به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، دوران کودکی همه ما با کارتونها و انیمیشنهایی درباره موشها همچون تام و جری، شهرموشها یا موشآشپز گره خورده است؛ موجوداتی موذی که در تمامی این فیلمها نقش اول را برعهده داشته و آنقدر مظلوم نشان داده شدهاند که دیگر راضی به مرگشان نیستیم.
شاید به همین دلیل است که دیگر این روزها کسی از دیدن موشها در معابر شهری نمیهراسد و گربهها هم در دنیای امروز به زیستی صلحآمیز با موشها عادت کردهاند. هرچند این تمام ماجرا نیست و موشهای تهرانی امروز در یک جهش ژنتیکی تفاوتهای ماهوی با نسل قبل خود پیدا کردهاند که اگر فکری برای آنان نشود، مشکلات زیستمحیطی بسیاری به همراه خواهند داشت. موضوعی که اگرچه شیوههای بسیاری برای مقابله با آنان به کار گرفته شده است، اما در عمل باز هم با جولان موشهای نروژی در پایتخت روبهرو هستیم و مشخص نیست چه اتفاقی باید بیفتد تا همه نسبت به این مساله احساس نگرانی کرده و برای آن فکری اساسی کنند. شاید با خود بگویید مبارزه با موشها کاری نشدنی است و، چون متولی خاصی ندارد، باید با همین وضع بسوزیم و بسازیم، اما واقعیت این است که مبارزه با موشها براساس بند ۱۵ ماده ۵۵ قانون شهرداری وظیفه قانونی این نهاد است و سالانه برای مبارزه با این حیوان موذی میلیاردها هزینه میشود که خسارت اجتماعی، اقتصادی و روانی برای کلانشهرهایی همچون تهران به همراه دارد. جالب است بدانید وجود موش ازجمله معضلاتی است که سالها تهرانیها با آن درگیرند.
تاریخچه مبارزه با موشها در کلانشهر تهران
مروری بر کتابهای تاریخی ما را به نامه قائممقام فراهانی، صدراعظم محمدشاه قاجار از رجال عصر قاجار میرساند که در آن میگوید: «من از موش میترسم. از موشهای جوی هم میترسم.» ترسی که این روزها برای همه عادی شده است و اگرچه زیست موشها و آدمیان قدمت بسیار طولانی دارد، اما باید به این مساله توجه کنیم که در روزگاران گذشته جمعیت موشها به این اندازه نبود و حضور آنان تا این اندازه برای مردم طبیعی جلوه داده نمیشد. مسالهای که شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها در کنار عدمتوجه آنان به معضلات زیستمحیطی موجب شده هر روز شاهد حضور هرچه بیشتر موشها در کنار خانه و کاشانه خود باشیم. اگر بخواهیم مروری بر تاریخچه مقابله با موشها داشته باشیم، باید بگوییم این موضوع قدمتی ۲۵ ساله دارد. این وظیفه در ابتدا برعهده سازمان بازیافت بود که در نیمه دوم سال ۶۳ طرحی ضربتی با همکاری شهرداری تهران، وزارت بهداری، سازمان تحقیقات و بررسی بیماریهای گیاهی و انستیتو پاستور به مدت سه ماه در مناطق جنوبی شهر تهران اجرا شد، اما با تاسیس سازمان ساماندهی و انتقال صنایع مزاحم در همان سال، این وظیفه به عهده این سازمان گذاشته شد. موضوعی که تا ۱۵ سال بعد از آن فکری برای آن نشد و این شرکت درنهایت در سال ۷۸ کمیته علمیای با همکاری اساتید دانشگاه و هیاتهای علمی انستیتو پاستور و وزارت بهداشت برای بررسی و تهیه سم موشکش تشکیل داد و تهیه جزوات آموزشی برای مدیریت این حیوانات موذی نیز ازجمله اقدامات صورتگرفته از جانب این کمیته بود که در سال ۷۹ در میان مناطق تهران توزیع شد. این مسئولیت به مدت ۱۴ سال برعهده اداره کل خدمات شهری، شرکت ساماندهی و ستاد محیطزیست و توسعه پایدار بود و از سال ۹۲ تاکنون برعهده شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل به نمایندگی از شهرداری تهران است و شیوههای مختلفی هم برای مبارزه با موشها در تهران به کار گرفته شده است.
