به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از سنندج ، سقز جزو گیاهان دارویی بسیار مفید است که با نام‌های بنه یا پسته کوهی نیز شناخته می‌شود. این گیاه دارای طبعی گرم و خشک است و خواص دارویی فراوانی دارد.

درخت بنه بانام علمی Pistaciaatlantica متعلق به خانواده پسته (Anacardiaceae) بوده و از لحاظ جغرافیایی انتشار آن از جزایر قناری و سواحل دریای مدیترانه آغاز و به کشور‌های سوریه ارمنستان ترکیه، عراق، پاکستان، افغانستان و ایران ختم می‌شود.

سقز چیست؟

کرد‌های غیور و شجاع کشورمان خوب می‌دانند که سقز چیست و چه خواصی دارد، چون درختانی که از آن سقز تهیه می‌شود اغلب مربوط به مناطق کوهستانی استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد است.

معمولاً از تنه این درخت در فصل خزان به‌طور طبیعی یا با دادن شکاف، صمغی خارج می‌شود که در فارسی به آن سقز می‌گویند و در آدامس سازی مورداستفاده قرار می‌گیرد و همچنین خواص درمانی و صنعتی زیادی دارد.

خواص سقز:

شیره سقز در زمان ترشح از تنه درخت به رنگ سبز روشن بوده و غلیظ و چسبناک است و به‌عنوان یک مسهل و ملین در درمان یبوست کاربرد دارد و، چون مقوی معده بوده و به هضم غذا کمک می‌کند و اشتها آور خوبی است حکمای مشهوری، چون بوعلی سینا از آن برای درمان یک سری از بیماری‌های گوارشی استفاده می‌کرده‌اند.

سقز همچون آنتی‌بیوتیک تا حدودی با باکتری عامل اصلی زخم معده و اثنی عشر مقابله می‌کند ضمن این‌که بسیاری از اهالی محلی، شیره خام سقز را در حالت ناشتا می‌خورند، چون عقیده دارند موجب دفع سنگ کلیه می‌شود.

از دیدگاه حکمای طب سنتی مالیدن شیره سقز روی زخم به التیام آن کمک می‌کند و از بخار پخت سقز برای تقویت چشم استفاده می‌شده و می‌تواند به تسکین درد‌های مفصلی و روماتیسمی کمک کند و برای آسم و برونشیت مفید است.

ارتفاع این درخت تا ۷ یا ۹ متر می‌رسد در بعضی از مناطق کوهستانی مانند زاگرس به میوه آن «قزو» می‌گویند که برای خوشبو کردن دوغ و روغن حیوانی و همچنین در درست کردن ترشی استفاده می‌کنند.

سقز در لُری بریژه یا بریزَه، در لری خرم‌آبادی به آن وَنِوشک یا کُلِنگ و درکردی منطقه بانه به آن بنِشت گفته می‌شود؛ در ایلام آن را وه ناوشک و در کردستان قَزوان می‌نامند.

۲۵ درصد از شیره سقز حاوی روغن پرارزش و صنعتی تربانتین است که کاربرد‌های فراوانی در صنعت دارد. علاوه بر این از شیره سقز در تهیه آدامس، عطر، خوشبوکننده‌ها، حشره‌کش‌ها و در صنعت داروسازی در تهیه نرم‌کننده‌ها و ضد عفونی‌کننده‌ها و در صنعت پلاستیک‌سازی، تهیه واکس کفش و چرم و صنعت چاپ مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چوب حراج به ثروت ملی با خام‌ فروشی

به علت نبود صنایع تبدیلی مناسب، اکثر سقز تولیدی در ایران به خارج از کشور صادر گردیده و به‌عنوان مواد پایه بسیاری از صنایع یادشده بکار برده می‌شود. به‌طور متوسط از هر درخت ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ گرم سقز به دست می‌آید که در شرایط مناسب و سال‌های پرباران این مقدار بیشتر هم می‌شود.

آزاد محبت کارشناس مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان گفت: بهره‌برداری از درختان بنه (استحصال شیره سقز) با توجه به شرایط ظاهری، وضعیت سلامت و شادابی درختان و با رعایت دستورالعمل‌های فنی انجام شد.

محبت افزود: بهره‌برداری از درختان بنه در سطح جنگل‌های روستای تابعه شهرستان استان کردستان و در قالب چندین قرارداد به مجریان و بهره‌برداران محلی واگذار می‌شود.

