به گزارش خبرنگار حوزه قرآن و عترت  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، مرگ امری طبیعی است، اما برخی از افراد به دلیل بروز ناهنجاری‌های رفتاری به عمد یا غیرعمد کشته می‌شوند. مرگی که در آن فرد دیگری با عنوان قاتل مسبب آن است و در اصل جرمی صورت گرفته است. در این حالت مجازات مجرم به شکلی معمولاً مشابه جرم را قصاص گویند.

براساس این گزارش، قصاص به دو بخش قصاص نَفْس و قصاص عضو تقسیم می‌شود. حکم قصاص از احکام مسلّم دین اسلام است که آیات متعدد قرآن، روایات متواتر و اجماع بر آن دلالت می‌کنند.

اهمیت این امر باعث شده تا موضوع سوال شرعی این هفته را در همین باب مطرح کنیم که اگر برخی از اولیای دم نخواهند قصاص کنند و دیه دریافت کنند حکم شرعی چیست؟ آیا در حکم شرع و قانون مدنی تفاوتی وجود دارد؟ و اینکه آیا می‌توان به جای قصاص حکمی را جایگزین کرد یا خیر؟

حجت الاسلام و المسلمین مهدی آذری طوسی، سخنران و کارشناس امور دینی به خبرنگار حوزه قرآن و عترت  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، گفت: خداوند در آیه ۱۷۹ سوره بقره می‌فرماید: «وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»؛ و برای شما در قصاص، حیات و زندگی است،‌ای صاحبان خِرد! شاید شما تقوا پیشه کنید. در قصاص اگرچه یک حق حیات سلب می‌شود، اما برای جامعه حیات روانی و امنیت جانی به ارمغان می‌آید.

حجت الاسلام و المسلمین آذری طوسی به سوالات شرعی شما هم پاسخ داده است که می‌توانید در ادامه آن را بخوانید:

فرق قصاص و اعدام در چیست؟

پاسخ آن است که قصاص حکم شرعی است و اعدام کیفیت اجرای آن حکم شرعی است؛ یعنی اعدام یکی از مصادیق قصاص است.

در وهله اول باید گفت که قصاص متعلق به شاکی است و می‌تواند هم آن حکم را اجرا کند و هم مورد بخشش قرار دهد. قصاص و اعدام هر دو مجازاتی فیزیکی و بدنی است با این تفاوت که اعدام سلب حیات می‌کند، اما قصاص ممکن است قطع عضو هم باشد.

در ﻗﺼﺎص ﻧﺤﻮه اﺟﺮا ﺑﻪ ﻧﺤﻮه اﻧﺠﺎم ﺟﺮم ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد؛ اﻣﺎ در اﻋﺪام ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ. ﻗﺼﺎص ﻓﻘﻂ در جرائم ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻗﺼﺎص رواست، اﻣﺎ اﻋﺪام ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در حد ﺗﻌﺰﯾﺮ و ﺑﺎزدارنده باشد. همچنین ﻗﺼﺎص ﺣﺪ ﺷﺮﻋﯽ در قرآن بیان شده است، اﻣﺎ اﻋﺪام ﺗﻌﺰﯾﺮی اﺳﺖ. در ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا در ﺣﺎﻻت ﺧﺎص ﺗﺮﺗﯿﺐ داده شده ﮐﻪ ﻗﺎﺿﯽ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ گرفتن ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻻت ﺣﮑﻢ اﻋﺪام را برای ﻣﺘﻬﻢ ﻻزم می‌گرداﻧﺪ. درواقع اﻋﺪام ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ ﺗﺮ و ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮارد اﻋﻢ از ﻗﺘﻞ و ﻏﯿره ﺣﮑﻢ ﺑﻪ آن داد.

اگر پدری حضانت فرزندش را به مادر فرزند بدهد و پسر خود را به قتل برساند، قصاص می‌شود؟

به طور کلی اصل اولیه آن است که قاتل بایستی قصاص شود. ولی در بعضی از موارد استثنا شده است آن هم به خاطر نص و روایاتی که در این زمینه وارد شده است. البته برخی از علما فرمودند شاید علت اینکه پدر از حکم قصاص معاف است، احترام و حفظ حرمت جایگاه او به نحو کلی است، اما شخص پدر حرمت حقیقی خودش را از دست داده؛ باید توجه داشت که اگر پدر قصاص نمی‌شود کفاره به گردنش است و حاکم شرع او را تعزیر می‌کند و در روایت داریم که پدر هم باید تبعید شود و هم باید تعزیر، تادیب و تنبیه شدیدی بر او تحمیل شود؛ فرقی هم ندارد که پدر حضانت فرزندش را بر عهده دارد یا ندارد.

آیا کسی که قصاص می‌شود، در آن دنیا گناهی به گردنش نیست؟

پاسخ آن است که گناهان در انسان دو نوع تکلیف بر ذمه فرد عاصی قرار می‌دهد یکی استغفار و دیگری قضای آن است. مثلاً کسی نمازش قضا شد به صرف آن که قضای نمازش را بخواند و استغفار نکند، به دلیل تنبلی که انجام داده گناه دارد و گناه از ذمه او پاک نمی‌شود؛ اما اگر کسی قصاص شد و نیز توبه کرد رحمت الهی واسعه است.