تمام روشهای مبارزه با موشها در تهران
به طور کلی روشهای کنترل و مبارزه با موشها به سه دسته شیمیایی، مکانیکی و فیزیکی تقسیمبندی میشوند که هرکدام اگرچه در برههای در شهر انجام شدهاند، اما به دلیل باهوش بودن موشها عملا با عدمکنترل جمعیت این جانوران موذی روبهرو هستیم و بیش از هر روز بر جمعیت آنها افزوده میشود.
موشها عموما به دسته موشخانگی، موشسیاه یا سقفی و موشقهوهای یا نروژی تقسیمبندی میشوند که عموما دسته سوم را بیشتر در تهران مشاهده میکنیم. نکته قالبتوجه اینجاست که موشهای شهری یا همان رتها به دلیل قدرت در تولیدمثل در تمام طول سال بهخصوص در فصل تابستان میتوانند زاد و ولد داشته باشند و در هر دوره زایمان ۱۰ تا ۱۲ نوزاد به دنیا میآورند. درنتیجه قدرت تولیدمثل آنان بهطور تصاعدی در حال افزایش است. اگرچه به گفته کارشناسان بهترین شیوه مقابله با موشها در روش تلفیقی خلاصه میشود، اما در اینجا قصد داریم به تشریح تمام روشهای مبارزه با موشها در تهران بپردازیم.
روش مبارزه شیمیایی
استفاده از طعمه مسموم معمولترین روش مبارزه شیمیایی است که طی آن مواد خوراکی موردعلاقه این حیوان به سموم مختلف آغشته شده و در دسترس آنان قرار میگیرد. مبارزه شیمیایی با موشها با بهکارگیری طعمههای شیمیایی مسموم (سموم مجاز موشکش) و توسط نیروهای متخصص و آموزشدیده (پیمانکاران دارای مجوز دفع آفات) در معابر عمومی و در منافذ فعال موش انجام میشود. این مواد شامل سم موشکش به میزان موردنیاز و مواد خوراکی موش بوده که به صورت مخلوط و آماده مصرف است. طعمهها با توجه به نوع سموم به کار رفته در آنها به جوندهکشهای شدیدالاثر و جوندهکشهای ضدانعقادی تقسیمبندی میشوند. در دسته اول جوندهکشها با یکبار تغذیه توسط موش، اثر کشندگی خود را ظاهر کرده و بلافاصله حیوان را میکشند. استفاده از این جوندهکشها در محیطهای شهری (به غیر از اخذ تاییدیه از کمیته فنی و هیاتعلمی حوزه مدیریت کنترل حیوانات شهری) کاملا ممنوع است، اما در جوندهکشهای ضدانعقادی پس از چندبار تغذیه توسط موش و ایجاد مسمومیت کامل بهتدریج سبب مرگ آنها میشوند. اثرات فیزیولوژیک این ترکیبات با برهمزدن مکانیسم انعقاد خون سبب خونریزی داخلی و مرگ جانور میشود. استفاده از این سموم در محیطهای شهری مجاز است. راهکاری که با استفاده از آن اگرچه در مقاطع خاص زمانی و در کوتاهمدت توانسته رضایت نسبی مسئولان مدیریت شهری و شهروندان را فراهم آورد، ولی در عمل و در درازمدت مصرف سموم نهتنها به معنای واقعی تاثیرگذار نبوده بلکه با آلودهکردن محیطزیست و به عبارتی آلودهکردن اکوسیستم شهری بروز خسارت ثانویه به شهر و شهروندان و حتی آبهای زیرزمینی و دیگر جانوران غیرمضر در معرض این سموم، همچون پرندگان میشود. هرچند باید به این مساله نیز توجه کرد که استفاده از نانوی پودر غیرسمی هم بهعنوان محصول جدید و تولید داخلی دارای مجوز از سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی به صورت پایلوت در سه منطقه با بازدهی بالا مورد آزمایش قرار گرفته و در آیندهای نزدیک هم جهت تسریع در دیگر مناطق به کار خواهیم برد.
