به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، تاریخچه فرش دستباف دارای قدمت چند هزار ساله بوده و به ادوار باستان بر می‌گردد.

فرش پازیریک ایران سندی است که نشان می دهد این فرش مذکور مربوطه به دوران هزاره پنجم و ششم پیش از میلاد فرش ایران، و در دوران هخامنشیان و جنگ‌های صلیبی بوده است.

بررسی روند تولید فرش دستباف بیانگر این واقعیت است که این کالای نفیس با اتکاء به منابع داخلی، کالای ایرانی و بدون ارزبری سهم قابل توجهی در اشتغال و ارزآوری کشور داشته است.

فرش از جمله مشاغل مهم در اقتصاد ملی است که موجب حفظ اشتغال در روستا‌ها بوده و از مهاجرت بی رویه روستاییان به شهر جلوگیری کرده است.

فرش‌های دستباف در کشور‌های مختلف به وسیله هنرمندان قالیباف بافته می‌شود، اما این فرش‌ها هیچ کجای دنیا به اندازه فرش‌های دستباف ایرانی ارزشمند نیستند به همین دلیل فرش دستباف ایرانی همیشه و از همه جای دنیا مشتریان مخصوص خود را دارد و در واقع یکی از مهمترین کالا‌های صادراتی غیرنفتی در ایران بشمار می‌رود.

استان فارس هم با ثبت هنر فرش در فهرست میراث جهانی یونسکو، جایگاه خود را بیش از پیش تثبیت کرده است. فرش فارسی دنیایی از خیال و رنگ است که  با دستان هنرمند زنان این خطه از کشورمان، در قالب تار و پودی مادی نقش می‌بندد.

به راستی چه چیزی باعث شده مردم ایران این روز‌ها کمتر به فرش دستباف بها دهند؟

شاید بتوان گفت ورود رسانه‌های جمعی و میل به جهانی شدن و آشنایی با هنر سایر ملل به هر قیمتی، دست به دست هم داده‌اند تا باعث بی میلی نسل جوان نسبت به شناخت عمیق از فرهنگ سنتی خود که دستباف‌ها نیز بخشی از آن به شمار می‌رود، شده است.

اما به رغم طرح تمام این مسائل که در موضوع‌های جامعه شناسی مطرح می‌شوند نباید از اقتصاد چشم پوشی کرد بلکه باید شرایط مالی هنرمندان عرصه دستباف و اقتصاد عموم مردم را نیز مورد چالش قرار دارد تا بتوان این نکته را روشن کرد که آیا در آینده نور امیدی بر درخشیدن فرش دستباف ایرانی خواهد تابید یا نه؟

روزی روزگاری، صادرات فرش دستباف، حرف اول را بعد از نفت در ایران می‌زد و سهم عمده‌ای در اشتغال جوانان داشت، در بیشتر روستاهای استان فارس، مردم با پناه بردن به دار قالی، زندگی خود را می‌چرخاندند، در یک خانواده نه ‌تنها یک نفر بلکه چندین نفر در کنار اعضای خانواده، رج به رج مشکلات زندگی خود را  در پشت دار قالی گره می‌زد.

روزگاری بیشتر ساکنان روستاها به فرش بافی اشتغال داشتند، اما در حال حاضر تنها چند خانواده انگشت ‌شمار این کار را انجام می‌دهند.بیشتر محصولات فرش دستباف استان بر روی دست تولید کنندگان مانده و در انبار تولیدکنندگان جا خوش کرده است.

 افزایش هزینه های تولید و مواد اولیه باعث شده که هزینه بافت فرش به صورت سرسام آوری افزایش یابد و بیشتر افراد و فعالان این حرفه به دلیل زیان هایی که دیده اند، دست از کار بکشند.

بیشتر بافندگان محصول خود را جهت فروش از روستا به شهر می برند که نبود مشتری و بازار مناسب، باعث شده تولیدکنندگان رغبتی برای بافتن فرش نداشته باشند.

مهران افراسیابی رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان فارس گفت: در حال حاضر فارس ۲۰ درصد از صادرات فرش دستباف کشور را به خود اختصاص داده است.

او بیان کرد: وجود ۷۰ هزار بافنده و ۲۶۵ تولید کننده فعال در سطح استان فارس می‌تواند با عواملی چون حجم تولید فرش و ارتقاء مهارت بافندگان با کیفیت بالا سهم صادرات کشور را به مراتب بسیار بالایی افزایش دهد.

