی یاد می‌کنند. اول نوامبر برای کودکانی، که مرگ زود هنگام داشته اند اختصاص داده شده است و دوم نوامبر روزی است، که خانواده‌ها دیگر اعضای از دست داده‌ی خود را می‌ستایند.

آن دسته از افرادی که در این جشن شرکت می‌کنند، با ساختن محراب‌های کوچکی که عکس مرحوم، چندی گل، غذا‌های مختلف و چیز‌های بیشتر دیگری را در بر دارد، آرزو می‌کنند که رفتگانشان حتی برای یک شب هم که شده به پیش آن‌ها برگردند. بعضی دیگر از " کاترینا، Catrina "‌ها استفاده می‌کنند، که اسکلت‌های مزین شده‌ای هستند که توسط چاپگر مشهور مکزیکی، " خوزه گوادالوپه پوسادا، Jose Guadalupe Posada "، در میان مردم محبوب شده اند.

عده‌ی دیگری نیز به قبرستان‌ها می‌روند تا به تمیز کاری بپردازند و چند پیشکش از خود برای دوستان و فامیل مرحومشان بر جای می‌گذارند.
در سراسر کشور آمریکا، این سنت در بعضی شهر‌ها هم چنان به قوه‌ی خود باقی است و همه ساله برگزار می‌شود. مراسم‌ها و جشن‌های با شکوه و بزرگی مانند؛ نمایش ها، مهمانی‌های دسته جمعی، مکزیکی / آمریکایی‌ها را به یک دیگر نزدیک می‌کنند.

جشن روز مردگان را نباید با جشن هالووین اشتباه گرفت
جشن مردگان یا Día de Muertos به طور سنتی در طی سه روز انجام می‌شود و از ۳۱ نوامبر آغاز می‌گردد. این فستیوال بسیار قدیمی است و ریشه آن به صد‌ها و شاید هزاران سال پیش برمی گردد. طبق اسناد امروزه می‌دانیم که جشن روز مردگان توسط تمدن‌های پیشاکلمبی (دوران پیش از کشف قاره آمریکا توسط کریستف کلمب) به ویژه آزتک ها، مایایی‌ها و توتوناک‌ها برگزار می‌شده است.

آزتک‌ها که سرخپوستان بومی مکزیک به شمار می‌روند یک ماه کامل را به جشن می‌پرداختند و طبق باور‌های خود به بانوی مرگ به نام Mictecacihuatl احترام می‌گذاشتند. امروزه اگرچه باور‌های مردم تغییر کرده، اما همچنان برخی از مولفه‌های این رسم و رسوم باقی مانده است. در سال ۱۹۱۳ هنرمند مشهور خوزه گودولف پوسادا تصویری از La Calavera Caterina کاترینا کشید و از آن زمان، تصویر کاترینا به عنوان نماد غیررسمی جشن روز مردگان استفاده می‌شود.

البته جشن روز مردگان را نباید با جشن هالووین اشتباه گرفت. سرخپوستان بومی مکزیک یا همان آزتک‌ها جشن روز مردگان را در ماه آگوست برگزار می‌کردند. با این حال، زمانی که اسپانیایی‌ها مکزیک را تحت استعمار خود قرار دادند این رسم را کمی تغییر دادند و آن را با فستیوال مسیحی All Hallows مطابقت دادند. در جشن روز مردگان زنان بسیاری چهره خود را شبیه تصویر بانوی مرگ گریم می‌کنند و به خیابان‌ها می‌آیند. حتی جالب است بدانید که هرسال رکورد‌هایی برای بیشترین تعداد کاترینا در یک محل هم ثبت می‌شود.

آماده سازی برای روز مردگان از هفته‌ها و شاید ماه‌ها قبل شروع می‌شود. خانواده‌های مکزیکی محلی ویژه را برای گرامیداشت مردگانشان در منزل تعیین می‌کنند و بعد، تصاویر آن‌ها و همینطور غذا‌های مورد علاقه آن‌ها را در آن مکان قرار می‌دهند. در باور و اعتقاد مکزیکی‌ها مردگان در روز جشن مردگان برای سر زدن به اقوامشان به این دنیا بازمی گردند؛ بنابراین خانواده‌ها تلاش می‌کنند خانه هایشان را برای ورود عزیزان فوت شده شان آماده کنند. یک نوع نان شیرینی سنتی به نان مردگان یا Pan de Muerto نیز از قدیم در ایام جشن پخته می‌شود و در کنار سایر چیز‌ها قرار داده می‌شود.