روش مبارزه مکانیکی
در روش مبارزه مکانیکی با استفاده از انواع تلههای موشگیر (کشنده و زندهگیر) که بیشتر در اماکن خصوصی و منازل و... کاربرد دارند، روبهرو هستیم که یکی از قدیمیترین روشهای مبارزه با این حیوان است. هرچند این شیوه نیز با مشکلاتی روبهرو است ازجمله اینکه این راه در صورتی جواب میدهد که شرایط محیطی برای مبارزه با موش مناسب باشد و اگر مواد غذایی به فراوانی در اختیار موشها باشد، طعمه مسموم هیچگونه رغبتی برای خورده شدن توسط موش ایجاد نمیکند، تازه در صورتی که موشها نسبت به سموم مصرفی مقاوم نشده باشند. در میان انواع و اقسام تلهموشهای به کار گرفتهشده در تهران با دو نوع تله روبهرو هستیم که یکی تله موشگیرهای زندهگیر و دیگری تلهموشهای کشنده هستند. در نوع اول موش به صورت زنده صید میشود. این نوع تلهها در مواردی که خطر کشتهشدن حیوانات خانگی یا مصدومیت کودکان درصورت بهرهبرداری از تله کشنده وجود دارد، استفاده میشود. این تلهها میتوانند برای گرفتن یک موش ساخته شده باشند یا طراحی آنها بهگونهای باشد که تعداد زیادی موش را صید کند که از این دسته میتوان تلههای فلزی مشبک، چسبی و انواع تلههایی را نام برد که همزمان چند موش را با هم صید میکنند. در تلههای چسبی از صفحههای آغشته به چسب مخصوص برای صید موشها استفاده میشود که روی این صفحهها میتوان از طعمههای جلبکننده موش نیز استفاده کرد. اما در تلههای موشگیر کشنده شاهدیم که این تلهها قادرند حیوان را به صورت کشته صید کنند. استفاده از تفنگبادی ۵/۵ هم بهعنوان یکی از روشهای مکانیکی مبارزه با جوندگان بزرگ و موش مطرح است که هدف از انجام این روش تشویق به انجام شیوههای مبارزه مکانیکی و گسترش آن در سطح مناطق و کاهش مبارزه شیمیایی (استفاده از سموم شیمیایی) و همچنین استفاده از نتایج آماری حاصل از اجرای عملیات در برآورد تخمینی جمعیت موش است که انجام آن در سطح مناطق شهرداری بهعنوان یکی از انواع طرحهای اجرایی و ضربتی نیازمند هماهنگی و اخذ مجوز از حوزه مدیریت کنترل حیوانات شهری (شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر) است.
روش مبارزه فیزیکی
مبارزه فیزیکی ازجمله عملیاتی است که موش را از رسیدن به پناهگاه، موادغذایی و آب محروم میکند. نصب دریچههای یکطرفه پلیاتیلنی در خروجیهای فاضلاب اماکن خصوصی و اصناف، بهسازی و بازسازی اَنهار، جویهای کنار خیابانها، بهسازی اِلمانهای شهری ازقبیل ایستگاههای اتوبوس و تاکسی، پایههای پلهای عابرپیاده، پایههای سازههای ترافیکی در محیطهای شهری جزئی از مبارزات فیزیکی محسوب میشوند. انجام عملیات بازسازی و بهسازی محیط در سطح معابر عمومی، نصب دریچههای یکطرفه در خروجی راه آبهای فاضلاب، پاکسازی ولایروبی انهار، اصلاح و هرس پوشش گیاهی ازجمله روشهای مبارزه فیزیکی است که البته به تنهایی جوابگو نیستند و همراهی مردم هم در این زمینه شرط است. در همین راستا در کنار این اقدامات به انجام فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی و آموزشی توجه شده است، چراکه با توجه به نقش آموزش در ارتقای فرهنگ عمومی و لزوم آشنایی شهروندان با عوامل موثر در شکلگیری زیستگاه جوندگان در محیطهای شهری یکی از مهمترین فعالیتهای در نظر گرفتهشده در برنامههای اجرایی درخصوص مبارزه با موش در سطح مناطق، انجام فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی است. برگزاری دوره آموزشی برای مخاطبان مختلف مانند اعضای شورایاری محله، زنان خانهدار، صاحبان اصناف و مشاغل و سایر شهروندان در خانههای سلامت، فرهنگسراها و سایر محلهایی که شهرداری در اختیار پیمانکار میگذارد یا انجام دورههای آموزشی در سطح مدارس و مراکز آموزشی، مساجد، پادگانها و سایر مراکز نظامی، انتظام در کنار نصب بنر، پخش بروشور و لوحفشرده و برپایی پایگاه اطلاعرسانی به مناسبتهای مختلف در سطح ناحیه و همکاری منطقه حسب دستورالعمل صادره و برپایی نمایشگاه و همایشهای تخصصی و... با همکاری مراکز علمی-پژوهشی ازجمله اقدامات صورتگرفته در مبارزه با موشهای شهر تهران است.
