چند سالی می شود، نشانه ها برای تغییر بزرگی در مسیر فناوری و صنعت و به تبع آن، مشاغل آشکار شده و رصد علایم موجود نشان می دهد که همزمان با این تغییرات، مشاغل نیز دستخوش تحول شگرفی خواهند شد. اما این نخستین بار در طول تاریخ صنعت با تولید انبوه نیست که چنین اتفاقی می افتد. نخستین تحول صنعت از اواخر قرن 18 میلادی آغاز شد. زمانی که تاسیسات تولید با شکل و شمایل متفاوتی نسبت به قبل و با توان آب و بخار به راه افتادند. با این حال، موج دوم انقلاب صنعتی بین سال های 1870 تا 1914 رخ داد. در این دوره، جهان شاهد رشد صنایعی بود که از قبل وجود داشتند و صنایعی جدید - مثل فولاد، نفت و الکتریسیته - هم به وجود آمدند. مهم‌ترین خصوصیت این دوره ورود نیروی الکتریسیته به صنعت بود که باعث شد تولید انبوه امکان‌پذیر شود. پیشرفت‌های تکنولوژیک عمده در این دوره تلفن، لامپ، گرامافون و موتور درون‌سوز بودند اما این دوران نیز تاریخ انقضایی پیدا کرد.به طوری که سومین موج انقلاب صنعت، از دهه ابتدای دهه 90 و با ظهور فناوری دیجیتال به جای فناوری های الکترونیکی، آنالوگ و مکانیکی شروع شد و البته هنوز هم ادامه دارد. ظهور رایانه های شخصی، گسترش اینترنت و فناوری اطلاعات و ارتباطات، مظاهری هستند که شاید متولدان دهه 50 و 60، با تغییرات گام به گام آن بیشتر مانوس باشند اما باید این ها را هم کم کم در حال تحول اساسی یا رو به موت دانست.

 

دوره جدید تولید که از آن نام بردیم و انقلاب چهارم صنعتی نامیده می شود، در سال های اخیر ورق خورده است. به عنوان مثال، شاید همه ما تفاوت ماهوی بین تاکسی های اینترنتی، نرم افزارهای مسیر یاب، خودروهای خودران، تلویزیون ها و لوازم خانگی هوشمند و فناوری های پوشیدنی با نمونه های مشابه قبلی (در صورت وجود) را لمس کرده ایم. این تغییرات، دقیقاً ناشی از همین موج اخیر هستند که از اوایل قرن 21 در دنیا و به طور مشخص تر، از سال 2011 در نمایشگاه صنعت هانوفر آلمان به طور رسمی مطرح شد. هسته اصلی این دوره جدید مبتنی بر پیوند دنیای فیزیکی تولید به اینترنت و دنیای سایبری است و مشاغل چند دهه آینده نیز بر این اساس شکل خواهند گرفت. در مراحلی از این دور جدید، انتظار می رود رایانه ها در طول یک خط تولید و بازاریابی، بتوانند به طول کامل و مستقیم با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، خط تولید را به‌صورت خودکار هدایت کنند و با کمک هوش مصنوعی، ایرادها را کشف و مرتفع کنند. بدین ترتیب نیاز زیادی به انسان در محیط‌های صنعتی، جز در سطح نظارت بر روبات ها نخواهد بود. ویژگی دیگر این دور جدید صنعت، همچنین فوران و جریان انبوهی از داده هاست و می توان گفت بخش بزرگی از مشاغل آینده، حول فراوری این داده ها شکل خواهند گرفت.

 

برنامه های بلند مدتی را می توان برای دوره جدید فناوری تولید مطرح کرد. با این حال، در بازه زمانی میان مدت، گزارش مجمع جهانی اقتصاد درخصوص این مسئله نکات جالبی را به همراه دارد. این مجمع در گزارش «آینده مشاغل» ویرایش سال 2018، به تجزیه و تحلیل میزان اقبال شرکت ها به فناوری های جدید و به تبع آن مشاغل جدید تا سال 2022 پرداخته است. بر این اساس، تجزیه و تحلیل کلان داده ها، تولید اپلیکیشن های موبایل محور و اینترنت اشیا، سه حوزه برتری هستند که در سال های آینده، توسعه آن ها مورد توجه خواهد بود و در ادامه به آن ها می پردازیم. 

