به گزارش خبرنگار حوزه قرآن و عترت  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، یکی از موضوعاتی که اغلب مردم با آن سرو کار «ارث» است؛ پول، زمین یا کالایی که پس از مرگ بین اولاد یا دیگر وارثین فرد متوفی تقسیم می‌شود. در واقع اکثر سوال‌ها از همین نحوه تقسیم کردن «ارث» نشأت می‌گیرد؛ تقسیمی که باید شرعاً و عرفاً سالم و حلال باشد.

به طور مثال گاهی مطرح می‌شود که چرا ارث بین زن و مرد مساوی تقسیم نمی‌شود؟ یا اینکه آیا می‌توان تمام دارایی را به یک نفر داد و بقیه را از ارث محروم کرد؟ پاسخ این سوال و سوالات دیگری که شما مطرح کردید را از کارشناس مربوط حجت الاسلام آذری طوسی جویا شدیم که در ادامه خواهید خواند. اما پیش از پاسخ به سوالات شما، به چند نکته اشاره می‌کنیم:

«ارث» در اصول فقه به معنای استحقاق مال یا حقی است که بعد از مرگ به بازماندگانی که مستحق آن مال هستند، می‌رسد. وارثان پس از ادای حقوق و دیون متوفّی، طبق اصول حقوقی و شرعی ارث، سهم الارث خود را مالک می‌شوند.

دلیل کسب ارث دو عامل نسب (رابطه از طریق ولادت) و سبب (رابطه بر اساس ازدواج و ولاء) است. همچنین در موضوع ارث باید توجه داشت که کفر، قتل، بردگی، لعان، حمل، غایب بودن و زنا طبق شرایطی از موانع ارث هستند؛ به این معنی که اگر فردی دارای چنین شرایطی باشد از ارث محروم خواهد بود. زوج و زوجه از یکدیگر ارث می‌برند، با دیگر وارثان شریک هستند و طبق موارد مختلف، سهم الارث متفاوتی دارند.

قرآن در آیاتی با رویکرد‌های مختلف اعتقادی، اخلاقی و آیات الاحکام به موضوع ارث پرداخته است و بخشی از قوانین مهم ارث در اسلام را (مانند طبقات وراث و سهم الارث آن‌ها و کلاله) بیان کرده است. جزئیات بیشتر قانون ارث در روایات فقهی آمده که یکی از ویژگی‌های احکام ارث در اسلام، دوبرابری سهم ارث پسر نسبت به ارث دختر است.

و حالا پاسخ به سوالات شرعی شما مخاطبان درباره ارث:

اگر برخی وراث از تقسیم ارث امتناع کنند و همکاری نکنند، تکلیف وراث دیگر چیست؟

چون اموال مشترک است و به صورت مشا است، رضایت همه شرکا شرط است و اگر گروهی حاضر به این کار نیستند، بایستی به حاکم شرع مراجعه شود.

پدر من با مادرش خانه‌ای شریکی خریدند. بعد از فوت مادرش تنها ورثه خواهر پدرم بود که او هم بیست و دو سال پیش به محضر آمد و رضایت داد که سند شش دانگ خانه به نام پدرم بخورد. اما الان ادعا می‌کند که من سهم خودم را می‌خواهم. این در حالی است که بعد از آن خانه، ما چندین خانه عوض کرده ایم.

اگر خواهر پیش از این سهم خودش را بخشیده است، دیگر نمی‌تواند برای آن ادعا کند. البته توجه شود که بخشش عنوان شرعی نیست و در ارث هدیه دادن عنوان شرعی است تا توسط برادر آن سهم قبض شده باشد. اگر این اتفاق افتاده خواهر نمی تواند به هدیه برادرش رجوع کند.

تکلیف مهریه‌ مادر بعد از مرگ پدر چیست؟

مهریه مانند سایر دیون است که باید به صاحب دین پرداخت شود. در صورتی که مادر فوت کرده باشد، مهریه به ورثه مادر می‌رسد.

آیا می‌توان برای یکی از نوه‌ها به اندازه فرزندان سهم الارث قائل شد یا نیاز به رضایت فرزندان دارد؟

ارث به نحوی نیست که بشود آن را تقسیم کرد. ارث حکم الهی است و در اختیار صاحب مال و مورث نیست و نمی‌توان در احکام الهی دست برد. فقط فرد می‌تواند برای شخصی که خودش می‌خواهد وصیت کند. آن‌هم اگر از یک سوم کل اموالش بیشتر نباشد.

ارث مادر چگونه بین فرزندانش تقسیم می‌شود؟

فرقی بین مادر و پدر نیست. ارث برای پسران دو برابر و برای دختران یک برابر است.

اگر فرزندان پسر از پدر و مادر مراقبت کرده باشند و همه هزینه‌های آن‌ها را برعهده بگیرند و به همین خاطر دختر‌ها کمتر از میزان ارث که حق‌شان بود بگیرند، اما بعد از سال‌ها دوباره درخواست ارث کنند حکمش چیست؟

اگر در همان دوره خواهران سهم خود را به برادران هدیه داده باشند، نمی‌توانند دوباره مطالبه کنند.