جشن مردگان در سرزمین تبرستان
۲۸ تیر - از آغاز سال در تقویم رسمی ایران ۱۲۱ روز گذشته و به پایان آن ۲۴۴ روز (در سال عادی) یا ۲۴۵ روز (در سال کبیسه) مانده‌است. در سرزمین تبرستان در این روز «جشن مردگان» برپا می‌شود و در بعضی از شهر‌ها مراسم «کشتی لوچو» می‌گیرند. طبرستان، تبرستان، تپورستان یا تپوران (به فارسی میانه:Tapurstan.png) به بخشی از سرزمین‌های میان کوه‌های البرز و دریای مازندران گفته می‌شده‌است. نام طبرستان معرب نام تپورستان بوده و به پیشینه اسکان قوم تپور، یکی از قبایل ایرانی‌تبار دوران باستان و یکی از طوایف سکا‌ها بازمی‌گردد.

روزی که فریدون حاکم سوادکوه مازندران، ضحاک را از پای در آورد
در منطقه مازندران، ۲۸ تیرماه شمسی برابر ۲۶ عید ماه تبری براساس یک باور، مناطق کوهپایه به عنوان عید این روز را گرامی می‌دارند. در چنین روزی مردم منطقه اعتقاد دارند که فریدون حاکم سوادکوه مازندران ضحاک را از پای در آورده و مردم با شنیدن این خبر به جشن و پایکوبی پرداخته‌اند و با آتش زدن گون‌ها و بلند شدن دود سفید نشان یک جشن و خبر مهم را به همدیگر اطلاع‌رسانی می‌کردند. مردمی که از ستم ضحاک به تنگ آمدند و هر روز شاهد به خون نشستن جوان خود بودند و فریدون این شیر سوادکوهی او را از پای در آورده است.

مراسمی که از گذشته در مناطق پایین دست به عنوان کشتی لوچو برگزار می‌کنند و همه ساله در ایام خاصی انجام می‌شود بر گرفته از همان سنت و اعتقاد قدیمی مناطق کوهپایه است.

در چنین ایامی با حضور در آرامگاه‌ها و امامزاده‌ها و اطعام‌دهی شادباش گویی به همدیگر این ایام را جشن می‌گیرند و بنام عید مردگان مشهور است.

آیین‌های جشن مردگان در روستا‌های مازندران
روستا‌های مازندران از دیرباز رسم بر این بوده است که مردم از چند روز مانده به جشن مردگان، مقدمات مراسم را تدارک می‌بینند و غذای مفصلی می‌پزند، شیرینی و میوه تهیه می‌کنند و صبح زود راهی زیارتگاه‌ها و گورستان‌ها می‌شوند و تا عصر در کنار مزار اموات می‌مانند، در آنجا غذا می‌خورند و خیرات می‌دهند.

مردم پیش از رفتن به سر مزار آنجا را پاکسازی می‌کردند، زیرا آنان بارور داشتند همچنان که در نوروز خانه‌های خود را تمیز می‌کنیم باید مزار درگذشتگان خود را غبار روبی کرد و به یاد آن‌ها پذیرایی مختصری همراه با غذا در کنار مزار درگذشتگان خود می‌خوردند تا با درگذشتگان خود همسفره شوند با این روش می‌خواستند برای نیاکان خود پاسداشتی انجام دهند.

مازندرانی‌ها معتقد بودند که گورستان‌ها هم همچون خانه‌هایشان تمیز و پاکیزه شود و به انسان‌ها بی‌حرمتی نشود و به این طریق به اجدادشان و برای خود احترام قائل شوند.

باور‌هایی در ارتباط با مرگ
باور‌ها و ملاحظات فرهنگی در ارتباط با مرگ از آغاز زندگی بشر تا کنون عمدتاً در خدمت دو هدف اصلی بوده است. یکی آنکه با قراردادن مرگ در یک نظام منسجم ارزشی که معمولاً با زندگی پس از مرگ در پیوند است از خوفناکی آن بکاهد و دوم آنکه اعضاء خانواده و خویشاوندان متوفّی را با حمایت‌های لازم در راستای تجدید پیوند با زندگی سازماندهی کند.

به این ترتیب منطبق با تنوّع فرهنگی زندگی در جوامع مختلف شاهد نگرش‌های فرهنگی گوناگون نسبت به میرایی نیز خواهیم بود که در یک طبقه‌بندی کلّی می‌توان این نگرش‌های فرهنگی را به چهار گروه پذیرنده، انکارکننده، مبارزه‌جویانه و مشتاقانه در برابر مرگ تقسیم کرد.

نطق فرهنگی حاکم بر جوامع همان گونه که زندگی اعضاء خود را تعریف و قالب‌بندی می‌کند، در ارتباط با مفاهیم مربوط به میرایی و فناپذیری چه از بابت فردی و چه از جهت جمعی چهارچوب‌های مشخصّی را فراهم می‌بیند تا ساختار‌های جامعه را بازسازی کند و بقای فرهنگی آن را میسّر سازد.

منبع: خبرآنلاین

انتهای پیام/

نگاهی به مراسم مذهبی «مردگان» در ۲۸ تیر ماه و ۳۱ نوامبر