گذر از ۳۰ سال بی توجهی به خطر ساخت و ساز در گسل تبریز
گسل تبریز که ساخت و ساز بر روی آن به رغم گذشت سه دهه از هشدار کارشناسان درباره خطرات این رویکرد، تا چندی قبل ادامه داشت، حال گام‌های مثبتی در مسیر توقف آن برداشته می‌شود.
به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان، گسل تبریز یکی از ساختار‌های خطی ایران است که به طول ۱۰۰ کیلومتر از کوه‌های میشو در غرب این کلان شهر آغاز می‌شود و تا بستان آباد در شرق آن امتداد می‌یابد و گفته می‌شود یکی از خطرناک‌ترین گسل‌های کشور از نظر فعالیت و لرزه خیزی است.
اما آنچه امروزه در مواجهه با گسل تبریز، قبل از هر چیزی جلب نظر می‌کند، ساخت و ساز بر روی آن به شکل طولی در حد فاصل فرودگاه بین المللی این شهر تا نزدیکی‌های گردنه معروف و برف گیر «شیبلی»، به طول حدود ۳۵ کیلومتر، است که به گفته مسئولان در صورت وقوع زمین لرزه‌ای با بزرگی بالای پنج ریشتر می‌تواند تبعات جبران ناپذیر و فاجعه باری داشته باشد.
در تبیین شدت تهدید زمین لرزه در تبریز می‌توان به کتاب «زلزله‌های تبریز، تالیف یحیی ذکاء» اشاره کرد که در آن آمده است این کهن شهر در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود ۲۰ زمین لرزه مهیب و ویرانگر را تجربه کرده است که در اغلب آنان شهر به طور کامل تخریب و ویران و از نو ساخته شده است.
با توجه به اینکه کارشناسان هشدار می‌دهند که چرخه زمانی وقوع زمین لرزه در تبریز ۲۳۰ تا ۲۵۰ سال بوده و با توجه به اینکه آخرین زمین لرزه ویرانگر نیز به سال ۱۱۹۳ قمری/ ۱۱۵۲ شمسی و در زمان حکمرانی نجفقلی خان دنبلی در این کهن شهر رخ داده است، اتخاذ تدابیر و تصمیم‌های کارشناسی و عملگرایانه در ارتباط با مقوله زمین لرزه جدیت بیشتری می‌طلبد.
با رشد قارچ گونه شهرک‌های رشدیه، باغمیشه، ولی امر، نصر، مرزداران، نیاوران در مناطق واقع بر روی گسل و زلزله خیز پدیده‌های شهرسازی بی قواره و ناهمخوان با معماری ایرانی- اسلامی رخ نمود و همزمان با این وضعیت، حاشیه نشینی در پای اراضی سست و گسلی ارتفاعات عینالی نیز محلاتی مانند یوسف آباد، احمد آباد، خلیل آباد، ایده لو، اسماعیل بقال و لوطی ابراهیم، طرلان دره سی را به شکل خزنده و تدریجی بلعید تا برسد به امروز که برخی از کوچ‌های این محلات بیش از ۱۰۰ پله می‌خورند.
اما امروزه برای افکار عمومی کلان شهر ۱.۸ میلیون نفری تبریز که بیش از ۲۰ درصد جمعیت آن، به ویژه در مناطق حاشیه نشینی مانند یوسف آباد، احمد آباد، سیلاب قوشخانه، ایده لو، طرلان دره سی، بر روی گسل ساکن هستند، این سوال مطرح است که چرا بعد از گذشت حدود سه دهه از آغاز ساخت و ساز بر روی گسل تبریز، تصمیم گیران و نهاد‌های مسئول همچنان در جلوگیری از تداوم این روند ناکام هستند.
البته از حق نباید گذشت که در یکی دو سال اخیر اقدامات خوبی در قالب «طرح بازآفرینی شهری» برای احیا و مقاوم سازی و حتی جابجایی بافت‌های حاشیه نشین تبریز برداشته شده است که اجرای طرح شهرک جوانان با قابلیت اسکان ۲ هزار خانواده تنها مشت نمونه خروار است.
شهرداری تبریز نیز برای ساماندهی مناطق حاشیه نشین و کم برخوردار واقع بر روی گسل تبریز در سه سال اخیر ۷۴ کیلومتر مسیرگشایی و تعریض معابر و خیابان انجام داده است، ضمن اینکه ۵۲ میلیارد تومان برای اجرای طرح‌های بازآفرینی شهری در این کلان شهر در فاصله سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ اختصاص یافته است.