همه وارثین، وکالت بلا عزل محضری به نام یکی از وراث در مورد ملکی داده اند. آیا بعد از فوت یکی از ورثه‌ که وکالت داده، آن وکالت از بین می‌رود؟

در بحث حقوقی وکالت بعد از مرگ موکل باطل می‌شود؛ چه وکالت بلاعزل باشد و چه نباشد. اما از نظر شرعی بایستی منظور از وکالت بلا عزل مشخص شود. چراکه باید برای رسیدن به اهداف ثانوی مانند مالیات و... از وکالت بلاعزل استفاده کنند، اما طرفین در توافق بین خودشان وکالت منظورشان نیست و واگذاری تملیکی منظور است. در این صورت به واسطه مرگ موکل اگرچه وکالت باطل می‌شود، ولی نفس کار واگذاری آن باطل نمی‌شود.

اگر فرزند ذکوری قبل از پدرش فوت کند، از ارث پدر او، فرزندانش بهره‌مند نخواهند شد؟

نه. فرزندان او ارث نمی‌برند؛ ولی مستحب است پدربزرگ از باب وصیت برای نوه‌های یتیمش مالی را قرار دهد.

اگر خانمی فوت کند و فرزندی نداشته باشد، تقسیم مهریه، طلا و ارث پدری آن مرحوم بین شوهر و مادر و خواهر و برادرش به چه صورت است؟

بستگی دارد که وراث این خانم چه کسانی هستند؛ چرا که سهم الارث آن‌ها باهم فرق می‌کند.

من زن دوم هستم و فرزندی ندارم. شوهرم از همسر اولش ۷ فرزند دارد. من مهریه، ارث و کلیه حق و حقوقم را در قبال دریافت ملک، به شکل مکتوب بخشیده‌ام. آیا با این شرایط بعد از فوت همسرم می‌توانم ادعای ارث کنم؟

ارث قابل بخشش نیست و تا زمانی که شوهر زنده است، نهایتاً می‌توانید با هم صلح کنید و مال خود را به صورت هبه به فرزند و همسر اول شوهر بدهید، به شرطی که صلح باشد.

با توجه به دارا بودن ۵ فرزند، آیا پدر یا مادر خانواده می‌تواند بدون رضایت بقیه وراث خانه را به یکی از وراث بفروشد. آیا دیگر وارثان می‌توانند شکایت کنند؟

وراث مانند شرکا هستند و فروش یا بخشش ملکی به یکی از وراث منوط به رضایت همه (وارثین) است.

اگر زن و شوهری فرزند نداشته باشند، پس از فوت همسر، چه کسانی از او ارث می‌برد؟

طبق قانون و شرع طبقه دوم ورثه از زوج یا زوجه ارث می‌برند. درواقع اگر طبقه اول وراث پدر و مادر متوفی موجود نباشد، به طبقه دوم یعنی خواهران و برادران می‌رسد و مقداری از آن هم به زوج یا زوجه خواهد رسید.

آیا پدرزن قبل فوت می‌تواند تقسیم ناعادلانه‌ای بین فرزندان داشته باشد؟ یا بخش زیادی از مال را به یک نفر بدهد و در جواب بگوید موقتی است؟!

تقسیم اگر به معنای دست بردن به احکام ارث باشد، جایز نیست. اما اگر تقسیم به معنای آن است که سهمی را در زمان حیات ببخشد و از نظر حقوقی هبه کند، دیگران حق اعتراض ندارد. هرچند که باید دقت کرد در این کار از نظر اخلاقی مساوات بین همه رعایت شود تا بعد از مرگ بین خویشاوندان کدورتی شکل نگیرد.

من فرزند ازدواج دوم مردی با مادرم هستم و در حال حاضر با مادرم زندگی می‌کنم. ۳۰ سال دارم، ولی تا الان با اینکه آدرس این مرد را دارم هرگز ندیدمش و او هم تقاضایی برای ملاقات با من نداشته است و این مرد از همسر اولش چند فرزند دارد. قطعاً به من ارث تعلق می‌گیرد، ولی آیا خانواده پدری‌ام می‌توانند با حیله‌گری از من نامی به عنوان وارث نبرند؟ و چگونه به من ارث تعلق می‌گیرد؟

مانند سایر فرزندان ارث به شما تعلق می‌گیرد و خانواده پدری حقی ندارد تا با حیله‌گری باعث محروم شدن از ارث تان شوند.

پدرم بیمار است و می‌خواهد مقداری از اموال (اضافه بر میزانی که می‌تواند وصیت کند) را صرف امور خیر کند، ولی فعلا امکان فروش آن نیست. چه راهی برای این کار وجود دارد؟ آیا می‌تواند مقداری از اموالش را به یکی از فرزندان واگذار کند تا طبق نظر پدر در فرصتی بهتر هزینه کند؟

واگذاری اگر به معنای تملیک است و اشکالی ندارد. اما باید با او درباره چگونگی این واگذاری شرط کند. البته باید در نظر داشت که اگر به معنای وصیت است، این واگذاری بیشتر از یک سوم نباید باشد.