 

تولید کلان داده ها (Big Data) با سه خصوصیت حجم، تنوع و سرعت بالا، از ویژگی های بارز عصر چهارم فناوری است. از جمله کاربردهای بیگ دیتا در زندگی روزمره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 طراحی سرویس های مسیریاب اینترنتی مانند بخش Navigation در Google Maps. در این نرم افزارهای آنلاین، حجم قابل توجهی از داده‌های مربوط به وسایل نقلیه‌ در حال حرکت (در واقع: موبایل‌های در حال حرکت) به صورت پیوسته و در لحظه، پردازش می‌شوند و مسیرهای مناسب بر اساس مقصد تعیین و ترجیحات کاربران به  آن‌ها پیشنهاد می‌شود. طراحی و تولید چنین سامانه هایی مربوط به مشاغلی است که «مهندسین داده» از آن جمله اند.

 

 تجزیه و تحلیل داده های بازاریابی: مهندسان کلان - داده در این بخش می توانند به کمک بازاریابان دیجیتال بیایند. آن ها می توانند در تعامل با بخش بازاریابی شرکت ها، ساز و کارهای اطلاعاتی مناسب برای تقسیم بندی مشتریان بر اساس فاکتورهای متعدد مانند اولویت های انتخاب، ویژگی های محصولات خرید یا بررسی شده، کانال های تماس با محصولات و به خصوص مکان و تلفن همراه آماده کنند. بدین ترتیب معلوم می شود که چطور تبلیغاتی متناسب با هر گروه از مشتریان قابلیت اجرا خواهد داشت. این موضوع در بلندمدت بر توسعه و قیمت گذاری بهتر محصولات نقش موثری دارد.

 

 بیگ دیتا همچنین در بخش پزشکی نیز به کمک نظام سلامت می آید. روند تحقیقات درمانی امروزه بدین صورت است که آزمایش ها روی گروه های بیماران انجام می شود و پس از طی مراحل علمی روی گروه های مد نظر، نتایج به کل جامعه تعمیم داده می شود. با این حال، ممکن است در دنیای واقعی و روی طیف گسترده تر مخاطبان، این تجویزها دچار خطا باشند. اینجاست که کاوش در نتایج درمان بیماران با توجه به پرونده های ثبت شده و در مقیاس کلان داده می تواند نتایج درمانی بیماران را هرچه بهتر و دقیق تر کند. در این راستا، داده کاوان، داده های غیر ساختاریافته در نظام سلامت را به گونه ای که بتوان از آن نتایج سیاستی در سطوح مختلف استحصال کرد، تنظیم و پردازش می کنند. اندیشکده آصف در این خصوص، مدیریت داده های پزشکی در آینده را رسته شغلی دانسته که با توجه به تحولات بزرگ در حوزه جمع آوری و تحلیل داده های پزشکی، بیکار نخواهد داشت. در اینجا ذکر یک نکته لازم است که اگر چه کار با کلان داده ها، بسته به کاربرد آن، یادگیری مهارت ها و علوم و رشته های مختلفی را می طلبد، با این حال، به طور خاص می توان برخی از سرفصل های رشته هایی نظیر ریاضی کاربردی و مهندسی رایانه را که هم اینک در برخی دانشگاه های کشور تدریس می شود مرتبط با این رسته شغلی دانست.

 

گسترش فناوری های موبایل، این روزها فرصت بزرگی را برای استارت آپ های کشور به وجود آورده و پیش بینی می شود در سال های آینده نیز این بازار روز به روز گسترش پیدا کند. به گزارش دنیای اقتصاد، آمارهای برآوردی سال 96 حاکی از این است که تعداد شاغلان مستقیم صنعت برنامه‌های موبایلی در کشور بیش از ۲۰هزار و ۷۰۰ شغل است. این در حالی است که اولاً با احتساب تعداد شغل‌های القایی، یعنی مشاغلی که در نتیجه تقاضای بیشتر فعالان صنعت برنامه‌های موبایلی برای صنایع محلی ایجاد شده، این رقم به عدد ۳۱ هزار شغل می‌‌رسد. ثانیاً آمار مربوط به اشتغال غیرمستقیم، یعنی افرادی که رشته اصلی فعالیت آن ها متفاوت از صنعت برنامه‌های موبایلی بوده و در حال همکاری با این صنعت هستند (مانند شاغلان بخش‌های حمل و نقل، حمل بار، غذا و خوراکی‌ها، خدمات منزل و خودرو، خدمات پزشکی، فروشگاه‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی)، حاکی از ایجاد ۴۹۰ هزار شغل است. این شرایط، ظرفیت خوبی برای فعالان عرصه برنامه نویسی موبایل به شمار می رود که می توانند با جسارت و خلاقیت، حلقه واسط مشتریان و عرضه کنندگان در حوزه های شغلی مختلف شوند.

