به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، روز جمعه ۲۲ فروردین ۹۹ براساس گزارش صیادان منطقه رمین و بریس از توابع شهرستان چابهار استان سیستان و بلوچستان، لکه سفیدرنگی در آب‌های اطراف روستا‌های رمین و بریس مشاهده شد. این لکه سفیدرنگ در ۲۵ کیلومتری جنوب‌شرقی رمین و ۲۲ کیلومتری غرب بریس در فاصله پنج کیلومتری از ساحل مشاهده شد.

برخی صیادان و شاهدان عینی در بررسی این لکه سفیدرنگ از نزدیک شاهد جوشش آب گل‌آلود از داخل دریا به سمت سطح و استشمام بوی خاصی بودند که منجر به ایجاد یک توده آب قهوه‌ای‌رنگ در محل بالا آمدن آب گل‌آلود در سطح آب و حباب شده بود.

در ۲۵ فروردین تیمی متشکل از محققان پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی به همراه جمعی از کارکنان فرمانداری، مرکز تحقیقات شیلات، اداره محیط‌زیست و فرماندهی دریایی شهرستان چابهار عازم محل وقوع این پدیده جالب شدند.

محققان پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در محل این رخداد به نمونه‌برداری و جمع‌آوری اطلاعات پرداختند. براساس شواهد موجود و ظرفیت منطقه که بخشی از منطقه فرورانش مکران است این پدیده حاکی از فعالیت یک گل‌فشان در نواحی دور از کرانه بود.

گل‌فشان‌ها نمایش سطحی فرآیند‌های زیرسطحی هستند که با حرکات توده‌های عظیم گل، آب و گاز مرتبط هستند. گاز خروجی گل‌فشان‌ها عمدتا متان به همراه آب شور است. گاهی اوقات اثرات سوختگی و شعله‌ور‌شدن در نتیجه سوختن متان در اطراف گل‌فشان ظاهر می‌شود که با رنگ متفاوت در اطراف آن ظاهر می‌شود.

نحوه فعالیت و عملکرد یک گل‌فشان مشابه عملکرد یک آتشفشان است. در مطالعاتی که برای اکتشاف نفت انجام می‌شود، گل‌فشان‌ها به عنوان شکل عجیب و غریب سیستم تراوش ترکیبات نفتی هستند که اغلب (اما نه همیشه) به مخازن نفت و گاز طبیعی مربوط هستند و بخشی از سیستم‌های نفتی به حساب می‌آیند.

گل‌فشان‌ها در مناطق فعال از نظر زمین‌شناسی مانند نواحی چین‌خورده، حوضه‌های رسوبی عمیق، نواحی دلتایی و گنبد‌های نمکی و... ایجاد می‌شوند. گل‌فشان‌ها هم در نواحی دور از کرانه‌ای و عمیق (مانند دریای سیاه، دریای خزر، دریای مدیترانه، خلیج مکزیک، سراسر اقیانوس هند، دریای کارائیب، دریای نروژ، اقیانوس اطلس، اقیانوس آرام، دریای چین، دریای عمان) و هم در بسیاری از کشور‌های کرانه‌ای از جمله ایران، آذربایجان، روسیه و... دیده می‌شوند.

گل‌فشان‌ها، پیش‌نشانگر زلزله‌ها
براساس آمار موجود و ارائه شده در مقالات معتبر به‌طور کلی تعداد ۹۲۶ گل‌فشان کرانه‌ای و ۳۰۰ گل‌فشان دور از کرانه عمیق در دنیا موجود است که پراکندگی آن در نقشه دیده می‌شود. مشاهدات صحرایی و مطالعات تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد گل‌فشان‌ها (مانند سایر تراوشات نفت و گاز) در طول حاشیه‌های فشارشی، محور‌های تاقدیس‌ها، گسل‌های نرمال و امتداد لغز و چین‌ها پراکنده شده‌اند.

