به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، در این روز‌ها که برای در امان ماندن از ویروس کرونا باید در خانه بمانیم، بازی‌ها و سرگرمی‌های بومی یادگار روز‌های نه چندان دوری است که هنوز تلویزیون و رادیو و شبکه‌های اجتماعی یا وجود نداشت و یا فراگیر نشده بودند، روزگاری که با چند تکه سنگ و پارچه و چند قطعه چوب ساعت‌ها بزرگ و کوچک سرگرم می‌شدند، سرگرمی‌های که آنقدر شیرین و جذاب بودند که خانواده‌ها به صورت مسابقه برگزار می‌کردند.

لزوم توجه به سرگرمی‌های و بازی‌های بومی

در سال‌های نه چندان دور بازی‌های بومی و محلی محفلی برای انس و الفت بیشتر خانواده‌ها بود و کودکان نیز بازی‌های مخصوص خود را در این روند انجام می‌دادند. بازی‌ها و سرگرمی‌های که این روز‌ها حتی در روستا‌ها نیز جای خود را به فضای مجازی داده است.

دوران کرونایی در خانه مانده فرصتی مناسب برای احیای این بازی‌ها و سرگرمی‌ها است تا هم با در خانه ماندن زنجیره انتقال بیماری کرونا قطع شود و هم اینکه تجربه‌ای شیرین و ماندگار از تعطیلات نوروز باشد.

بازی ریشه در فرهنگ و ایدئولوژی هر جامعه‌ای دارد و بازتاب فرهنگ اجتماعی آن جامعه است
مدیرعامل انجمن تاریخ و فرهنگ زنجان گفت: فرهنگ هر جامعه در بازی اثر می‌گذارد و می‌توان گفت که بازی هر جامعه به‌نوعی منعکس‌کننده‌ی فرهنگ آن جامعه است.

دکتر مهدی افضلی در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه بازی ریشه در فرهنگ و ایدئولوژی هر جامعه‌ای دارد و بازتاب فرهنگ اجتماعی آن جامعه است، گفت: ارزش‌هایی که ورزش‌ها و بازی‌های بومی و محلی دارند و شگرد‌ها و مهارت‌هایی که می‌طلبند، اغلب با ارزش‌ها و شگرد‌ها و مهارت‌های ورزش‌های نوین، اگر نگوییم در تضادند، به‌کلی تفاوت دارند.

وی ادامه داد: این ورزش‌ها و بازی‌های سنتی که اکثر قریب به اتفاق آن‌ها در چارچوبی غیررسمی و غیرنهادی صورت می‌گیرند، بازتاب هویت‌های فرهنگی فردی و جمعی و نیز عواملی پراهمیت در توسعه‌ی فرهنگی‌اند.

افضلی ادامه داد: ورزش‌های بومی برگرفته از فرهنگ قومی مردم ما است و رابطه‌ی تنگاتنگ و نزدیکی با شیوه‌ی زندگی، رفتار، کردار و مناسبت‌های آن‌ها دارد.

با شناخت بازی‌های بومی، قبیله‌ای، محلی و سنتی می‌توان شرایط را به‌منظور رشد و ارتقای همه‌جانبه‌ی افراد جامعه به‌ویژه گروه کودک و نوجوان و جوان مهیا کرد

مدیرعامل انجمن تاریخ و فرهنگ زنجان گفت: این بازی‌ها به‌شکل عام بار فرهنگی دارند و با هدف پرکردن اوقات فراغت انجام می‌گیرند. با شناخت بازی‌های بومی، قبیله‌ای، محلی و سنتی می‌توان شرایط را به‌منظور رشد و ارتقای همه‌جانبه‌ی افراد جامعه به‌ویژه گروه کودک و نوجوان و جوان مهیا کرد.

وی با بیان اینکه بازی‌های بومی و محلی استان زنجان را از دیدگاه‌های مختلف می‌توان به گروه‌ها و دسته‌های مختلفی تقسیم کرد، افزود: ازجمله براساس تعداد افراد، زمان برگزاری، جنسیت بازیکنان، محل بازی و ابزار مورد استفاده در بازی؛ که به چند مورد از این تقسیم‌بندی‌ها به صورت گذار اشاره می‌گردد.