بیشتر بخوانید

• پاسخ سوال‌های شرعی درباره «ازدواج موقت»

استفتاء از آیت الله خامنه‌ای درباره احکام قصاص

اگر کسى را طورى کتک بزنیم که بدنش سرخ و البته بعد از چند دقیقه خوب شود آیا باید دیه بدهیم؟ مقدار دیه چقدر است؟ یا اگر با کودک صغیرى جورى شوخى بکنیم که بدنش سرخ شود آیا معصیت کرده‌ایم و باید دیه بدهیم؟

دیه ثابت است و اگر در بدن باشد دیه‌اش سه چهارم دینار است (یک دینار شرعى معادل ۶ /۳ گرم طلا است).

آیا مطالبه نکردن دیه دلیل بر ابراء ذمّه است؟

در صورتى که مجنىّ‌علیه نسبت به دیه عضوى ابراء ذمّه نماید، جانى بدهکار دیه آن عضو نیست، ولى صِرف مطالبه نکردن دیه ابراء ذمّه نیست.

تأدیب به چه معناست؟ آیا همان تعزیر است؟ حدّ شرعى آن چیست؟ تادیب و ولایت بر تادیب کودک براى حاکم شرع، ولى کودک، معلم در تعلیم و مومنان عادل به چه صورت است؟

تأدیب و تعزیر و آنچه مربوط به حاکم شرع است به نظر خود حاکم بستگى دارد و تأدیب از ناحیه پدر مثلاً و یا معلّمِ مجاز از طرف ولىِ طفل، مشروط به آن است که موجب دیه نشود و اگر سیاه یا کبود و یا قرمز شود، دیه لازم مى‌شود.

استفتاء از آیت الله سیستانی درباره احکام قصاص

در مورد افرادى که باید قصاص شوند آیا اولیای دم مى توانند عضو جانى را مشروط و معلق (نه منجز) انجام دهند؟

مى توانند.

اگر در حوادث ورزشى در مسابقه اى از سوى یکى از ورزشکاران به دیگرى صدمه اى غیر قصد وارد شود از لحاظ کیفرى جرمى ندارد لکن آیا به خاطر جرح و کسرى که وارد کرده است ضمان دارد و دیه اى باید پرداخت بکند؟

دیه واجب است مگر اینکه شخص مجروح مقصّر باشد.

اولادى که توسط والدین مضروب مى شوند و سیلى مى خورند و همچنین دانش آموزان که از معلمان خود کتک مى خورند اگر ضرب بحد دیه برسد ، آیا اولیاء و مربیان مدیون این بچه‌ها هستند و چگونه باید آن‌ها را راضى کنند؟

دیه واجب است · پدر مى تواند بعضى از مصارف غیر نفقه از آن‌ها را به حساب آورد. معلم هم اگر مى تواند باید دانش آموزان را پیدا کند و راضى نماید و اگر از یافتن آن‌ها مأیوس شد، باید ردّ مظالم بدهد.

اگر کسى عمدا یا سهوا به پاى فردى چاقو بزند چه حکمى دارد؟

حرام است و دیه دارد و گاهى هم حکم قصاص.

استفتاء از آیت الله مکارم شیرازی درباره احکام قصاص

بسیارى از فقهاء مى فرمایند: «پدر به خاطر قتل فرزند قصاص نمى شود، ولى مادر قصاص مى شود.» دلیل این تفاوت چیست؟

مدرک عمده بر تفاوت بین پدر و مادر در این حکم، روایات فراوانى است که در این زمینه وارد شده است. بسیارى از این روایات کلمه «رجل» یا کلمه «اب» دارد. جالب این که تنها در سؤال راوى نیست، تا بگوییم راوى سؤال از محلّ ابتلاى خود کرده، بلکه در کلام امام (علیه السلام) نیز وجود دارد که خود دلیلى بر تفاوت است؛ به یقین حمل «رجل» یا «اب» بر مفهوم اعمّ، به حسب متفاهم عرب امکان ندارد، و تعبیر به «والد» نیز ظهور در همین معنا دارد و حمل بر مفهوم اعمّ بسیار مشکل است و با موازین فقهى نمى سازد. به علاوه، مسأله تقریباً اجماعى است و مخالفت با آن، با این همه اقوال و روایات، با ذوق فقه سازگار نیست و تمسّک به قاعده «درء» در این جا بسیار مشکل است؛ زیرا عمومیّت قانون قصاص از آیات و روایات عدیده استفاده مى شود، و استثناء کردن از آن، دلیل محکمى مى خواهد که در مورد مادر وجود ندارد. 

آیا احراز قصد قتل حین ارتکاب عمل، شرط مشروعیّت حکم قصاص است؟

آرى احراز شرط است؛ هر چند به وسیله قرائن و شواهد باشد.

کسى که در جنگ‌ها و درگیری هاى داخلى نقش فعّالى داشته، توسط طرف دیگر در خانه خود ترور مى شود، حکم آن چیست؟

هرکس مؤمنى را عمداً به قتل برساند حکمش قصاص است و اگر او مرتکب خطایى شده، باید به وسیله حاکم شرع حکم الهى در مورد او اجرا شود.

در صورتى که قاتل ادّعاکند جهل به حکم دارد و نمى دانسته مجازات قتل عمد قصاص است و این ادّعا از نظر دادگاه مقرون به واقع باشد و احتمال صدق آن وجود داشته باشد، آیا تأثیرى در اعمال قصاص دارد؟

جهل به حکم قصاص هیچ تأثیرى در اعمال قصاص ندارد.

انتهای پیام/