کم‌کاری نهادهای فرهنگی، باعث فراموشی سنت چاووشی خوانی شده است

به گزارش حوزه ادبیات  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، «هر که دارد هوس کرب و بلا بسم‌اللّه» حتماً شما هم این مصرع را شنیده‌اید و یا این مصرع را «اول به مدینه مصطفی را صلوات، دوم به نجف شیر خدا را صلوات، در طوس غریب‌الغربا را صلوات پس کشته شهر نینوا را صلوات.» این مصرع‌ها بخشی از اشعار چاووشی‌خوانی است.

چاووشی درباره دو موضوع است؛ یکی سفر‌های زیارتی به حج، کربلا، مشهد و ... و دیگری مدح و منقبت یا عزاداری امامان معصوم (ع). شاید بتوان گفت، در زمان‌های قدیم که رسانه‌ای برای آگاه کردن مردم از مناسبت‌های مذهبی و سفرهای زیارتی خویشاوندان وجود نداشت، چاووشی خوانی در کوچه و خیابان به اصطلاح رسانه‌ای مذهبی بود که درباره وقایع مذهبی و سفرهای زیارتی مردم اطلاع رسانی می کرد. اگر لغت‌نامه دهخدا را ورق بزنید می‌بینید که چاووش را به معنای پیشرو لشکر و قافله می‌دانند، کسی که جلوتر از کاروان رفته و آواز می‌خواند. در زمان گذشته و در دربار پادشاهان این شخص وظیفه معرفی افراد را به امرا و بزرگان گذاشته است.

هر شهری در ایران، آداب خاص خود را در چاووشی خوانی دارد؛ مثلاً، چاووش خوان در بیرجند و میبد، داخل نخل عزاداری می‌نشیند و چاووشی می‌خواند. چاووش‌خوان در شاهرود، اشعار دوازده بند محتشم کاشانی درباره واقعه کربلا  می‌خواند و در پایان شرکت کنندگان در این مراسم صلوات می‌خوانند.

چاووش خوان در روز عاشورا در شهر نوش‌آباد کاشان بر اسب پیشاپیش تعزیه‌خوانان، چاووشی می‌خواند. با هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ایران دراین باره صحبت کردیم که در ادامه آن را می‌خوانید.

هوشنگ جاوید درباره موضوع اشعار چاووشی می گوید: مسائل مطرح شده در این اشعار شامل مسائل مربوط به امام حسین (ع) و یاران باوفایشان در واقعه کربلا و پس از آن است.

وی درباره اهداف چاووشی خوانی گفت: چاووشی‌خوانی، اهداف موسیقی دستگاهی را زنده می‌کند و وقتی آن را بررسی می‌کنیم به این نتیجه می‌رسیم که تعزیه خوانی نیز باعث زنده کردن موسیقی دستگاهی شد. علاوه بر این، تاثیر موسیقی بر مردم بیشتر از تاثیر کلام بدون موسیقی است. چاووشی خوانی به دو صورت است با موسیقی و بدون آن و وقتی متن به صورت موزیکال به گوش شنونده می‌رسد، تاثیر آن به علت آهنگین بودن بیشتر است.

تلاوت قرآن با صوت و لحن نیز با صوت موسیقیایی همراه است و برای همین تاثیرگذاری آن بیشتر است. گرچه در چاووشی خوانی استفاده از ساز موسیقی در مناطق مختلف متفاوت است و در بعضی مناطق از ساز محلی استفاده می‌شود، ولی بیشتر از نی و دهل که ساز حزن انگیز است و قابلیت انتقال حس و حال محرم را دارا است، استفاده می‌شود.

جاوید درباره کاربرد چاووشی خوانی در دوران کرونا گفت: به نظر من، در دوران شیوع کرونا می توان به صورت آنلاین از آن بهره برد و دوباره این سنت قدیمی را احیا کنیم. راه دیگر در این دوران این است که مانند دسته‌های عزاداری به همراه یک ماشین، فردی در کوچه یا خیابان به چاووشی خوانی بپردازد، اینکه در کوچه و خیابان بروند به نظر من بهتر است، زیرا امروزه مردم به دلیل مشکلات اقتصادی و کرونا حوصله زیادی ندارند، ولی وقتی ببینند که چاووش خوان برای عزاداری به کوچه و خیابان محل اقامت آنان آماده ترغیب می‌شوند. همان طور که در اعیاد غدیر کاروان شادی به راه انداختند برای ایام محرم و صفر چاووشی خوانی در کوچه و خیابان باعث احیای این سنت قدیمی و هم باعث انتقال فضای محرم خواهد شد.زیرا چاووشی خوانی بار علمی و موسیقیایی دارد، زیرا یک فرهنگ قوی سنتی پشت آن است.

