به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، هر سال تعداد زیادی از مسلمانان قصد زیارت بیت‌الله الحرام را کرده و به حج مشرف می‌شوند. اما در این میان عده‌ای نیز در کنار زیارت، سیاحت و تجارتی را می‌گنجانند که شباهتی با اعمال عبادی حج ندارد. رفتار‌های مادی‌گرایانه‌ای که وقتی آن را در کنار حال و هوای معنوی حج قرار می‌دهیم، نه‌تن‌ها تشابهی میان آن‌ها مشاهده نمی‌کنیم، بلکه گویی انسان را از یاد واقعه عظیم حج غافل می‌کند. هرچند که در سال جاری به دلیل گسترش ویروس کرونا بسیاری از مسلمانان از اعمال حج محروم شده‌اند، اما این ابهام هنوز هم در ذهن عده‌ای از مردم باقی است که چگونه می‌توان اعمال عبادی مانند حج و یا زیارت ائمه اطهار علیهم السلام را سیاحت و دنیادوستی جمع کرد.

بیشتربخوانید

• ثواب و منزلت حج بالاتر است یا کمک به فقرا؟

خبرگزاری ما در گفت‌وگویی که با دکتر فاطمه سلیمانی، استاد حوزه و محقق قرآنی، انجام داده مطالبی درباره ضرورت‌ها و بایسته‌های اعمال حج و لزوم آشنایی با مفاهیم و معارف حج به دست آورده است. آن طور که این کارشناس اسلامی توضیح می‌دهد، اعمال و رفتار حاجی هم بر پایه همان قصد و غرض اولیه او نهاده شده و شکل می‌گیرد. همان طور که امام جعفر صادق علیه‌السلام درباره میزان تأثیرگذاری نیت و قصد انسان بر رفتار‌ها و کار‌های او می‌فرماید: «نیة المؤمن خیر من عمله و نیة الکافر شرّ من عمله و کل عامل یعمل علی نیته» به این معنا که نیت مؤمن از عملش بهتر است و نیت کافر از عملش بدتر، و هر عمل‌کننده‌ای بر اساس نیتش عمل می‌کند؛ بنابراین وقتی قصد می‌کنیم که به سفر حج مشرف شده و خانه خدا را زیارت کنیم، در وهله اول لازم است که قصد و غرض خود را از این سفر معنوی، پاک و الهی کنیم. هر نوع شک و شبهه نسبت به زیارت را در ذهن خود از بین ببریم، ذهنمان را پاک کرده و آماده سفر شویم. در عین حال قصد و منظور خود را از این سفر، زیارت بدانیم نه گردش و تفریح و یا تجارت.

ضرورت درک مفهوم عمیق حج

با توجه به این‌که مردم در مراسم حج اعمال عبادی را به‌جا می‌آورند که این اعمال دارای باطن و مفهومی است، می‌خواهیم بدانیم آشنا بودن و شناخت مفاهیم و نیت حج چه تأثیری در مقبول بودن زیارت بیت‌الله الحرام دارد؟

درست است که حج مجموعه‌ای از اعمال است، اما هر حاجی باید توجه داشته باشد که حج معانی را به‌جا بیاورد نه حج مناسک. یعنی عمق و کنه مناسک را درک کند و بداند هر یک از اعمال حج بر اساس کدام نیت و مقصود انجام می‌شود و چه هدفی را دنبال می‌کند. در این صورت است که حج او مورد قبول خدا قرار می‌گیرد.

چون در حج تمتع همه چیز به نیت افراد بستگی دارد و تمام مناسک حج نشانه‌ای است و رمزی دارد. به عنوان مثال وقتی کسی نداند چرا سجده می‌کند، فقط پیشانی‌اش را بر خاک گذاشته و مفهوم حقیقی سجده را درک نکرده است. به این ترتیب است که انسان در حج توحید و یکتاپرستی را با طواف به مرحله عمل درمی‌آورد و به مفهوم حقیقی آن دست پیدا می‌کند. همان طور که باید معانی و مفاهیمی مثل مقام حضرت ابراهیم علیه‌السلام و سعی حضرت هاجر سلام‌الله علی‌ها را درک کند.