گسل‌ها (مخصوصا در محل تقاطع دو گسل) به عنوان مسیر‌های موثر برای تجمع و تراوش و رسیدن آب و گل و گازعمیق به سطح هستند. برای مثال بیشتر گل‌فشان‌های موجود در آذربایجان و دریای خزر در امتداد محور تاقدیس‌ها یا در امتداد گسل‌ها قرار گرفته‌اند. از این رو فعالیت آن‌ها به عنوان پیش‌نشانگر لرزه‌ای زلزله‌هاست.

همان‌طور که پس از زمین‌لرزه ۱۳۲۴ شمسی/ ۱۹۴۵ میلادی مکران در نواحی دور از ساحل مکران جزایر گلی ظاهر شد که بیانگر فعالیت گل‌فشان‌ها در اثر فعال شدن گسل و رخداد زمین لرزه ۱۹۴۵ بود. در بررسی‌های زمانی انجام‌شده در ارتباط با رخداد زمین‌لرزه‌های تاریخی و فعالیت گل‌فشان‌ها در آذربایجان و پاکستان، همزمانی فعالیت این دو پدیده بیانگر وابستگی آنهاست؛ به‌طوری‌که گفته‌شده است گل‌فشان‌ها در اثر زمین‌لرزه‌ها فعال شده و به عنوان پیش‌نشانگر آن‌ها به حساب می‌آیند.

آناتومی گل‌فشان‌ها
گل‌فشان‌ها از نظر وسعت محدوده از یک‌متر مربع تا چند کیلومتر مربع را دربر می‌گیرند. فوران‌های دوره‌ای آب و گل ممکن است عمارت گل‌فشانی بزرگی را ایجاد کند (مانند ناپک در منطقه کهیر شهرستان چابهار) که گاه در یک گل‌فشان تا پهنای چهار کیلومتر در نواحی کرانه‌ای و تا ۱۲ کیلومتر در نواحی دور از کرانه و عمیق دریایی می‌رسد.

شکل ظاهری گل‌فشان‌ها متفاوت بوده و بستگی به‌شدت فوران و نحوه خروج گل، آب و گاز و همچنین اثرات محیطی و فرسایشی موثر در منطقه دارد و بر این اساس به شکل‌های مختلف مسطح، گنبدی، مخروطی و دریاچه مانند و... نمایان می‌شود.

ساختار درونی هر گل‌فشان شبیه آتشفشان شامل یک آشیانه یا مخزن تجمع گل در اعماق، دودکش یا کانال برای خروج گل و دهانه خروجی است که در یک آتشفشان شامل مخزن ماگمایی در اعماق و دودکش و مجرای خروجی متصل به مخزن جهت خروج مواد مذاب، گازها، سیالات گرمابی و ذرات خاکستر از مخزن به سمت دهانه خروجی است.

نکته قابل‌توجه این است که در آتشفشان‌ها نوع مکانیسم تجمع مواد مذاب در آشیانه ماگمایی متفاوت از گل‌فشان است. در یک آتشفشان، مواد مذاب و ماگما تحت‌تاثیر دما و فشار بالا در اعماق در اثر ذوب سنگ‌ها ایجاد شده است، اما مخزن گلی از لایه‌های غنی از سیالات و رس در اثر رسوب‌گذاری سریع حجم زیاد گل و سیالات و رسوبات غنی از مواد آلی و تاثیر فشار‌های تکتونیکی شکل می‌گیرد. گاه در اثر خروج زیاد آب نسبت به گل یک دریاچه در دهانه ظاهر می‌شود (مانند گل‌فشان عین در منطقه کهیر شهرستان چابهار).

از نظر فعالیت نیز انواع مختلف گل‌فشان وجود دارد که بسته به نوع فوران‌کننده در رده‌های خوابیده، غیرفعال و خاموش و فسیل‌شده و مربوط به ادوار گذشته قابل تفکیک است.