وی با تقسیم بندی انواع بازی‌ها براساس محل بازی، گفت: بازی‌هایی که در بین افراد خانواده و در داخل منزل قابل اجرا است، بسیاری از بازی‌های محلی را می‌توان در داخل خانه نیز اجرا نمود. بازی‌های با افراد خانواده و در بین جنسیت‌های مختلف نیز قابل اجراست و برای انجام آن‌ها نیاز به ابزار ساده‌ای نظیر کاغذ، خودکار، فندق، تخم مرغ و لوازم دیگر است.

افضلی افزود: این بازی‌ها معمولاً در زمستان‌ها در کنار کُرسی و به صورت تکی و یا با تعداد کم از بازیکنان اجرا می‌گردید. ازجمله: لال اویونی، گیزلتدی، کورپی آلتیندان گچمه، گوی جله‌ها گوی جله، اوچ دوز، نقطه نقطه، ال اوسته کیمین الی، اینه اینه، اِبه داش و سایرین.

به گفته این محقق تاریخ و فرهنگ زنجان، بازی‌هایی که با دوستان و در خارج از منزل قابل اجرا هستند.

لال اویونی * [lal oyuni](لال بازی؛ پانتومیم)

تعداد بازیکنان: متغییر (بازی پسرانه و دخترانه) محل بازی: محدودیتی ندارد، گروه سنی: محدودیتی ندارد، ابزار بازی: ندارد
نحوه بازی: شرکت‌کنندگان به دو گروه تقسیم می‌شوند. گروه اول کلمه‌ای را با توافق انتخاب می‌کنند. از میان‌گروه دوم، یک نفر انتخاب می‌شود و گروه اول این کلمه را فقط به او می‌گویند. این فرد باید با اجرای «اویون» (نمایش بدون کلام) به بقیه اعضای گروه خودش بفهماند که اعضای گروه اول چه کلمه‌ای انتخاب کرده بودند. بقیه افراد گروه می‌توانند صحبت کنند و سؤالاتی بپرسند، و کسی‌که نمایش را اجرا می‌کند می‌تواند با ایما و اشاره به آن‌ها جواب دهد. هر گروه مدت زمان خاصی (مثلاً سه دقیقه) فرصت دارد تا کلمه‌ی مورد نظر را بیابد. اگر موفق به پیداکردن کلمه بشوند در دور بعد، یک نفر از اعضای گروه اول باید همین نمایش را برای کلمه منتخب گروه دوم انجام دهد

گیزلَتدی [gizletdı](پنهان کردن)

تعداد بازیکنان: متغیر (بازی پسرانه و دخترانه) محل بازی: یک اطاق گروه سنی: محدودیتی نداردابزار بازی: تعدادی اشیا کوچک

نحوه بازی: ابتدا یکی از بازیکنان به عنوان اوستا، شیئی کوچک مانند مداد یا پاک‌کن و یا چیزی را که بتوان پنهانش کرد، به دیگران نشان می‌دهد تا همه ببینند. سپس یکی از بازیکنان، به‌عنوان جوینده انتخاب و به بیرون از اطاق می‌رود تا دیگران آن را پنهان کنند. آنگاه وارد اطاق شده و اقدام به جستجو می‌کند. دراین‌حال، اوستا ضمن نگاه‌کردن به ساعت با ایجاد صدای تق تق تق، با مداد (یا خودکار) روی یک سینی یا بشقاب، جوینده را به‌طرفش هدایت می‌کند به‌این صورت که با نزدیک شدنش به شیئ پنهان مخفی‌شده، صدای تق‌تق شدیدتر شنیده می‌شود و هرچه از آن فاصله می‌گیرد، صدای آن آرام و آرام‌تر می‌شود. چنانچه اگر تا پایان وقت مقرر (مثلاً: پنج دقیقه) جوینده بتواند آن را پیدا کند از سوی سایر بازیکنان تشویق و در دور بعدی، نقش اوستا را بازی خواهدکرد و بدین‌ترتیب همه‌ی بازیکنان، به نوبت بازی را انجام خواهند داد. در لحظات جستجو، سایر بازیکنان نبایستی با اشاره، جوینده را راهنمایی کنند وگرنه خود او و نفر جستجوگر، از اجرای بازی محروم خواهند شد.