تجارت یا زیارت؟

گاهی اتفاق می‌افتد که افرادی به قصد سیاحت و یا تجارت به حج می‌روند. عمل این افراد چه حکمی دارد و آیا حج این افراد مورد قبول قرار می‌گیرد؟

باید بدانیم که ما برای چه حج می‌رویم. برای اینکه بیت‌الله الحرام را زیارت کنیم. پس مقصد اصلی زیارت است نه سیاحت یا استراحت. البته همان طور که اشاره کردید گاهی اتفاق می‌افتد که معدودی از افراد به قصد تجارت یا سیر و سفر و گردش به حج می‌روند. لازم است که توجه این گونه افراد را به باطن حج و معنویت آن جلب کنیم. چون زمانی حج و اعمال آن مورد قبول خداوند قرار می‌گیرد که بر اساس نیت الهی و قرب الی الله باشد؛ بنابراین می‌توان گفت که نیت و مقصود فرد از سفر حج در حکم پایه و اساس کوشش و سعی او در حج است.

شرط قبول حج و زیارت

بنابراین تا زمانی که نیت حقیقی و الهی نباشد، حج مورد قبول نخواهد بود. درست است؟

بله. چون سایر اعمال و رفتار حاجی هم بر پایه همان قصد و غرض اولیه او نهاده شده و شکل می‌گیرد. همان طور که امام جعفر صادق علیه‌السلام درباره میزان تأثیرگذاری نیت و قصد انسان بر رفتار‌ها و کار‌های او می‌فرماید: «نیة المؤمن خیر من عمله و نیة الکافر شرّ من عمله و کل عامل یعمل علی نیته» به این معنا که نیت مؤمن از عملش بهتر است و نیت کافر از عملش بدتر، و هر عمل‌کننده‌ای بر اساس نیتش عمل می‌کند؛ بنابراین وقتی قصد می‌کنیم که به سفر حج مشرف شده و خانه خدا را زیارت کنیم، در وهله اول لازم است که قصد و غرض خود را از این سفر معنوی، پاک و الهی کنیم. هر نوع شک و شبهه نسبت به زیارت را در ذهن خود از بین ببریم، ذهنمان را پاک کرده و آماده سفر شویم. در عین حال قصد و منظور خود را از این سفر، زیارت بدانیم نه گردش و تفریح و یا تجارت.

خلوص نیت در عبادات

معنای خلوص نیت در عبادات چیست؟ آیا اگر قصد کنیم که هم اعمال حج را انجام دهیم و هم سیاحت کنیم، حج قبول است و می‌توان گفت خلوص نیت داشته‌ایم؟

یادآوری این نکته ضروری به نظر می‌رسد که هر عبادتی در شرایطی مورد قبول درگاه خداوند متعال قرار می‌گیرد که انسان به قصد رضای خدا و رسیدن به قرب او انجام بدهد. در حقیقت خلوص نیت است که شرط قبولی عبادت و طاعت ما به حساب می‌آید و سایر اعمال ما را به طبع خود، ناب و خالصانه می‌کند. در حالی که اگر این شرط مهم و اساسی مورد توجه قرار نگیرد و هر کسی با هر نیتی به سفر حج برود، به طور طبیعی اعمال او در حین این سفر معنوی بر طبق رفتار‌ها و اعمالش خواهد بود.

به این ترتیب است که می‌توان گفت برخی از سفر‌های حج ممکن است فقط به معنی رنج و سختی سفر باشد و آن چه که باید از معنویت نصیب انسان شود، اتفاق نخواهد افتاد. درنتیجه حجی که به عنوان فریضه و واجب دینی باید ادا شده باشد، انجام نمی‌شود. همان طور که خداوند در آیه ۲۳ سوره مبارکه فرقان می‌فرماید: «قَدِمْنَا إِلَى مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاء مَّنثُورًا؛ و به سوى آنچه (در حال کفر) انجام داده‏اند از عمل‏ها (ى خیر مانند انفاقات و خدمات و اختراعات نافع و غیره) رو مى‏آوریم، پس آن‌ها را غبارى پراکنده (در هوا) قرار مى‏دهیم (زیرا پاداش خدا تفضّلى است نه استحقاقى علاوه آنکه نعمت‏هاى دنیوى خود پاداش است، ولى نعمت‏هاى آخرت مشروط به ایمان است).»

درنتیجه کسی که به زیارت بیت‌الله الحرام مشرف می‌شود لازم است که نیت و مقصودش از این سفر را خالص برای خدا کند و تنها برای تقرب جستن به سوی او و تأسی کردن به سیره پیامبران خدا علیهم‌السلام و به خصوص پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله و اهل بیت علیهم‌السلام به حج برود و قصد و منظور دیگری جز این نداشته باشد.