او بیان کرد: برابر تعرفه مصوب سال ۱۳۹۸ مبلغ ۲۲۱ میلیون و ۶۴۰ هزار ریال بابت حق بهره‌برداری و حقوق دولتی از بهره‌برداران محلی اخذ شد.

محبت یادآور شد: مجریان و بهره‌برداران باید به این مهم توجه کنند که بهره‌برداری صحیح و مناسب با توجه به شرایط ظاهری درختان منجر به حفظ سلامت و تعادل فیزیولوژیک درختان شده و ضمن کاهش فشار بر آنان منجر به افزایش عمر و بهره‌برداری پایدار و طولانی‌مدت از درختان بنه می‌شود.

تولید ۵ هزار کیلوگرم شیره خام سقز در کردستان

کارشناس مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان افزود: انجام بهره‌برداری در فواصل نامناسب زمانی و بهره‌برداری شدید باعث فرسودگی و خشکیدگی زودهنگام درختان شده و ضمن تخریب درختان زیبای بنه درآمدزایی آنان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

او اظهار داشت: راه‌اندازی کارخانه‌های صنایع تبدیلی و فرآوری شیره سقز و سایر فرآورده‌های درخت قزوان در مناطق مختلف می‌تواند از خام فروشی‌ها جلوگیری کرده و به نفع بهره بردان و روستاییان حاشیه جنگل باشد.

محبت بیان کرد: در شرایط فعلی بیش بینی می‌شود درمجموع ۵ هزار کیلوگرم شیره سقز از  بنه زار‌های سطح استان کردستان برداشت شود.

او به‌ضرورت وجود صنایع تبدیلی در استان کردستان اشاره کرد و بیان کرد: درحال حاضر صنایع تبدیلی مناسب جهت فرآوری و استخراج شیره خام سقز در استان وجود ندارد و تنها یک کارخانه تولید آدامس در استان  آن‌هم با کارکردهایی در سطح ابتدایی، فعالیت می‌کند.

کارشناس مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان بابیان اینکه یکی از سیاست‌های سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور جلوگیری از خام فروشی محصولات فرعی مراتع است اظهار داشت:با راه‌اندازی کارخانه‌های فرآوری ضمن ارزآوری بالا و درآمدزایی بیشتر از صادر شدن این محصول باارزش آن‌هم به‌صورت خام جلوگیری به عمل می‌آید.

او افزود: انتظار می‌رود کارخانه‌های و صنایع تبدیلی در سطوح وسیع‌تر و با دامنه کاری بیشتر و برای استخراج محصولات پرارزش‌تری در استان کردستان راه‌اندازی شود که این امر خود مستلزم جذب سرمایه‌گذارانی است که با خرید تضمینی این محصول در راستایی اشتغال بیشتر بهره‌برداران گام بردارند.

اشتغالزایی ۲ الی ۳ هزار نفری روستانشینان حاشیه زاگرس در کردستان

محبت بیان کرد: از ۱۴ هزار بهره‌بردار در سطح استان که مشغول به استحصال محصولات فرعی از سطح مراتع استان هستند حداقل ۲ الی ۳ هزار نفر در فصل بهره برداری اقدام به برداشت شیره سقز می‌کنند.

از دیرباز ارتباط عمیقی بین جنگل‌های زاگرس و زندگی مردمان این منطقه وجود داشته است به همین منظور سری به روستای نسل از توابع شهرستان سروآباد زدیم تا با نحوه برداشت این محصول  از بنه زار‌ها آشنا شویم.

اینجا حکایت مردانی است که تیشه بر دوش راهی کوهستان‌های سخت گذری می‌شوند تا باکمی آب‌وخاک رزق خود را از میان جنگل‌های زاگرس به دست آوردند.

شیره جان چند هزار هکتار درخت بنه در زاگرس قطره‌قطره در کاسه سخاوتشان جمع می‌شود تا روح تازه‌ای به اقتصاد این خطه بدمد.

شهرستان سروآباد کی از قطب‌های تولید این محصول باارزش در کردستان است که با توجه به ارزش اقتصادی این محصول سالانه ۷ میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال عاید بهره‌برداران این نعمت خدادادی می‌شود.

بیشتر بخوانید

• شیره درخت بنه ؛ صمغی سبز رنگ و روشن به نام سقز+فیلم

محمد جعفری یکی از بهره‌برداران محلی اهل روستای نسل در این زمینه گفت: برداشت شیره سقز از درخت قزوان یکی از سخت‌ترین کار‌ها و نیازمند تعامل و همکاری مردم روستا باهم است طوری که برداشت کنندگان در قالب گروه‌هایی این کار را انجام می‌دهند.