تاکید استاندار آذربایجان شرقی بر ممنوعیت ساخت و ساز در حریم گسل‌ها
استاندار آذربایجان شرقی از ممنوعیت ساخت و ساز ساختمان‌های دارای اهمیت در حریم گسل‌ها و نقاط پر خطر خبر داد و گفت: ساختمان‌هایی که در گذشته احداث شده اند نیز باید نسبت به مقاوم سازی و استاندارد کردن آن‌ها اقدام شود.
محمدرضا پورمحمدی تاکید کرد: شهرداری و هر نهاد دیگری که بر خلاف مصوبات و قوانین عمل کند در برابر هر گونه حادثه احتمالی، مسئول و پاسخگو خواهد بود.
او گفت: اتخاذ تمهیدات لازم برای جلوگیری از بروز بلایای غافلگیر کننده و کاهش خسارات آن‌ها از جمله اولویت‌های مهم مدیریت استان و یکی از تکالیف مورد انتظار از تمامی مسئولان امر است.
استاندار آذربایجان شرقی به برخی از زمین لرزه‌های اخیر استان همچون زلزله شهرستان‌های میانه و سراب اشاره کرد و ادامه داد: توجه جدی به موضوع مقاوم سازی مسکن روستایی در دو سال گذشته باعث شد که در زمین لرزه اخیر، با کمترین تلفات انسانی و خسارات به واحد‌های مسکونی و دامی مواجه شویم.
او با قدردانی از مقاوم سازی بیش از ۵۰ درصدی مسکن‌های روستایی استان در چند سال اخیر عنوان کرد: همه متولیان امر در برابر حفاظت از جان شهروندان، مسئول هستند و موضوع مقاوم سازی، باید جدی‌تر از هر زمان دیگری استمرار یابد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی نیز گفت: حاشیه‌نشینی بزرگترین و مهمترین تهدید کلانشهر تبریز است، زیرا ۲۵ تا ۳۰ درصد جمعیت این شهر در مناطق حاشیه‌نشین ساکن هستند.
جواد رحمتی، بازآفرینی بافت حاشیه نشین شهر تبریز را دغدغه جدی شورای شهر و شهردار تبریز عنوان کرد که می‌تواند پروژه‌ای ماندگار برای نسل‌های آینده باشد.
او اظهار داشت: در پروژه بازآفرینی بافت حاشیه‌نشین شهر با مردم محروم طرف هستیم که ضرورت دارد این طرح را در اولویت قرار دهیم.
۱۹ هزار و ۹۰۷ ساختمان در حریم گسل‌های تبریز ساخته شده است
مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان‌شرقی نیز اعلام کرد: ۱۹ هزار و ۹۰۷ ساختمان در داخل حریم گسل‌های اصلی تبریز ساخته شده‌اند که ۷۵ درصد مسکونی هستند.
ابوالقاسم سلطانی، با بیان اینکه تبریز دارای ۶ گسل اصلی است، افزود: در حریم این گسل‌ها ۱۶ هزار و ۴۲ واحد مسکونی، ۱۴ ساختمان دولتی، ۲ مرکز ارتباطات و مخابرات، یک ایستگاه آتش نشانی، ۲۸ انبار، ۴۳ بازار سنتی، ۲ هزار و ۹۰۷ مرکز تجاری و خدماتی، یک مرکز بهداشتی، ۲ بیمارستان، ۲۱ مرکز درمانی، ۳ پادگان، ۲۳ ایستگاه پمپ بنزین و ۳۱ باب تاسیسات شهری احداث شده است.
او افزود: در این حریم ۱۵ باب تاسیسات ورزشی، چهار مرکز تفریحی و گردشگری، ۶۰۲ واحد صنعتی، ۹۷ واحد حمل و نقل و انبار داری، ۲۶ مدرسه، ۲ دانشگاه، پنج مرکز آموزشی، چهار مرکز فرهنگی هنری و ۴۴ مرکز تاریخی و مذهبی قرار دارد.