کورپی آلتیندان کِئچمَه [körpi altindan geçme](رد شدن از زیر پل)

تعداد بازیکنان: چهار نفر یا بیشتر (بازی دخترانه)، محل بازی: فضای آزاد، گروه سنی: هفت تا سیزده ساله، ابزار بازی: طنابی به طول تقریباً دو متر

نحوه‌ی بازی: ابتدا دو نفر انتخاب می‌شوند و دو سر طناب را، به‌موازات کمر بازیکنان نگه می‌دارند. سپس سایر بازیکنان به نوبت از زیر طناب، به‌شرطی‌که هیچ جای بدنشان با مانع تماس نداشته باشد، عبور می‌کنند. در صورت تماس با مانع، بازیکن از دور بازی خارج می‌شود. پس از هر نوبت که بازیکنان از زیر طناب عبور می‌کنند، ارتفاع طناب کمی پایین آورده می‌شود. بازی ادامه پیدا می‌کند تا این‌که نفر نهایی مشخص و برنده محسوب گردد.

گوی جله‌ها گوی جله [göy cele ha göy cele](تله هوایی)

نام‌های دیگر: ارّه جورّه [ere cöre]؛ لی گله‌ها، لِی گله [li gele ha li gele]؛ اِئلّلربیلر؛ سلام علیکمتعداد بازیکنان: بیشتر از شش نفر (بازی پسرانه و دخترانه)
محل بازی: فضای آزاد گروه سنی: هفت تا پانزده ساله
ابزار بازی: یک دستمال و یک طناب کوچک. «جَله» نام تله‌ای است که به صورت حلقه و با استفاده از موی دم اسب برای به دام انداختن پرندگان بافته و تهیه می‌شود. «جَله» به وسیله دو چوب که به زمین کوبیده شده است مهار شده و بالاتر از سطح زمین قرار می‌گیرد. در کنار آن کمی گندم و دانه پخش می‌کنند تا پرندگان جذب آن شده و به هنگام خوردن دانه‌ها گرفتار شوند.
نحوه‌ی بازی: یک نفر به‌عنوان اوستا انتخاب می‌شود و سایرین در اطراف او می‌نشینند. اوستا با استفاده از یک تکه طناب یا دست و با حالت شعرگونه ابعاد اعضای بدن پرنده‌ای را به سایرین نشان می‌دهد.
«بیر قوشوم وار این قَرتَه نهَ» (یک پرنده دارم قدش این مقدار است) «قویروقو وار این قَرتَه نهَ» (دم او این قدر است) «دومدوگی وار این قَرتَه نهَ» (نوکش به این بزرگی است) "گویدن باخار، هر شیئی گورَر» (از آسمان نگاه می‌کنه هر چیزی را می‌بیند) «دوشانی گوروب، اِنیب یییَر» (خرگوش را می‌بیند می‌آید پایین می‌خورد) «سَن دِیگیننَ، نَمه‌دی آدی!» (تو بگو اسم اش چیست)
هربار که هرکدام از اعضای حیوان را با استفاده از طناب یا کمربند نشان می‌دهد، بازیکنان همه با هم یکصدا می‌گویند: "گوی جله‌ها گوی جله"

جواب: قرقی (عقاب) کسانی که نام پرنده را حدس بزنند از بازی بیرون می‌روند و اوستا ادامه کار را با انتخاب پرنده دیگری ادامه می‌دهد. این چرخه تا زمانی‌که فقط یک نفر باقی بماند ادامه می‌یابد. اگر دو نفر همزمان پرنده را شناسایی بکنند، به تشخیص اوستا کسی که اول نام پرنده را گفته زودتر از دور خارج می‌شود. نفر آخر در مسیر مشخص به اوستا کولی می‌دهد و بازی با انتخاب اوستای جدید دوباره انجام می‌شود.

بی شک بازی‌ها و سرگرمی‌های بومی و محلی می‌تواند نقش مهم و اساسی در بازیابی فرهنگ اصیل گذشته جوامع داشته باشد به نحوی که گام بدراشتن در مسیر احیای یک بازی و سرگرمی بومی به آن میزان تأثیرگذار است که می‌تواند در زمینه اصلاح برخی فرهنگ‌های مخرب موفق عمل کند. 

منبع:  مهر

انتهای پیام/