به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، دریا و موجودات زنده‌ای که زیر آب‌ها زندگی می‌کنند به ماهیان رنگارنگ و صخره‌های مرجانی که در بیشتر مستند‌های تلویزیونی می‌بینیم، محدود نیست. این ناحیه پر از تنوع و گوناگونی عمدتا به بخشی از دریا باز می‌گردد که در ناحیه نوری یا یوفوتیک (euphotic) قرار دارد. اینجا ناحیه‌ای کم‌عمق است که در بخش سطحی بسیار روشن است و هرچه تا عمق ۵۰ تا ۶۰ متری به پایین برویم به‌تدریج تاریک‌تر می‌شود. بیشتر مرجان‌ها، دلقک‌ماهی‌ها و گله‌های ماهی‌های زیبا در این ناحیه موسوم به اپی‌پلاژیک (epipelagic) زندگی می‌کنند. پس از آن شدت نور تا عمق ۲۰۰ متری کاهش می‌یابد، اما کماکان در ناحیه نوری دریا قرار داریم. بیشتر اطلاعات ما از دریا و آبزیان ساکن آن مربوط به این ناحیه است.

پس از آن از عمق ۲۰۰ متری وارد ناحیه‌ای به نام دیسفوتیک (dysphotic) می‌شویم که نور به‌شدت کاهش یافته و اصطلاحا این ناحیه دارای نور شامگاهی یا تاریک -روشن (twilight) است. در این منطقه حضور ماهیان مزوپلاژیک (mesoplagic) مانند فانوس‌ماهیان (Myctophidae) را شاهدیم که قریب به ۶۵درصد از زیست توده ماهیان در این اعماق را تشکیل می‌دهند. با نور کمی که در این ناحیه برقرار است بیشتر آبزیان چشم‌های درشت دارند تا بتوانند از کمترین نور در این محیط برای دیدن استفاده کنند و مهاجرت‌های روزانه عمقی خود برای شکار زئوپلانکتون‌ها را انجام دهند. شرایط نوری این ناحیه تا عمق هزار متری کماکان برقرار است.

اگر به سفر خود با زیردریایی در اعماق ادامه دهیم، پس از عمق هزار متری وارد ناحیه‌ای از دریا می‌شویم که به ناحیه تاریکی (Aphotic) موسوم است. این یعنی از عمق یک کیلومتری دریا به پایین هیچ نوری از خورشید نفوذ نمی‌کند و موجوداتی که در پایین‌تر از عمق هزار متری دریا یعنی جایی که بیشتر از ۱۰۰ اتمسفر فشار بر آن حاکم است، زندگی می‌کنند با تاریکی مطلق دست به گریبان هستند. از جمله ماهیان جالب توجهی که در چنین اعماقی زندگی می‌کنند قلابچه‌ماهی (Anglerfish) است. این ماهی با استفاده از اندام قلاب‌مانندی که در آن یک سری از باکتری‌های نورزا زندگی می‌کنند، اندام نورزایی در اختیار دارد که می‌تواند موجب تحریک خاصیت نورگرایی بسیاری از آبزیان در این ناحیه از اعماق دریا شود و به این ترتیب آن‌ها را شکار کند.
از عمق هزار تا ۴۰۰۰ متری اقیانوس را ناحیه بتی‌پلاژیک (Bathyplagic) می‌نامیم و پس از ۴۰۰۰ متری تا عمق هفت

هشت هزار متری اقیانوس را ناحیه ابیسوپلاژیک (Abysoplagic) می‌نامیم که در این نواحی تنوع حیاتی بسیار بسیار کم می‌شود و جمعیت آبزیان ساکن در آن به‌شدت وابسته به تولیدات نواحی سطحی و بقایای موجودات مرده‌ای است که در اعماق بالاتر آب زندگی کرده‌اند.

عمیق‌ترین قسمت اقیانوس به نام گودال چلنجر (Challenger Deep) در غرب اقیانوس آرام در ناحیه‌ای به نام درازگودال ماریانا (Mariana Trench) حدود ده هزار و ۹۹۴ متر عمق دارد که این آخرین عمقی است که انسان موفق به سفر به آن شده است. در نمونه‌های برداشت شده از این ناحیه گونه‌های ویژه‌ای از جانداران با صدف نرم دیده شده است. اما عمیق‌ترین ناحیه اندازه‌گیری‌شده در کف درازگودال ماریانا ۱۱ هزار و ۳۴ متر عمق دارد.