هزینه ۶.۵ میلیاردی برای مبارزه با موشها
به گفته تحصیلی، مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران به طور کلی اگر خیابان انقلاب را خط فرضی جهت تقسیمبندی شهر تهران به دو پهنه شمالی و جنوبی در نظر بگیریم، نیمهجنوبی تهران مانند مناطق ۱۰، ۱۲، ۱۴، ۱۶، ۱۷، ۱۹، ۲۰ و … به جهت وجود بافت فرسوده شهری اعم از مسکونی، انهار و…، تراکم جمعیت و نیز عدمرعایت موازین بهداشتی توسط اصناف زبالهساز مانند میوهفروشیها، اغذیهفروشیها، نانواییها و... از آلودگی بیشتری برخوردار هستند. البته در نیمهشمالی شهر تهران نیز معضل عدمرعایت موازین بهداشتی توسط اصناف یادشده و نیز برخی شهروندان به دلیل غذارسانی به برخی حیوانات شهری و پرندگان مانند گربهها و کبوترها و استفاده موش از همین پسماندهای غذایی باعث بروز مشکلات جمعیتی جاندار هدف شده است. هزینه کار کنترل و مبارزه با موش در شهر تهران با توجه به بهرهگیری از نیروی انسانی، تجهیزات حفاظت فردی، اقلام مصرفی، ماشینآلات، هزینههای امور فرهنگی، آموزش و اطلاعرسانی و انجام طرحهای مناسبتی مثل استقبال از مهر، بهار و... برای مناطق ۲۲گانه حدود ۶.۵ میلیارد تومان است. در همین راستا به سراغ مسئولان شورای شهر و فعالان محیطزیست رفتیم تا این مساله را با آنان در میان گذاشته و موانع مبارزه با موشهای تهران را از زبان آنان بشنویم.
رقم مشخصی از تعداد موشهای تهران وجود ندارد
صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت و محیطزیست شورای شهر تهران در تشریح اقدامات انجامشده برای مبارزه با موشهای پایتخت گفت: «اقدامات شورای شهر در قالب برنامههای سالانه و پنجساله شهرداری تجلی پیدا میکند و همینطور سیاستگذاری و تصویب لوایح و طرحهایی توسط شورا یا شهرداری در حوزه خدمات شهری ارائه میشود. در این حوزه هم اقدامات متعددی انجام شده و شورای شهر بهویژه کمیسیون سلامت و محیطزیست لوایحی را به تصویب رساندهاند. در حوزه ساماندهی صنایع و مشاغل اقدامات بسیاری جهت مبارزه مکانیکی و شیمیایی به منظور کنترل و مبارزه با موشها در قالب پیمانکاری انجام شده است که گزارشهای آن جمعبندی شده و درنهایت مورد ارزیابی قرار میگیرد. طبق گزارشها در فروردین ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ لاشه، در اردیبهشت ۹۸ نزدیک ۱۵۰۰ لاشه و در خرداد زیر ۱۰۰۰ لاشه جمعآوری شده که برخی از اینها از طریق پیامهای مردم در سامانه ۱۳۷ و شناسایی کلونی موشها انجام شده، اما رقم مشخصی از تعدادشان نداریم. طی فرآیندی برای کنترل موشها برنامهریزی میشود و با تشکیل جلسات کارشناسی، نظرات متخصصان و شوراهای علمی سیاستهایی اتخاذ میشود تا از طریق برونسپاری آنان عملیاتی شود. پیمانکاران در قالب مناقصه در ۲۲ منطقه شهرداری مبادرت به طعمهگذاری میکنند تا بتوانند از طریق تلههای چسبی و سایر ابزار و وسایل موشها را کنترل کنند.»