علت واجب بودن حج بر افراد مستطیع

می‌دانیم که حج، یکی از مهم‌ترین شعائر در دین حضرت ابراهیم علیه‌السلام به شمار می‌آید. دراین‌باره حکم آیات قرآن چیست و چرا حج برای هر فرد مستطیعی واجب شده است؟

این نکته در قرآن کریم مورد تأکید قرار گرفته است. همان طور که خداوند متعال در آیات ۲۶ و ۲۷ سوره مبارکه حج در این باره می‌فرماید: «وَ إِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِیمَ مَکَانَ الْبَیتِ أَن لَّا تُشْرِکْ بِی شَیئًا وَ طَهِّرْ بَیتِی لِلطَّائِفِینَ وَ الْقَائِمِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ؛ وَ أَذِّن فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یأْتُوکَ رِجَالًا وَ عَلَى کُلِّ ضَامِرٍ یأْتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ؛ و مکان خانه را برای ابراهیم آشکار کردیم و گفتیم: هیچ چیز را شریک من مساز و خانه مرا برای طواف کنندگان و بر پای ایستادگان و راکعان و ساجدان پاکیزه بدار؛ و مردم را به حج فرا خوان تا پیاده یا سوار بر شتران تکیده از راه‌های دور نزد تو بیایند.»

در عین حال برای تمام تاریخ شناسان ادیان ثابت شده که کعبه توسط حضرت ابراهیم علیه‌السلام و فرزندش حضرت اسماعیل علیه‌السلام تجدید بنا شده و در عین حال از تاریخ مشخص می‌شود که آن حضرت در حدود دو هزار سال قبل از میلاد حضرت عیسی علیه‌السلام در این دنیا زندگی می‌کرده است. با این احتساب می‌توانیم بگوییم که کعبه با بنای ابراهیمی حدود چهار هزار سال قبل ساخته شده است.

حضرت ابراهیم علیه‌السلام پس از اینکه در مکه اقامت کرد، در زمانی که فرزندش اسماعیل علیه‌السلام سی ساله بود مأمور شد تا بیت‌الله الحرام را بازسازی کند و به این ترتیب با کمک فرزندش خانه کعبه را ساخت. از آن زمان تا سال‌ها، سنت‌های آن حضرت در حج رعایت می‌شد. اما به مرور زمان با عقاید انحرافی و جاهلیت در سنت‌های حج هم رسوخ کرد.

اعمال حج در آیات قرآن و سخنان ائمه اطهار علیهم السلام

خوب است توجهی هم به اصول حج در تاریخ اسلام داشته باشیم. آیا اصول و قواعد حج تنها به معنای قصد کردن زیارت خانه خداست یا اعمالی که طی حج انجام می‌شود در روایات و قرآن کریم تعیین شده است؟

اصول حقیقی حج، همان است که دین اسلام تعیین کرده است و جدا از دستورات و احکام اسلام، به سختی می‌توان از میان منابع و نوشته‌های تاریخی مناسک و آداب حج ابراهیمی را بشناسیم. به طور کلی می‌توان نتیجه گرفت که حج در دوران حضرت ابراهیم علیه‌السلام به معنای قصد کعبه د ر شهر مکه، طواف خانه و تلبیه و اجرای مناسک آن است.

البته در این میان گاهی یهودیان در برخی موارد حیله‌هایی به کار می‌گرفتند، از جمله این حیله‌ها درباره حج و مناسک آن می‌توان به ماجرای تغییر قبله مسلمانان از بیت‌المقدس به سمت کعبه اشاره کرد که برای اینکه دین خودشان را اصیل بدانند و از اسلام اعراض کنند، به مسلمانان می‌گفتند که پیامبر شما از خودش چیزی ندارد و به سمت قبله ما نماز می‌خواند! تا اینکه دستور تغییر قبله از سوی خداوند رسید و به این ترتیب این حیله و توطئه از بین رفت.

همان طور که خداوند متعال در آیه ۱۴۴ سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «وَ إِنَّ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ مَا اللّهُ بِغافِلٍ عَمّا یَعْمَلُونَ؛ و کسانی که کتاب آسمانی به آن‌ها داده شده، به خوبی می‏دانند این فرمانِ حقی است که از ناحیه پروردگارشان صادر شده؛ (و در کتاب‌های خود خوانده‌اند که پیغمبر اسلام، به سوی دو قبله، نماز می‏خواند و خداوند از اعمال آن‌ها (در مخفی داشتن این آیات) غافل نیست.»

منبع: تسنیم

انتهای پیام/