این بهره بردار محلی افزود: اهالی روستا در دسته‌های پنج یا شش‌نفره راهی کوهستان‌های زاگرس در سروآباد می‌شوند و با تهیه گل و مخلوط کردن آن با کاه ترکیبی را به دست می‌آوردند تا با آن رزق خود را از این درختان به دست آوردند.

جعفری بیان کرد: برداشت کنندگان در فصل برداشت (تیر و مرداد) به مناطق جنگلی می‌روند و پس از درست کردن پیاله‌های گلی به نام "کوچله" و زخمی کردن درختان، آن را در محل‌های مناسب روی تنه درخت نصب می‌کنند.

او اظهار داشت: زخم‌های افقی تازه بر پیکره و تنه درخت باید به‌گونه‌ای باشد که آسیب زیادی به درخت وارد نکند و شیره سقز به داخل پیاله گلی هدایت شود که جنگل نشینان به سبب تجربه و مهارت خاصی که در این کاردارند، با استادی تمام و بدون نقص این بخش از کار را انجام می‌دهند.

بهره بردار محلی یادآور شد: خراش‌های ایجادشده بر روی تنه درختان باید به‌گونه‌ای باشد که به تنه اصلی درخت صدمه وارد نشود و فقط سطح پوست درخت خراش بردارد.

جعفری افزود: سپس گل تهیه‌شده را به‌صورت کاسه مانند زیر خراش ایجادشده می‌گذاریم تا شیره مستقیماً وارد کاسه گلی شود و بعد از دو الی سه هفته اقدام به برداشت شیره سقز می‌کنند.

او اظهار داشت: نبود صنایع تبدیلی سقز تولیدشده در کردستان را روانه کشور‌های خارجی می‌کند و درنهایت ما می‌مانیم و مردانی زحمتکش درختان خسته از بهره برداری بیش‌از حد و کودکانی آدامس‌فروش.

شهرستان سروآباد قطب تولید سقز در کردستان است

مسلم مرادی رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سروآباد گفت: شهرستان سروآباد با مساحت ۷۰ هزار جنگل ازجمله رویشگاه‌های اصلی درختان بنه درسطح استان کردستان است.

او افزود: در راستای بهره‌برداری از محصولات فرعی جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان با رعایت دستورالعمل‌های فنی و صدور مجوز اقدام به بهره‌برداری شیره سقز کرده است و پیش‌بینی می‌شود در سال جاری بیش از ۲ تن شیره خام از این درختان برداشت شود.

مرادی با اشاره به اینکه مجوز برداشت این محصول بر اساس شرایط مساعد بارشی و اقلیمی انجام می‌شود بیان کرد: بیش از ۵۰۰ نفر بهره‌بردار محلی در شهرستان سروآباد به‌صورت مستقیم در این زمینه کسب درآمد می‌کنند.

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سروآباد یادآورشد: عمده درختان بنه در شهرستان‌های جنگلی بانه، سروآباد و مریوان بوده و با درصد کمتری در شهرستان‌های سنندج و کامیاران نیز یافت می شود.

مرادی افزود: میزان برداشت شیره سقز سالانه متغیر بوده و با توجه به دوره‌های استراحت دو الی سه‌ساله باید به درختان بنه فرصت بازسازی داده شود تا میزان تولید سقز در سال‌های آتی کاهش نیابد.

درختان قزوان که بخشی از درختان جنگل‌های زاگرس را تشکیل می‌دهند به سبب قدمت، قابلیت‌ها و اهمیتی که برای جنگل نشیان دارد نیازمند مراقبت‌ها بیشتری بوده و لازم است حفاظت از آن‌ها در اولویت قرار گیرد.

ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری می‌توانند با اجرای طرح‌های توسعه و احیای جنگل با کاشت نهال قزوان به تراکم بیشتر درخت قزوان در جنگل‌های زاگرس کمک کنند.

از مساحت ۲ میلیون و ۹۳۷ هزار هکتار استان کردستان، بیش از ۶۰ درصد آن شامل یک‌میلیون و ۵۸۷ هزار هکتار آن را مراتع و جنگل تشکیل می‌دهد و میزان جنگل‌های این استان ۳۷۴ هزار هکتار است.

گزارشی از شیدا علیمرادی

انتهای پیام/ع