نمیتوان موشها را از چرخه حیات حذف کرد
او در ادامه تاکید کرد: «نکته مهم در این مساله این است که نمیتوان موشها را از چرخه حیات حذف کرد و نباید این کار را کرد بلکه باید تلاش کرد جمعیت کنترل شود. نحوه رفتار شهروندان خیلی میتواند در افزایش یا کاهش جمعیت آنان موثر باشد، چراکه موش بهطور مستمر نیاز به تغذیه دارد و به تناسب آن تولیدمثل میکند که این امر رشد موشها را افزایش میدهد، بنابراین اگر این مساله کنترل شود و داخل نهرها، فضای سبز و شمشادهای کنار خیابان مواد غذایی ریخته نشود، این امر کنترل میشود. سطلهای زبالهای که به مدت طولانی تخلیه نمیشوند نیز میتوانند عاملی برای ازدیاد جمعیت موشها تلقی شوند. پیمانکاران جهت شناسایی موشها فعالیت میکنند و با روشهای مختلف درصددند منافذ را مسدود کرده و از مصالح مناسب استفاده کنند تا بتوانند جمعیت کنترل موش را به حد مناسب طبیعی و منطقی برسانند.» عضو شورای شهر گفت: «سالانه بودجهای به این منظور اختصاص مییابد، اما طبیعتا این جانور جزء جوندگان است و رشد بیرویه آن میتواند خطرات بسیاری را برای محیطزیست به همراه داشته باشد و به تاسیسات شهری آسیب جدی برساند. هرچقدر در این حوزه برنامهریزی قویتر داشته باشیم، کنترل روی کار پیمانکار بیشتر باشد و آنها کارشان را درست انجام دهند و مردم باقیمانده مواد غذایی خود را دور نیندازند، اقدامات اثربخشتر خواهد بود. این موضوع میتواند کنترل شود و جمعیت موشها را به حد تعادل برساند تا به شهر آسیب نزنند. رقم مشخصی از تعداد موشهای تهران وجود ندارد و سرشماری در حوزه موشها انجام نگرفته و هر میزانی هم که اعلام شده است، به صورت تقریبی است، چون این موجودات در مکانهای قابلرویت زندگی نمیکنند و بیشتر زندگی پنهانی دارند و شمارش آنها بهطور قطعی وجود ندارد و بیشتر آمار و ارقامی که گفته میشود، گمانهزنی است.»
باید فرهنگسازی شود
حقانی، عضو سابق شورای شهر تهران که سابقه بسیاری در این حوزه داشته است، گفت: «تعداد موشهای نروژی بسیار زیاد است و موش را بهطور کلی نمیتوان از بین برد و این کار خلاف محیطزیست است و بهطور کلی تعادل زیستمحیطی باید وجود داشته باشد. موش قابلمعدوم شدن نیست، اما باید جمعیت آن کنترل شود تا از حد مجاز بهخصوص در روستا و شهرها نگذرد. نباید انتظار داشته باشیم موش در تهران بهطور کلی از بین برود، چراکه این خلاف نظرات فعالان زیستمحیطی است. راههای مختلفی برای مبارزه با موش وجود دارد. زمانی از سموم شیمیایی برای مبارزه با موش استفاده میکردند که اثرات مخرب زیستمحیطی بسیاری در شهر تهران به جا میگذاشت. حدود دو دهه گذشته از طعمههای مسموم برای مبارزه با موشها استفاده میکردند و اکنون علم به قدری پیشرفت کرده که علاوهبر این موارد میتوانند موشها را با داروهای مخصوصی عقیمسازی میکنند که حتی خوردن فضولات این حیوانات هم موجب عقیمسازی باقی آنان میشود.» او در ادامه تاکید کرد: «مدتی شهرداری برای از بین بردن شکاف و درزها از فوم استفاده میکرد و آن را به درون منافذ تزریق میکرد که این هم یک راه فیزیکی بود، اما هزینهاش بسیار بالا بود و کارایی آن کم بود. این حیوان موذی در جایگاههای تنگ و تاریک و بیشتر در مکانهای مرطوب زندگی میکند، بنابراین در داخل جویها، درزها و حفرهگاه بیشتر موش میبینیم.» این عضو سابق شورای شهر گفت: «موش در جاهایی زندگی میکند که هم مرطوب و تاریک باشد و هم دسترسی به غذای زیاد برای او مهیا باشد، در نتیجه باید این مکانها به دور از زباله باشد؛ بنابراین نظافت شهر در این مساله بسیار اهمیت دارد، اگر در جویها زباله ریخته شود، باید انتظار موش زیادتری داشته باشیم. معمولا درزها را پر و سعی میکنند انهار و جویهای سطح شهر تمیز باشد. مردم باید از ریختن زباله خودداری کنند و در این زمینه باید فرهنگسازی شود.»