مادرم فوت شده است و سه دانگ از منزل پدرم به اسم اوست. درحال حاضر پدرم زنده است، آیا می‌توانم ادعای حق ارث مادرم را از پدرم کنم؟ و سهم الارث دختران و پسران چقدر است؟

می‌توان ادعای سهم الارث مادر را کرد، اما به نحوی که از نظر اخلاقی پدر مورد اذیت واقع نشود. همچنین سهم الارث پسر دو برابر و سهم دختر یک برابر است.

پدرم مقداری از زمین کشاورزی خودش را با چند ساعت آب کشاورزی به برادر کوچکترم بخشیده و به صورت یک قرارداد معمولی با امضای چند نفر از معتمدین منعقد کرده است. آیا این قانوناً سهم برادرم محسوب می‌شود؟

اگر در قالب هدیه بوده و فرزند آن را قبض کرده است، از نظر شرعی مالک زمین است و صاحب ورثه حق ندارد اعتراضی داشته باشد. اگر بخواهند پیگیری کنند بایستی مسیر حقوقی ویژه خودش را طی کنند. همچنین اگر قرارداد بین پدر و فرزند (برادر کوچکتر) مکتوب شده است و دو شاهد عادل دارد، فرزند کوچکتر می‌تواند در دادگاه اقامه دعوا کند.

۹ سال از فوت پدر گذشته است و با رسیدگی کلیه اموال پس از پرداخت هزینه‌ها و حق و حقوق شرعی در اختیار مادر خانواده قرار گرفت؛ اما مادر خانواده نیز ۳ سال پیش فوت کرد. آیا مادر در زمان حیات خود این حق را داشت که اموال وارثان را که به عنوان امانت دستش بود، مجدد وصیت کند. حال اگر در این‌کار انصاف و حق را رعایت نکرده باشد تکلیف وصی چیست؟

اگر اموال برای مادر است، حق اوست و می‌تواند وصیت کند. اما اگر صرفاً اولاد در زمان حیات او اجازه تصرف به مادر داده باشند، مادر نمی‌تواند دوباره آن اموال را در وصیتش بیاورد. مادر مادامی که زنده‌ است می‌تواند با رضایت فرزندانش در آن خانه زندگی کند.

اگر تقسیم ارثی سال‌های گذشته انجام شده باشد، ولی برخی از وارثان از دنیا رفته باشند، آیا فرزندان وارثان فوت شده (نوه و نتیجه) می‌توانند ارث پدری یا مادریشان را طلب کنند؟

بله، می‌توانند.

آیا کسی که دچار عقب افتادگی ذهنی است، ارث می‌برد؟

بله؛ او هم مانند دیگر افراد و طبقات وارثین ارث خواهد برد. فقط در اختیار خود او نخواهد بود و بایستی در اختیار قیّم شرعی آن فرد قرار بگیرد تا در راستای صلاحش استفاده شود.

منظور از واجبات مالی چیست؟ آیا مالیات ارث را هم شامل می‌شود؟

واجبات مالی از نظر شرعی حج و دیون است که کفاراتی مانند روزه و ... را نیز شامل می‌شود. اما درباره مالیات باید از نظر حقوقی مورد بحث قرار بگیرد و کارشناسان خودش را طلب می‌کند.

آیا تا مرد در قید حیات است، زن می‌تواند از اموال مرد تقاضای سهم الارث کنند؟ یا اگر حضانت بچه‌ها با زن باشد، او می‌تواند سهم ارث بچه‌ها را از شوهرش طلب کند؟

تا زمانی که مرد زنده است، طلب ارث معنایی ندارد. درواقع وراث تا قبل از فوت مورث، حق مطالبه ارث ندارند.

آیا پشتوانه دینی برای مالیاتی که از ارث گرفته می ‏شود، وجود دارد؟

مالیات در حکومت اسلامی در صورتی که تحت نظر ولایت فقیه باشد، مشروعیت خواهد داشت.

چرا باید در کشور اسلامی اگر پسر زودتر از پدر فوت کند، فرزندان آن پسر بعد از فوت پدر بزرگشان ارثی بهشان تعلق نمی‌گیرد؟

باید در نظر داشت که قطعا برای احکام مصالحه و مفاسدی وجود دارد که گا‌ه برخی از آن‌ها کشف شده و برخی دیگر در آینده به واسطه پیشرفت تجهیزات عقلی کشف خواهد شد. همچنین باید در نظر داشت که احکام فقهی گزافه نیست.

شروط ابطال وصیت نامه چیست؟ اگر از تاریخ آخرین وصیت نامه متوفی خیلی گذشته باشد و بند‌هایی از آن وصیت در زمان قید حیات متوفی و به دست خودش تغییر کند (فروش ملک و زمین یا تغییر تعداد وراث یا فوت وصی)، ولی وصیت نامه جدید نوشته نشود، آیا بازهم می‌شود به آن وصیت نامه استناد کرد؟

قدمت دلیلی بر ابطال وصیت‌نامه نیست. همچنین مادامی که دلیلی بر ابطال وصیت‌نامه وجود نداشته باشد، می‌توان حکم به صحت وصیت‌نامه کرد.

انتهای پیام/