 

اینترنت اشیا از آن دست فناوری هایی است که به احتمال زیاد طی 10 تا 15 سال آینده، همچنان در صدر توجه توسعه دهندگان کسب و کارهای نوین قرار خواهد داشت. اینترنت اشیا به دستگاه هایی در جهان اشاره دارد که به وسیله اینترنت به هم متصل اند و داده ها را جمع آوری می کنند و به اشتراک می گذارند. تقریبا می‌توان هر چیزی را از گجت‌های پوشیدنی و گوشی‌ها گرفته تا لامپ و لباس‌شویی، به اینترنت اشیا وصل کرد. چنین فناوری یک هوشمندی دیجیتال را به این دستگاه‌ها می‌دهد تا داده‌های زمان واقعی را بدون دخالت انسان، تبادل و دنیای دیجیتال و فیزیکی را ترکیب کنند. به عنوان مثال تصور کنید برای کارهای درمانی بتوان دریافت علایم حیاتی را به صورت آنلاین و از طریق ابزارهای پایش علایم مریض، به پزشک انتقال داد یا مثلاً حجم عظیمی از داده های پزشکی بیمار را از خانه وی، با فناوری های پوشیدنی ضبط و به هنگام ویزیت، به پزشک ارائه کرد یا مثلاً در کسب و کار گلخانه ای بتوان، جزئیات محیط گلخانه نظیر دما، آب، و... را از راه دور کنترل کرد یا این که در منازل، ترموستات های هوشمند برای مدیریت دمای منزل به کار گرفته شوند و یا این که در شهرها بتوان جای پارک در پارکینگ های هوشمند را به وسیله  نرم افزارهای آنلاین، پیدا کرد یا این که بوسیله سیستم هایی در اتوبوس های شهری، داده‌های مربوط به میزان پر بودن و زمان را از اتوبوس‌های مجهز به وای‌فای جمع‌آوری و به سیستم مدیریت چراغ‌‌های راهنمایی شهر متصل کرد تا اتوبوس‌ها سروقت بتوانند به مقصد خود برسند... این ها گستره عظیم اینترنت اشیا هستند که هم اینک گفته می شود بازاری حدود 4/14 تریلیون (هزار میلیارد) دلار در دنیا دارند. مشاغل آینده در این حوزه می توانند با به کارگیری مهارت هایی از قبیل امنیت شبکه، دانش کسب و کار، طراحی و توسعه نرم افزار، هوش مصنوعی، شبکه سازی و ارتباطات ...، در بخش هایی نظیر تولید تجهیزات هوشمند، خدمات ارتباطی و مخابراتی، ارائه راهکارهای هوشمندسازی و ارائه خدمات پلتفرم و تحلیل و فروش داده ها (بسته به نوع کاربری) فعال شوند. طبق آمارها توسعه دهندگان اینترنت اشیا در سال 2015، 300 هزار، در سال 2018، یک میلیون و در سال 2020 حدود چهار میلیون و 500 هزار نفر بوده و خواهد بود. در صنعت نیز این فناوری می تواند به بهبود کیفیت خدمات و محصولات، بهبود بهره وری نیروی کار، افزایش قابلیت اطمینان عملیات و ... منجر شود.

 

به فهرست مشاغل فناورانه در عصر صنعت نسل 4 می توان همچنان مواردی نظیر کسب و کارهای در زمینه هوش مصنوعی، واقعیت های مجازی و افزوده (که در مشاغل گردشگری می توانند بسیار پرکاربرد باشند)، فناوری بلاک چین برای مدیریت و انتشار امن اطلاعات در شبکه های ارتباطی و فناوری های پوشیدنی اشاره کرد. با این حال، کوته بینانه است اگر مشاغل آینده را محدود به این موارد کنیم. به گزارش موسسه مکنزی، بخش بزرگی از این فناوری ها، در قالب اتوماسیون، مشاغلی را که به تحصیلات عالی نیاز ندارند، در آینده، در معرض خطر قرار خواهند داد. با این حال، اتوماسیون بر مشاغلی که باید دیگران را مدیریت کرد، از تخصص استفاده کرد و تعاملات اجتماعی را به‌کار برد، اثر کمتری دارد. مشاغلی مثل باغبانی، تعمیر خودروهای پیشرفته و جدید، تربیت کودکان و نگهداری از افراد سالخورده تا حداقل 10 سال آینده، از این جمله اند. از سوی دیگر در آینده، بازار انتقال مهارت های اکتسابی انسانی نظیر استدلال منطقی و خلاقیت بسیار داغ خواهند شد و این خود، سرمنشأ مشاغل جدیدی درآینده خواهد بود.