بخش بزرگی از تنوع موجودات زنده و ویژگی‌های زیستی آن‌ها در اعماق اقیانوس هنوز ناشناخته است. ولی جالب آن‌که مطالعات اخیر نشان داده است انبوه زباله‌های رهاشده در اقیانوس و حتی پدیده تغییر اقلیم و گرمایش جهانی که در نتیجه سبک زندگی انسان در دو سه قرن اخیر و با افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی رقم خورده، نه‌تن‌ها حیات ساکنان جزایر مرجانی واقع شده در نواحی سطحی دریا را تهدید می‌کند، بلکه زندگی موجودات زنده کمتر شناخته‌شده در اعماق اقیانوس را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است. این خطری است که باعث می‌شود اقیانوس‌ها را نواحی غیرآسیب‌پذیری تلقی نکنیم و در حفظ محیط آن‌ها بیش از پیش بکوشیم.

تغییرات فشار و دما با افزایش عمق
همچنان که در عمق به پیش می‌رویم بر فشار نیز افزوده می‌شود. فشار در سطح آب‌های آزاد یک اتمسفر است؛ فشاری که برابر با فشار جاری خون در رگ‌های بدن ماست و به هیچ وجه احساسش نمی‌کنیم. اما با وارد شدن به آب و افزایش عمق تا ده متر، به‌تدریج این فشار تا ۲ اتمسفر افزایش می‌یابد. از اینجا به بعد با هر ده متر افزایش عمق، فشار یک اتمسفر افزایش می‌یابد. مثلا در عمق ۲۰۰ متری آب و در ابتدای ناحیه شامگاهی، فشار آب بالغ بر ۲۱ اتمسفر می‌شود.

در چنین اعماقی فناوری‌های به کار رفته در زیردریایی‌ها قادر به تحمل چنین فشار بالایی است. در نتیجه بدن موجوداتی که در اعماق پایین‌تر زندگی می‌کنند باید سازوکاری داشته باشد تا قادر به تحمل چنین فشار‌هایی باشد. به این ترتیب بدن آبزیانی که در اعماق دریا زندگی می‌کنند باید بتواند از پس مقابله با فشار‌های سنگین و جرم توده‌های آب در اعماق پایین برآید.

کیسه شنا (Swim bladder) اندامی است که در بدن ماهیان نقش مهمی در تنظیم فشار آب در اعماق مختلف روی بدن ایفا می‌کند. در اعماق پایین‌تر که فشار آب بیشتر می‌شود، فشار گاز تزریق شده در کیسه شنا بیشتر می‌شود تا عضلات و اسکلت بدن ماهی زیر فشار بسیار شدید خرد نشود. این مسأله در مورد ماهیان شکارچی که با سرعت زیاد در اعماق آب حرکت می‌کنند و پیوسته در معرض تغییر فشار در محیط هستند جدی‌تر است. آنان باید بتوانند با مکانیسم زیستی پیشرفته‌ای دائما سیستم مقابله با فشار در بدن خود را تنظیم کنند.

با افزایش عمق در دریا دما نیز کاهش می‌یابد. روند کاهش دما در ابتدا تدریجی است. در ناحیه سطحی که نور و اکسیژن و جریان‌های آبی برقرار است، در بیشتر بخش‌ها مثلا با هر پنج متر افزایش عمق، دما یک درجه کاهش می‌یابد. اما در بخشی موسوم به ترموکلاین (Thermocline) در انتهای ناحیه نوری در عمق ۲۰۰ تا هزار متری اقیانوس‌ها معمولا واقع شده است، شیب کاهش دما ناگهان نزولی می‌شود. در ناحیه‌ای که ترموکلاین در اوج قرار دارد مثلا با هر یک متر افزایش عمق، یک درجه دما کاهش می‌یابد. در نهایت دما در اعماق اقیانوس به حدود چهار درجه سانتیگراد نزدیک می‌شود. از نظر دمایی از عمق حدود هزار تا ۴۰۰۰ متر، اختلاف دما حدود دو تا سه درجه است؛ یعنی ممکن است کاهش دما از پنج درجه به دو تا سه درجه برسد. در صورتی که در ترموکلاین در عمق هزار متر دما از ۲۰ درجه در طول این مسیر به پنج درجه می‌رسد.

منبع: روزنامه جام جم

انتهای پیام/