وی در خصوص آموزش‌های مورد نیاز چاووش خوان افزود: متاسفانه اکثر مداحان از ردیف‌های موسیقی ایرانی آگاهی ندارند، چاووش خوان‌ها یک سری اشعار در مدح امام حسین (ع) و یاران ایشان می‌خوانند البته لازمه چاووش‌خوان عالی شدن آموزش نزد استادان فن آواز و یاد گرفتن ردیف‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی است. برای چاووشی خواندن دستگاه چهارگاه و گوشه‌های همایون مناسب هستند.

پژوهشگر موسیقی درباره فراموش شدن این سنت قدیمی اظهار کرد: متاسفانه بزرگ‌ترین مشکل موسیقی ما، مکتوب نبودن و انتقال سینه به سینه مطالب است. تاریخ موسیقی ما بعد از ورود اسلام به ایران تاریخ موسیقی مکتوبی نبوده و این هم عاملی بر فراموشی این سنت قدیمی است. هر چیزی که درباره موسیقی بیان کنیم به صورت تئوری بوده است. 

او در خصوص کم کاری وزارت ارشاد در زمینه اطلاع رسانی به مردم درباره چاووشی خوانی گفت: شاید بتوان گفت یکی از دلایل فراموشی آن، کم کاری وزارت ارشاد است، زیرا مردم عادی وقتی شعری در عزاداری خوانده می شود، آن را روضه خوانی می‌دانند و مردم چیزی را به نام چاووشی خوانی نمی‌دانند از این رو رسانه‌های گروهی باید در این زمینه کار کنند و به مردم آگاهی دهند.

جاوید در خصوص تفاوت بین مداح و روضه خوان با چاووشی خوان افزود: چاووشی خوانی، مداحی و روضه خوانی هر سه آواز‌های مذهبی هستند، فقط تفاوتشان در این است که چاووشی بیشتر برای مسافران زیارتی است. چون چاووشی جنبه روضه خوانی ندارد، آواز‌هایی که می‌خوانند در دستگاه چهارگاه که شاد است، خوانده می‌شود. مداحان و روضه‌خوان‌ها، بیشتر درباره ائمه اطهار آواز حزن‌انگیز و غمناک می‌خوانند. مثلاً در مراسم عزاداری و عروسی هر دو چلوکباب می‌دهند، نفس مراسم مهم است که این غذای مراسم شادی یا عزا است، در چاووشی خوانی هم همین‌طور است. کسی که در مراسم شادی چاووشی خوانی می‌کند، گوشه‌هایی را انتخاب می‌کند که شادتر باشد، برعکس چاووشی‌خوان مراسم عزا، لحن خواننده و گوشه‌هایی که انتخاب می‌کند حزن انگیز است. ولی کلاً نفس چاووشی‌خوانی،در دستگاه چهارگاه  شاد است گرچه گوشه‌های غمناکی مانند مویه، زابل و حزین دارد که برای روضه استفاده می‌کند، ولی مداحان از دستگاه دشتی و همایون آواز می‌خوانند که کاملاً حزن‌انگیز باشد.

وی ادامه داد: کلاً هر دستگاه موسیقی ایرانی بخش‌های کوچکتری به نام گوشه دارد که در دستگاه چهارگاه اسامی آن حصار، حزین، مخالف، زابل و مویه است که یک سری از آن‌ها از خود دستگاه غمناک‌تر است و برای چاووشی‌خوانی محرم وارد گوشه‌های حزن انگیز آن دستگاه می‌شوند، مثلاً آوازی مانند دشتی در هر شرایطی غمناک است که برای مداحی محرم استفاده می‌شود.

جاوید گفت:چه چاووشی و چه مداحی هر دو از لحاظ شعری، محدود هستند، مداحان و چاووشی‌خوانان اشعار خاص را انتخاب می‌کنند فقط سبک خواندن فرق دارد که به یکی می‌گوییم چاووشی و دیگری را روضه و مداحی می‌دانیم. مضمون همه آن‌ها مدح ائمه اطهار است. مثلاً در شب شعر، عروسی و یا کلاس درسی هر کدام از این فضا‌ها شعری که می‌طلبد را انتخاب می‌کنیم، انتخاب شعر هم هنر چاووشی‌خوان و مداح است که چه شعری را برای خواندن انتخاب کند وگرنه ربطی به وزن و قافیه ندارد، شعری که وزن و قافیه نداشته باشد، شعر نبوده و نثر است. این نکته را مدنظر داشته باشید در موسیقی دستگاهی ایران، چه مداحی و چه چاووشی‌خوانی کار خوب یا متوسط و ضعیف هم می‌شنوید، کیفیت کار بسته به هنر خواننده است.
انتهای پیام/