کهرم: هیچ سرشماریای درباره موشهای تهران انجام نشده است
اسماعیل کهرم، فعال محیطزیست در گفتگو با «فرهیختگان» با بیان اینکه هیچ سرشماریای درباره موشهای تهران انجام نشده است، به تشریح اقدامات صورتگرفته در مبارزه با موشها پرداخت و گفت: «سرپوشیده شدن انهار و استفاده از تفنگ بادی و طعمههای مسموم ازجمله اقداماتی بود که برای مبارزه با موشها استفاده شد، اما عملا هیچکدام از این طرحها تاثیری نداشت. در برههای شهرداری از تفنگ بادی برای کشتن موشها استفاده کرد که طرح موفقی نبود، چراکه این موجودات هم بسیار باهوش هستند و اگر موشی یک جسد موش ببیند، کیلومترها دور میشود و فرار میکند و در لایههای زیرزمین مخفی میشود.» این فعال محیطزیست در ادامه تاکید کرد: «یکی از شیوههای انجام شده برای مبارزه با موشها استفاده از مواد شیمیایی بود که متاسفانه آن هم جوابگو نبود، چراکه طعمه مسموم را فقط موش نمیخورد، علاوهبر اینکه ممکن است پرندهها هم طعمه مسموم را بخورند، این مساله محیطزیست را هم آلوده میکند. زمانی شنیدم تلههایی با همکاری دانشگاه شهید بهشتی کار گذاشتند که قیمت هر کدام از آنها ۲۶۰ هزار تومان درمیآمد و هزینهشان بسیار بالا بود. یکیدیگر از روشها پرکردن درزها و حفرهها با گاز بود که از مونواکسیدکربن استفاده میشود که آن هم جمعیت موشها را کاهش میداد، ولی به کل از بین نمیبرد. اکنون تخمین میزنند در پاریس به ازای هر شهروند ۱۰ عدد موش است، ولی جمعیت پاریس دومیلیون نفر است و تعداد موشهای ما بیشتر از آنهاست. ما باید اقداماتی انجام دهیم که تعداد آنها کاهش پیدا کند. ما هیچوقت نمیتوانیم بهطور کلی موشها را از بین ببریم.»
گربههای تهران از موشها میترسند
این فعال محیطزیست در پایان تاکید کرد: «تناقض درباره آمار موشها در تهران به این مساله برمیگردد که کسی نمیداند و هیچ سرشماریای انجام نشده و تا وقتی این کار انجام نشده، هیچ سنجشی در این میزان وجود ندارد، فارغ از اینکه ما در نحوه سرشماری آدمها هم با مشکلات بسیاری روبهرو هستیم. کسی در زمینه موش سرشماری نکرده است و ابدا هیچ کار پژوهشی صورت نگرفته، اما اگر این مساله را به من بگویند با ۱۰۰ دانشجو برنامه منظمی میگذارم. روشهایی برای حیواناتی مانند موش موجود دارد منتها شهرداری بلد نیست و حاضر هم نیست که پول خرج کند. تا جایی که من میدانم سرشماری تکنیکی و منطقی انجام نشده است و در این شرایط نمیتوانند بگویند که ما چقدر موش در تهران داریم. گربههای ما نمیتوانند موش بگیرند و میترسند، جهش ژنتیکی پیدا کردهاند که اصلا نمیتوانند موش بگیرند. وقتی غذا را رها میکنید، وقتی جوی را سرپوشیده میکنید، جمعیت داخل تونل زنجیروار زیاد میشود و این موشها با یکدیگر مبارزه میکنند.»
منبع: فرهیختگان
انتهای پیام/