به گزارش گروه بین‌الملل باشگاه خبرنگاران جوان، تابستان ۱۳۳۲ تاریخ سیاسی ایران شاهد رخدادی بحث انگیز بود که آمریکایی‌ها آن را «عملیات آژاکس»، انگلیسی‌ها «عملیات چکمه ها» و حامیان شاه مخلوع آن را «رستاخیر ملی» نامیدند. توطئه هدایت شده‌ای که محمدرضا را تا زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ در قدرت نگه داشت.

در دهه ۱۹۵۰ میلادی ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان به شمار می‌رفت. در همان سالها، زمزمه‌های ملی شدن نفت در دولت محمد مصدق، نخست وزیر وقت ایران، تهدیدی جدی برای انگلیس و هم پیمان غربی او آمریکا تلقی شد و اقدامات مخفیانه و پشت پرده برای جلوگیری از وقوع این مهم کلید خورد.

تقی امیرانی، فیلمساز ایرانی الاصل ساکن لندن اخیرا در مستندی با عنوان «کودتای ۵۳»، از ردپای به ظاهر پنهان سرویس اطلاعات مخفی انگلیس، ام آی سیکس و سازمان اطلاعات و جاسوسی آمریکا، سیا، در طراحی کودتای ننگین ۲۸ مرداد ۳۲ پرده برداشت. هدف اصلی این کودتا جلوگیری از کوتاه شدن دست انگلیس و آمریکا از منابع نفتی ایران و بازگرداندن محمدرضا پهلوی به قدرت عنوان شده بود.

کودتای ۵۳: توطئه ای انگلیسی-آمریکایی 

بنا به گزارشی که اخیرا روزنامه گاردین منتشر کرده است، امیرانی در مقدمه مستند خود به گزارشی اشاره می‌کند که در آن به نقش مستقیم و غیر قابل اغماض نورمن دربیشایر، از افسران سرویس اطلاعات مخفی انگلیس در پیشبرد کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ پرداخته می‌شود. این گزارش تحت عنوان «چگونه نیرو‌های مشترک «ام آی ۶» و «سیا» کودتا در ایران را طرح ریزی کردند» در هفته نامه انگلیسی آبزرور به تاریخ ۲۶ ماه می ۱۹۸۵ منتشر شد، اما اندک زمانی پس از انتشار، این گزارش به همراه تمامی اسناد و شواهد آن سربه نیست می‌شود.

در گزارش آبزور که در حال حاضر هیچ نسخه‌ای از آن در دست نیست، ابعاد پنهان عملیاتی سری و البته خشن به هدایت داربیشایر افشا می‌شود. عملیاتی که در اوت سال ۱۹۵۳ تلاش می‌کند تا قدرت شاه وقت ایران را احیا و او را در مسند خود نگه دارد.

گاردین به نقل از مستندساز ایرانی یادآور می‌شود هیچوقت مشخص نشد که چه منبعی این اطلاعات را در اختیار روزنامه آبزرور قرار داد. همه اسناد مربوط به مصاحبه داربیشایر در همان زمان به سرعت مفقود شد. سربه نیست شدن چنین اسنادی خود گواه عملیات سری و مخفیکاری همه جانبه انگلیس در کودتای ایران از آن زمان تا به امروز است.

این روزنامه انگلیسی یادآورمی شود سوابق تاریخی مربوط به کودتای ۱۹۵۳ سالهاست با ظن و گمان‌های بین المللی همراه شده است. انگلیس از آن زمان تاکنون از پذیرش نقش خود در کودتای ۲۸ مرداد امتناع کرده، هر چند در گزارش امیرانی بر نقش لندن در این کودتا مهر تائید خورده می‌شود.

با روی کار آمدن محمد مصدق در ایران، وینستون چرچیل، نخست وزیر وقت انگلیس منافع دولت متبوع خود را بویژه در زمینه نفتی در معرض خطر می‌بیند. به همین دلیل بهترین گزینه برداشتن نخست وزیر مصمم ایران از سر راه است. با توجه به شرایط سیاسی آن زمان ایران، امکان مداخله مستقیم و برکناری مصدق وجود نداشت. به تبع بهترین گزینه هدایت یک کودتا از پشت پرده بود. سرویس اطلاعات مخفی انگلیس به سرعت برای طرح ریزی این کودتا با سازمان سیا وارد عمل می‌شود. هدف به ظاهر برگرداندن محمدرضا پهلوی به قدرت است. هر چند امروز مشخص شده که برنامه سرویس‌های جاسوسی انگلیس و آمریکا بسیار فراتر از کنار زدن مصدق و برگرداندن شاه ایران به قدرت بوده است.