مدیر کل راه و شهرسازی آذربایجان‌شرقی با تاکید بر وجود خمیرمایه پدافند غیرعامل در هر گونه مطالعات، اقدامات و ساخت و ساز‌ها در سطح استان، گفت: در احداث و توسعه شبکه زیر بنا‌های حمل و نقل، شهرسازی، مسکن و کلیه رفتار‌های فردی و سازمانی باید نگاه پدافند غیرعامل داشت و ضروری است این کار به فرهنگ تبدیل شود تا تهدیدات به حداقل برسد.
او با اشاره به شناسایی دقیق گسل‌های تبریز، ادامه داد: در راستای مدیریت بحران و پدافند غیرعامل ادارات و دستگاه‌هایی که ساختمان در حریم گسل‌های اصلی تبریز دارند باید یا آن‌ها را ج ابه جا یا اقدام به مقاوم سازی این ساختمان‌ها بکنند.
سلطانی اظهار کرد: بیشتر ساختمان‌هایی که در حریم گسل‌های اصلی تبریز ساخته شده اند مربوط به گذشته بوده و در بین آن‌ها ساختمان‌های نوساز نیز وجود دارد که برای جا به جایی آن‌ها برنامه ریزی شده و این اداره کل دیگر مجوز ساخت و ساز در داخل گسل و حریم ۱۵۰ متری آن را نمی‌دهد.
او با بیان اینکه ۶ گسل اصلی تبریز بیش از ۱۰ کیلومتر طول دارند، گفت: علاوه بر گسل‌های اصلی، گسل‌های فرعی زیادی نیز وجود دارد که باید مطالعات و تحقیقات لازم برای شناسایی گسل‌های فعال انجام شود.
مدیر کل راه و شهرسازی آذربایجان‌شرقی، با اشاره به اینکه تعدادی از ساختمان‌های موجود در حریم گسل‌های تبریز در قالب طرح باز آفرینی و مدیریت بحران جا به جا می‌شوند، ادامه داد: تا پایان امسال، آیین‌نامه و ضوابط برای انتقال، جا به جایی و باز آفرینی این ساختمان‌ها ابلاغ می‌شود.
او اضافه کرد: طرح تفصیلی تبریز نیز با نگاه پدافند غیرعامل، طرح بازآفرینی و مدیریت بحران اجرا و اعتبارات آن نیز از محل اعتبارات بازآفرینی تامین می‌شود.
سلطانی گفت: در راستای پدافند غیرعامل و مدیریت بحران چهار خطه کردن راه‌های استان، اجرای کنار گذر در کنار تمام پل‌های استراتژیک و تونل ها، اجرای جایگزین برای جاده‌های اصلی، اجرای ۴۸۰ کیلومتر آزاد راه با مشارکت بخش خصوصی برای تخلیه شهر‌ها و کنترل ترافیک انجام می‌شود.
او با اشاره به اینکه مفصل و اتصالات جاده‌های درون شهری و برون شهری استان ضعیف است، افزود: در برخی از جاده‌های استان تقاطع‌ها و تبادل‌های غیرهمسطح اجرا نشده است و تلاش می‌شود با تامین اعتبارات این نقص‌ها برطرف و اتصالات تقویت شود.
گسل تبریز بزرگترین خطر بالقوه این شهر است
مدیر کل مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال غرب نیز با بیان اینکه گسل تبریز نه تنها در خاورمیانه، بلکه در کل دنیا شناخته شده است و در تمام آکادمی‌ها و دانشگاه‌ها بر روی آن مطالعه می‌شود، گفت: این گسل در ۳ هزار و ۵۰۰ سال اخیر بار‌ها تبریز را زیر و رو کرده و به عنوان بزرگترین مخاطره بالقوه این شهر هر لحظه ممکن است دوباره چنین حادثه‌ای روی دهد.
عبدالحمید سرتیپی با تاکید بر جلوگیری از ساخت و ساز در حریم گسل تبریز، اظهار کرد: تمامی گسل‌های اصلی و فرعی بر روی شهرستان تبریز شناسایی و شناسنامه دار شده اند.
او با بیان اینکه سه مولفه کلیدی موقعیت مکانی، بزرگی و زمان در بروز زمین لرزه‌ها موثر است، ادامه داد: در کشور ما ۲ مولفه مکان و بزرگی زمین لرزه احتمالی را می‌توان با بررسی تاریخ زمین‌لرزه‌ها و مطالعات دیرینه شناسی با قاطعیت مشخص کرد، اما زمان رخ دادن زمین لرزه قابل پیش بینی نیست.