افراسیابی تصریح کرد: تعداد ۱۸۰ کارگاه غیرمتمرکز فرش دستباف در استان فارس فعالیت دارند که در تمام مناطق فارس به خصوص مناطق عشایر نشین، فرش دستباف رونق دارد و ارزش هر فرش دستباف بر اساس کیفیت بافت و مواد اولیه متغیر است.

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان فارس به دلایل کاهش صادرات فرش طی پارسال و مواردی مانند اعمال تحریم‌های شدید و ورود بافندگان از کشور افغانستان به صنعت فرش دستباف اشاره کرد.

او ادامه داد: سازمان صنعت، معدن و تجارت برنامه‌هایی از جمله ایجاد یارانه نمایشگاهی، معرفی برای اعطای تسهیلات از طریق بانک توسعه صادرات و پیگیری پایانه صادراتی، فرش دستباف را برای افزایش صادرات در دستور کار دارد.

افراسیابی افزود: پارسال غالب هدف، صادرات فرش دستباف به کشور چین بوده است.

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان فارس، در خصوص مشکلات صادرکنندگان و زمینه تعهدات ارزی اضافه کرد: با ابلاغ دستور العمل جدید و امکان تهاتر واردات در قبال صادرات تا حدود زیادی مشکل صادرکنندگان رفع شده است.

او اظهار کرد: در مورد تسهیلات کرونایی برای فرش دستباف این امر مهم از طریق مصوبات هیات وزیران و سامانه کار انجام می‌شود.

بافندگان قشقایی مهمترین تولیدکنندگان فرش دستباف در جنوب ایران

قشقایی‌ها را به جرات می‌توان از مهمترین تولید کنندگان بافته‌های نفیس و زیبای عشایری جنوب ایران دانست.

قشقایی‌ها در فارس گروه بزرگی متشکل از چند طایفه کشکولی، دره شوری، شش بلوکی، صفی خانی، ایگدر رحیمی، گله زن، فارسی مدان و قلیچ را تشکیل می‌دهند  و اگرچه همه آن‌ها در فن بافندگی دست ندارند، اما کشکولی‌ها و شش بلوکی‌ها بافندگان چیره دستی هستند.

در بافت قالی‌های قشقایی به طور معمول چله پشم به کار می‌رود و گاه برای تار قالی از موی بز نیز استفاده می‌شود.

این قالی‌ها با گره متقارن یا ترکی بافته شده و دوپوده‌اند که گاهی قالی‌های آن‌ها با گره نا‌متقارن یا فارسی نیز بافته می‌شود.

پود، در بسیاری از قالی‌های قشقایی رنگ قرمز و یا آبی دارد که در نزد ایلات قشقایی بر خلاف ایل خمسه، قالی بافی جنبه تجاری نداشته و زنان ایل در مراحل مختلف کار، یعنی شستن و ریسیدن و همچنین رنگ کردن پشم و انتخاب رنگ‌های زنده و نشاط آور، دقت فراوان به خرج می‌دهند و از این رو بافت‌های آنان مانند قالیچه‌های خمسه تیره رنگ نبوده و شاد به نظر می‌رسد.

از جمله رنگ‌ متداول مورد استفاده در ایل قشقایی  رنگ های زرد طلایی، لاکی، سبز و آبی است.

ایل قشقایی وخمسه بافت‌هایی به شکل کناره دارند که اغلب از دو رنگ قرمز و زرد و یا قرمز و سبز و یا قرمز و آبی در بافت آن‌ها استفاده می‌شود و از گلوله‌های پشمی رنگی (منگوله) برای تزیین آن‌ها در فصول مختلف روی شیرازه استفاده می‌شود.

قشقایی‌ها برای بافت از دستگاه‌های دار افقی استفاده کرده و در هنگام کوچ از جایی به جایی دار قالی را با خود می‌برند و در قرارگاه بعدی، آن را از نو بنا می‌کنند و قالی اولی را که دستور می‌نامند، الگو قرار داده و بافت قالیچه دیگر را با کمک آن شروع می‌کنند و یا گاهی به صورت ذهنی طرح دومی را پیاده می‌کنند.

شیوه بافت در قالی‌های قشقایی بدون تغییـر باقی مانده است در حالی که بسیاری از قالی‌های روستایی فارس، دگرگونی‌های پی در پی را پذیرفته‌اند  با دقت در طرح‌ها می‌بینیم که بسیاری از عناصر ایلی یا نگاره‌ها را اقتباس کرده‌اند.