مستند «کودتای ۵۳» نشان می‌دهد که چگونه دولت وقت انگلیس با توسل به ابزارهایی، چون آدم ربایی، شکنجه و رشوه به معترضان، آن‌ها را به خیابان‌ها کشاند تا کودتای خودساخته را رقم زند. در گزارش امیرانی به اسنادی اشاره می‌شود که از آرشیو واشنگتن بدست آمده و در این اسناد مشخص می‌شود که چگونه با استفاده اشتباه از نام ملکه الیزابت دوم، شاه ایران برای ماندن در کشور پیش از کودتای ۲۸ مرداد ترغیب می‌شود.

امیرانی در مستند «کودتای ۵۳»، با همکاری والتر مرچ، تدوینگر برجسته آمریکایی با رجوع به اسناد موجود در بایگانی‌های مختلف و مصاحبه با بسیاری از افراد مطلع، ابعاد ناگفته کودتای ۱۳۳۲ را برملا می‌کند. در این مسیر امیرانی از طریق مستندی به نام «پایان امپراتوری»، به اسنادی کلیدی و مهم بویژه درباره داربیشایر دست می‌یابد.

اعترافات مامور «آم آی سیکس» در مصاحبه ای که هیچگاه پخش نشد

در بخشی از مستند مذکور، که در اواسط دهه ۱۹۸۰ میلادی ساخته شده، این افسر ام آی سیکس درباره روند طراحی کودتای ۲۸ مرداد ایران حقایقی را برای اولین باراعتراف می‌کند: جلسه توجیهی من بسیار ساده بود، به آنجا بروید، سفیر در جریان قرار نگیرد، تامین مالی از طرف سرویس‌های اطلاعاتی انجام می‌شود و نتیجه اینکه مصدق باید به هر طریق با کمک ابزار‌های قانونی و شبه قانونی از قدرت کنار گذاشته شود.

از مصاحبه دربیشایر مشخص می‌شود که انگلیس در آن زمان بیش از یک و نیم میلیون پوند صرف برکناری نخست وزیر ایران کرده است. این افسر اطلاعاتی انگلیسی در این مصاحبه اعتراف می‌کند: شخصا دستور می‌دادم و اعتراضات خیابانی را هدایت می‌کردم. مصاحبه‌ای که البته هیچگاه پخش نشد. روزنامه انگلیسی آبزرور در سال ۱۹۸۵ مقاله‌ای در این خصوص منتشر کرد، اما از اعترافات دربیشایر در خصوص کودتای ایران در آن خبری نبود. امیرانی و مرچ در بررسی‌های اسناد بایگانی شده به این نتیجه می‌رسند که دولت انگلیس در آن زمان طی یک بررسی محرمانه امکان پخش مصاحبه دربیشایر را نداد.

نکته قابل توجه در این بررسی‌ها ارتباط نزدیک افسر ام آی سیکس با استفان مید، افسر سازمان سیا است که اعترافاتی در مستند «پایان امپراتوری» داشته است. مید در بخشی از مستند «پایان امپراتوری» از دربیشایر به عنوان افسری لایق یاد می‌کند که به دو زبان فارسی و فرانسه تسلط دارد.

روزنامه گاردین تکان دهندترین بخش مستند «کودتای ۵۳» را مربوط به ربودن و قتل رئیس شهربانی کل ایران در زمان مصدق می‌داند و می‌نویسد سرتیپ محمود افشارطوس به عنوان بخشی از طرح کودتای ۲۸ مرداد ربوده و به قتل رسید. اتفاقی که تعمدا سبب شعله ور شدن آتش ناآرامی‌ها در ایران شد و فرجام آن بازداشت و حبس محمد مصدق در اوت همان سال بود.

عروسک گردان انگلیسی کودتای ۲۸ مرداد در سال ۱۹۹۳ از دنیا می‌رود و امیرانی به نقل از سازندگان مستند «پایان امپراتوری» می‌گوید که آن‌ها هیچ خاطره روشنی از مصاحبه اواسط دهه ۱۹۸۰ با افسر ام آی سیکس و بخش مفقود شده این مستند ندارند.گاردین با استناد به گفته‌های امیرانی می‌نویسد: کودتای ۱۹۵۳ نه تنها روابط ایران با کشور‌های غربی را برای ۶۰ سال شکل داد، بلکه خاورمیانه را نیز دچار دگرش کرد. تصور کنید اگر در آن زمان یک دموکراسی در ایران روی کار می‌آمد، چه می‌شد.

توطئه انگلیسی-آمریکایی در قاب نمایشنامه کودتای ۲۸ مرداد در نهایت موفق از آب درآمد. این توطئه مصدق را از سر راه منافع لندن و واشنگتن برداشت و با بازگشت شاه در تبعید ایران به کشور پرونده آن بسته شد.

انتهای پیام/