سودمندی‌ها و خطرات
گل‌فشان‌ها از زیباترین مناظر طبیعی این جهان هستی هستند که با جوشش گل از زمین و با جوشش سرد خود یکی از عجایب خلقت را به ما نشان می‌دهند و از جمله جاذبه‌های گرشگری خارق‌العاده به حساب می‌آیند.

این پدیده‌های طبیعی از جمله سیما‌های ایده‌آل برای اکتشافات نفت و گاز هستند و برای موارد درمانی در درمان بیماری‌هایی نظیر درد‌های مفاصل و ستون فقرات، سفتی مفاصل، بیماری‌های عصبی، تنگی عروق و انقباض‌های عضلانی و بیماری‌های زنان و... بسیار سودمند هستند.

با این حال مخاطراتی برای جوامع انسانی دارند که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:فوران ناگهانی حجم زیاد گل تهدیدی جدی برای ساکنان نزدیک گل‌فشان به حساب می‌آید. برای مثال فوران گل‌فشانی که در ایتالیا در سال ۲۰۱۴ میلادی اتفاق افتاد باعث تلف شدن دو کودک در نتیجه فوران ناگهانی گل شد.

گاهی دهانه خروج گل دارای عرض کم و کوچک است و این در حالی است که چند متر عمق دارند و این برای افراد ناآگاه بسیار خطرساز است.

گل‌فشان‌های دور از کرانه و عمیق دریایی با نواحی تجمع گاز‌های هیدراته مرتبط هستند و در حقیقت امکان انفجار منابع متان مدفون در آینده وجود دارد؛ بنابراین شناخت کامل گل‌فشان‌ها و ساختار‌های مدفون آن‌ها برای صنعت نفت جهت کاهش خطرات در هنگام حفاری و ساخت سکو و مسیر‌های لوله‌گذاری بسیار حائز اهمیت است. آزاد سازی گاز متان در افزایش گاز‌های گلخانه‌ای و آلودگی زیست‌محیطی نیز اثر گذار است.

گل‌فشان‌های ایران
گل‌فشان‌ها در کشور ما هم در مناطق ساحلی دریای خزر و هم در نواحی ساحلی جنوب کشور و در محدوده دریای عمان ظاهر می‌شوند. از جمله گل‌فشان‌های موجود در دشت‌ها و جلگه‌های ساحلی می‌توان به گل‌فشان‌های طالوار، مجموعه گل‌فشانی گتان و توجک، سرخ‌کوه و مجموعه گل‌فشانی کنارک و چابهار (ناپگ و عین ازجمله معروف‌ترین آنها) اشاره کرد. گل‌فشان اخیر که در پنج کیلومتری ساحل در دریا فعال شده در فاصله ۱۱۰ کیلومتری جنوب‌شرقی گل‌فشان ناپگ و در ۴۰ کیلومتری جنوب‌غربی گل‌فشان سد میرثعبان واقع شده است.

لزوم تخصیص بودجه تحقیقاتی به مطالعه گل‌فشان‌ها
برای شناخت ساختار درونی و نحوه فعالیت این گل‌فشان به مطالعات ژئوفیزیکی دقیق و شناخت دقیق ساختار‌های تکتونیکی و زمین‌شناسی موجود در منطقه نیاز است و با توجه به مواردی که در ارتباط با فواید و مخاطرات گل‌فشان‌ها ذکر شد، این دست از تحقیقات از جمله تحقیقات بنیادی و لازم‌الاجرا برای تصمیمات عمرانی و مدیریتی و عام‌المنفعه است. لازم است در آینده نزدیک با تدابیر لازم و تخصیص بودجه کافی به چنین مطالعاتی، رمزگشایی از این جلوه شگفت‌انگیز طبیعت کشور در دستور کار تحقیقات جدی‌تر و هدفمندتر قرار گیرد.

منبع: روزنامه جام جم

انتهای پیام/