به سراغ تنها بافنده عشایر روستای جای دشت فیروزآباد رفتم که توانسته فرش برجسته دو رو را با ۱۴۰رج در یک سانت و سه نوع گره جدید با عنوان گره ترمه بافی، گره زیر چینی و گره روچینی با ۱۲۷ رنگ به کار رفته  نقشه‌های آن را به صورت ذهنی طراحی و اجرا کند.

عشرت بهمن نژاد بانوی کارآفرین فیروز آبادی، نیز با انتقاد از دلالان گفت: این افراد، طرح و نقش  نخستین فرش مرا  را که ۴ سال پیش در ابعاد دو در یک متر بافته شد، به کشور‌های خارجی فروخته اند و اکنون در بعضی کشور‌ها از جمله چین و افغانستان، طرح، نقش و حتی گره‌های این فرش کپی و استفاده شده است.

او بیان کرد: بیشتر تجار ایرانی نیز در خارج از کشور فرش تولید می‌کنند که اگر طرح و ایده‌ای را با سبک جدید ایجاد کنیم و به کار ببریم تجارت فرش به چرخه اقتصادی ایران بر می‌گردد و صادرات فرش افزایش می‌یابد.

بهمن نژاد، تصریح کرد: ایده‌های من ثبت ملی شده اند، اما برای ثبت جهانی این اختراع نیازمند حمایت دولت هستم و من از طرف دلالانی که فقط به فکر منافع خود هستند نگرانم و می‌ترسم قبل از ثبت اختراع من در سازمان ملل طرحم به کشوری مثل چین فروخته شود و به نام کشور دیگری ثبت اختراع شود.

هنر فرش بافی استاد زندگی من است

این بانوی کارآفرین فیروز آبادی ادامه داد: من هنر فرش بافی را علم خدایی و عرفانی می‌دانم هدیه‌ای که با تار و پود و جسم و زندگی من عجین شده و از گره‌های آن درس زندگی، صبر و بردباری را آموختم و یاد گرفتم تا در عین کار با نخ های رنگارنگ، خودم یکرنگ و صادق باشم، زیرا هنر فرش بافی به من اصالت و نجابت و پاکدامنی را آموخت که در کل هنر فرش بافی استاد زندگی من است.

بهمن نژاد، افزود: دنیای امروز دنیای علم و تکنولوژی است و باید بازار روند کار فرش دستباف از نظر رنگ، طرح و بافت به روز و جدید باشد.

بانوی کارآفرین فیروزآبادی اضافه کرد: مواد اولیه بافت‌ها از پشم دست دوز، دست ریس یا پشم استرالیا است که پشم دست دوز را کارخانه می‌زند، اما پشم دست ریس را بافندگان در فصل بهار با چیدن پشم بهاره  از گوسفندان تهیه می‌کنند پس از حلاجی، رنگرزی و کلاف در بافت فرش استفاده می‌کنند.

بهمن نژاد تاکید کرد: امروزه مشتری‌های فرش های دستباف پول چندانی برای خرید این فرش‌ها ندارند و نمی‌توانند بهای زیادی را پرداخت کنند و چون برای مصرف خانگی بوده و رنگ گیاهی به کار رفته در فرش دستباف بسیار گران است بیشتر از رنگ‌های شیمیایی، نخ طبیعی کارخانه‌ای یا مرینوس دربافت فرش دستباف استفاده می‌شود.

این بانوی قشقایی گفت: تقاضای من از مسئولان این است که مرا به عنوان یک بافنده حمایت کنند تا بتوانم بافنده‌های زیادی را آموزش داده و کارآفرینی را به ویژه در روستا‌ی خود و دیگر روستاها گسترش دهم.

او بیان کرد: نقش فرش دستباف باید برای گردشگران جدید باید به روز و با طرح و رنگ مورد نظر گردشگر باشد که به طور مثال رنگ فرش دستباف مورد نظر در کشور‌های حاشیه خلیج فارس رنگ‌های گرم و در کشور‌های اروپایی رنگ‌های ملایم مد نظر است.

انتظار می‌رود با ایجاد تقویت مالی عوامل تولید، افزایش کیفیت و تبلیغات موثر، پرداخت تسهیلات ارزان قیمت و آموزش قالی بافی برای اشتغال پایدار  روستا‌ها در حفظ این هنر و صاردات آن گام‌های موثری را برداریم.

انتهای پیام/ت