مدیرکل زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال باختری، با اشاره به افزایش خطر گسل تبریز، یادآوری کرد: هر زمین لرزه‌ای در طول ۳۰۰ سال گذشته توانسته جا به جایی ۴ متری در صفحه زمین شناختی ایجاد کند که فوق العاده خطرناک است.
او با بیان اینکه برخی مطالعات کامل ژئوفیزیک در این اداره کل انجام می‌شود تا نرخ لرزش برای هر گسل و حریم آن مشخص شود، افزود: پس از وقوع زمین لرزه اهر و ورزقان، احداث یک مرکز پیش نشانگر در تبریز مصوب شد که اکنون تمام مقدمات آن انجام شده است و این مرکز با استفاده از امواج الکترومغناطیسی پیش از وقوع زمین لرزه علائم رخ دادن آن را مشخص می‌کند.
طرح جا به جایی ساکنان مناطق حاشیه نشین تبریز اجرا می‌شود
شهردار تبریز نیز با بیان اینکه بر این باوریم که کار کردن برای محرومان و نجات جان آن‌ها همانند حضور در جبهه‌های جنگ تحمیلی است، با اشاره به تفاهم نامه شهرداری و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا، گفت: طرح جا به جایی ساکنان مناطق حاشیه نشین به صورت کلید به کلید، طرحی قابل اجرا و سودمند از ابعاد مختلف است.
ایرج شهین باهر، گسل شمال غرب تبریز را یکی از خطرناک‌ترین گسل‌های زلزله خیز کشور دانست و افزود: این گسل در ۱۱ زلزله‌ای که برای آن در تاریخ ثبت شده، زلزله‌هایی با قدرت ۷ ریشتر و بالاتر را تولید کرده است و این نشان می‌دهد که این گسل چه قدر خطرناک است.
او گفت: این گسل در بازه زمانی ۲۰۰ تا ۲۵۰ سال فعالیت می‌کند و اکنون حدود ۲۳۸ سال است زلزله‌ای در تبریز رخ نداده است. حرف اصلی من این است که باید موضوع بد مسکنی در تبریز را جدی گرفت.
او با اشاره به وجود ۲۰۰۰ هکتار بافت حاشیه نشین در تبریز، یادآوری کرد: حدود ۵۰۰ هزار نفر در این مناطق زندگی می‌کنند و اگر زلزله‌ای در تبریز رخ بدهد ما شاهد یک فاجعه بزرگ انسانی، اقتصادی و اجتماعی خواهیم بود.
شهردار تبریز اضافه کرد: در این مناطق با مشکل دسترسی، شیب‌های تند و عرض کم معابر مواجه هستیم و این مناطق به واقع تعریف کامل بدمسکنی است که همه ما موظفیم به ساکنان این مناطق محروم خدمت کنیم.
اجرای بزرگترین پروژه ساماندهی حاشیه‌نشینی کشور در تبریز
مدیر بحران شهرداری تبریز نیز گفت: بزرگترین پروژه ساماندهی حاشیه‌نشینی کشور با ۲ هزار واحد مسکونی در شهرک جوانان این شهر اجرا می‌شود.
مسعود حسن نژاد اظهار داشت: کلان شهر تبریز یکی از شهر‌های بزرگ ایران روی گسل خطرناک زلزله کشور است که از این منظر خطرپذیری ساکنان این شهر نیز به مراتب بالا می‌رود.
او افزود: طرح یاد شده که با همکاری قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا (ص) جهت جا به جایی حاشیه نشینان اجرا خواهد شد موثرترین و عظیم‌ترین پروژه ساماندهی حاشیه نشینی در کشور است.
حسن نژاد با تشریح برنامه‌ها و اقدامات انجام شده در مراحل چهارگانه مدیریت بحران، گفت: مهمترین موضوع در مدیریت حوادث غیرمترقبه، مدیریت ریسک است که شامل دو بخش پیشگیری و آمادگی است، بنابراین عمده اقدامات این مدیریت در این زمینه بوده است.
او برگزاری مانور را گام موثری در جهت ارزیابی توان آمادگی و میزان کارایی تجهیزات و منابع انسانی در مواجهه با بلایای طبیعی برشمرد و اضافه کرد: بر همین اساس طی سال‌های گذشته مدیریت بحران شهرداری تبریز با همکاری سازمان‌های مربوطه نسبت به برگزاری مانور‌های مختلف اقدام کرده است.
منبع: ایرنا
انتهای پیام/ح
